Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 92]

De geheimen der kaasjagers

Overpeinzingen over de geheimen van de taal in de onder- en in de bovenwereld brachten mij vanzelf terug naar mijn jeugd. Ik heb zo van mijn zesde tot mijn tiende jaar gelukkig niet in, maar wel bij een slop gewoond in Rotterdam en ik denk dat mijn speel- en vechtgenoten uit die tijd behoorlijk ruige bandieten geweest zijn. Ik veronderstel, weet het niet, dat hun taaltje reeds lang heeft afgedaan, vrij zeker is wel dat veel uit hun vocabulaire nooit is vastgelegd al heeft Van Iependaal dat voor een deel gedaan in bijvoorbeeld: Polletje Piekhaar en Lord Zeepsop. Zeer in zwang was het woord ‘boerelul’, gebruikt om vanuit onze metropolitische hoogte een buitenman aan te duiden natuurlijk, maar het was ook een klein visje. Vissen deden we in de Noordsingel, touw met een kromme speld en veel hoop om de karpers te verschalken, die daar in groten getale aanwezig zouden zijn, maar die ik nooit gezien heb. Het was een verboden bedrijf en we gingen in hoog tempo aan de haal als er politie gemeld werd - niet voor agenten te voet, die waren we natuurlijk vele malen te vlug af, maar wel voor die op de fiets, het enige soort waarvoor we werkelijk benauwd waren en die om mij tot heden onbekend gebleven redenen ‘kaasjagers’ genoemd werden. ‘Juu jô, kaasjagers...!’ dat was groot alarm! Voor de rest heette de politie ‘gajus’, die in burger ‘dof gajus’ - woorden als ‘smeris’ en ‘klabak’ lijken mij literair ‘slang’ - ik heb ze in die tijd nooit horen gebruiken. Dat geldt ook voor termen als ‘spijbelen’ en verwante deftige synoniemen - bij ons onbekend, het woord was ‘puzzeren’. Een bijzonder geliefd spel, dat ik, op straat althans nooit meer zie spelen was haasje-over. Het was heel gewoon om je met ‘haasje in de loop’ naar school te begeven, al springend. Varianten waren er vele, ik herinner me helaas alleen een vorm, die ‘spoor, reter en afzakker’ heette: spoor, al springend met de wreef van je schoen over de rug van de ‘bok’ (die dan ineens weer ‘bok’ heette en niet ‘haas’), de ‘reter’, de schop tegen het zitvlak onder de sprong en de ‘afzakker’ waarbij de springer niet óver de rug, maar óp de rug van het slachtoffer moest neerkomen, een en ander bij voorkeur zo hard mogelijk natuurlijk. Voetballen deden

[p. 93]

we uiteraard ook, heel jong met een bal van kranten met een touw erom - stuiten was er natuurlijk niet bij, iets ouder met een kleine gummibal - ineens duikt de naam ‘Harburger Wientje’ uit ijselijke diepten op en later met echte voetballen, ‘drietjes’ of, heel luxe, soms met een ‘vijfje’ en met voetbalschoenen, die toen ‘keilaarzen’ heetten. Mijn vader kocht zijn hoed ‘op’ de Kipstraat, het was altijd druk ‘op’ de Hoogstraat, de enige straten waar je nooit ‘in’ liep - is dat nog zo nu het daar allemaal zo deftig geworden is? Lijnrecht uit de tijd van Villon stamt de uitdrukking, die ik nooit in geschrifte gezien heb, het goedgehumeurde antwoord als je bedankte: ‘Bedank de beul dattie zo lang van je nek bleef.’ Mijn moeder spottend als er gehuild werd: ‘'t Is verre van lachen zei de bruid en ze weende bitter.’ Er waren toen meer Arie's dan tegenwoordig, maar men noemde ze ‘Aai’. Vergeef mij de uitweiding. Het waren mijmeringen over de onderwereld bij de lectuur van Noblesse Oblige edited by Nancy Mitford, bepaald over de bovenwereld. Het boekje, met geestige illustraties van Osbert Lancaster, is gebaseerd op een essay van professor Alan Ross van de Universiteit van Birmingham: ‘U and Non-U. An essay in sociological linguistics.’ ‘U’ is een afkorting van ‘upper class’, ‘non-U’ spreekt voor zichzelf. De schrijver gaat uit van de stelling dat ‘it is solely by its language that the upper class is clearly marked off from the others.’ Een ideaal werkje dus voor degene, die zich vanuit het slop per elleboog de deftigheid in wil spoeden, edoch professor Ross is niet bemoedigend: ‘Can a Non-U speaker become a U-speaker? The answer is that an adult can never attain complete success.’ Heeft de sociale Alpinist het dan misschien tenslotte toch tot logé van de lord of the manor gebracht - eens komt de zwarte dag, dat hij iets zeggen zal over de ‘radio’ of over de ‘film’ en op dat moment zal als de wrekende gerechtigheid de butler verschijnen om hem voor altijd uit te werpen in de buitenste duisternis, want zowel ‘radio’ als het woord ‘film’ zijn ‘Non-U words’. ‘The wireless and the cinema are the U-versions.’ Voorts is de bijdrage van professor Ross ook niet als leerboek bedoeld, hoewel hij reeksen voorbeel-

[p. 94]

den geeft. Zo is ‘the W’ en ook ‘W.C.’ tot niemands verbazing ‘Non-U’. Nu is het niet zo, dat de waarlijk deftigen deze instelling in het geheel niet kennen, maar de zaak behoudt toch iets duisters. Professor Ross zegt erover: ‘In this connection I may mention a U expression’: (de gastheer zegt:) ‘Let me show you the GEOGRAPHY of the house’, maar ik neem aan dat, als hij dat per ongeluk verzuimd heeft, het weinig zin heeft hem te vragen waar de geography is.

Noblesse Oblige bevat verder een bijdrage van Nancy Mitford over ‘The English Aristocracy’, die haar eigenaardige constructie heeft als gevolg van de regel van de primogeniture, het eerstgeboorterecht. Evelyn Waugh wijst haar dan weer in het stuk ‘An Open Letter’ op haar feilen, onder andere het wel of niet uitsterven van de aristocratie: ‘Impotence and sodomy are socially o.k. but birth-control is flagrantly middle-class.’ ‘What U-future?’ is een stuk van Christopher Sykes, waarin hij ons inlicht over de zeden en gewoonten van de ‘fashionable U-man’, zaken die natuurlijk ook aan mode onderhevig zijn. Zo wil de legende dat de hertog van Wellington (and he was very much a U-man) op het slagveld een paraplu op had en zo is het gebruik van het regenscherm ook zeer zeker ‘U’, maar alleen in de stad, niet à la campagne, behalve dan weer voor ‘clergymen’. Veronderstel, aldus meneer Sykes, dat drie broers naar het familielandgoed gaan. ‘The Earl of Thing, and his brother Major the Hon. So-and- So Thingummy, must wear caps and mackintoshes, but the third brother, Canon the Hon. Such-and-Such Thingummy, can perfectly well take an umbrella with him.’ Zijn broers mogen dan wel onder zijn paraplu komen schuilen, maar niet onder hun eigen, ook al hebben ze er tien thuis. Men ziet, ‘U’ zijn is natuurlijk wel echt heerlijk, maar ook weer niet geheel zonder zorgen. Een vermakelijk boekje, dat mij toch wat droef stemde omdat zomin als een buitenlander ooit achter de laatste geheimen der ‘kaasjagers’ kan komen, dat mij zal gelukken met de finesses van dit soort Engels.