Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 95]

A Heroine's End

Het is opmerkelijk dat Margaret Dalziel na in haar studie Popular Fiction 100 Years Ago (Londen, 1957) een heel boek vol bleke illusies gegeven te hebben, na ons een lectuurvorm te hebben getoond, waarin de deugd in dikke domme kluiten werd opgediend, tot de conclusie komt: ‘I yet believe that the idealization of women has had a very beneficial effect on our society.’ Ze klaagt dan dat de populaire literatuur van heden veel meer dan die van honderd jaar geleden, vergiftigd is door geweld, een klacht, die ze vergezeld doet gaan van een citaat uit Mickey Spillane, en even verderop valt dan het woord, waarop je kunt zitten wachten: ‘moraal’. Ik wil bepaald niet als verdediger van Spillane optreden, maar zijn schriftelijk geweld is natuurlijk in het geheel niets vergeleken bij de menselijke prestaties in twee wereldoorlogen, waarbij dan ook de moraal voor enkele jaren op stal gezet pleegt te worden. De schrijfster is evenwel zo verwikkeld geraakt in de Victoriaanse voorstelling van een schijnwereld, dat ze deze zaken blijkbaar maar even over het hoofd ziet.

Haar ‘popular fiction’ krioelt van de sterfbedden met wroeging, van de heldinnen die maar het liefst vroeg doodgaan uit verfijning, wier eer belaagd wordt door de ‘haristocracy’, een en ander rijkelijk besproeid door tranen en op één plaatje zien we dan ook ‘A Heroine's End. Fleeing from the embraces of a royal personage, one of Reynolds's unfortunate young women falls into space’ - hetgeen ze inkeurig doet: de deugd heeft hier blijkbaar zelfs de zwaartekracht weten te overwinnen aangezien haar rokken naar boven vallen. Die meneer Reynolds was nog niet de gekste van het stelletje. Bij zijn dood is hij de ‘populairste schrijver van zijn tijd’ genoemd, zijn boeken werden zelfs beter verkocht dan die van Dickens. Ondeugend was hij wel, zoals in Wagner: the Wehr-Wolf, waarin de hoofdfiguur Nisida na de schipbreuk in zee gaat zwemmen, waarbij de golfjes ‘her snowy bosoms’ kusten, hetgeen ik niet achter Victoriaanse golfjes gezocht zou hebben. Het zat haar mee, want wie spoelt er ook op dat eiland aan? - haar vriendje Wagner en, vreemd genoeg, zonder trouwboekje ‘they enjoyed themselves’ - een heel ongewoon

[p. 96]

trekje in de literatuur van de negentiende eeuw waar in zo'n geval de heldin, verteerd door schande en wroeging meestal een vroeg gedolven graf vindt.

Wat ik op haar boek tegen heb, is dat het - waarschijnlijk vanwege die behoefte te idealiseren - zo weinig de achtergrond toont van de Victoriaanse werkelijkheid. Het is mijn overtuiging geweest, dat de negentiende eeuw in Engeland terdege een eeuw geweest is van wijntje en Trijntje, maar, in tegenstelling tot de 18de, met de gordijnen dicht. In The Girl with the Swansdown Seat onthult Cyril Pearl nu evenwel, dat die gordijnen helemaal niet zo potdicht waren. Het heeft er zelfs alle schijn van, dat die verkeerde indruk van pruderie juist gewekt is door die alles vertekenende Victoriaanse literatuur. John Foster, die bepaalde dingen over Ellen Ternan uit zijn biografie van Dickens wegliet, Wemyss Reid, die in een andere biografie in de tekst van brieven zat te knoeien, zoals Gosse op frisse wijze met die van Swinburne deed: het oerbeeld van de fatsoensrakker, die tegen leugen, bedrog en vervalsing nu eenmaal niet opziet. De studie van Cyril Pearl is dan ook een bloemlezing van de huichelarij. Zo was er wel een genootschap, dat de ontucht wilde beteugelen maar, zoals de reverend Sydney Smith zei, die ‘should have been called the Society for Suppressing the Vices of Persons Whose Income Does Not Exceed £500 per Annum.’ Het beeld, dat Pearl uit statistieken, kranten en verslagen tekent, is ongelooflijk. Omstreeks het midden van de vorige eeuw schatte men het aantal bordelen in Londen op duizend, dat der prostituées op honderdduizend en de toestanden in de fabrieken en werkplaatsen met de kinderarbeid waren bepaald anders ‘Victoriaans’ dan A Sister's Prayer Answered wilde doen geloven. Bij de faam van Lolita!... het was onwettig geslachtelijke omgang te hebben met kinderen onder de twaalf jaar, maar als ze boven de tien waren deed men wel een oogje dicht. Lord Londonderry klaagde dat afbeeldingen van mijnwerkers ‘aanstoot’ gaven aan zijn tedere ziel: meisjes van zeven tot eenentwintig jaar ‘who worked naked to the waist alongside men who were often quite naked’. Het was de eeuw

[p. 97]

waarin men de eis ‘minder armoe’ wenste te overstemmen door de kreet ‘meer bidden’ en waarin de arme bij voortduur gewezen werd op ‘het loon der zonde is de dood’. Nu was het loon der deugd ook niet bepaald een lang leven, want in 1865 nog verwierp het Lagerhuis een wet, die beoogde de werktijden in blekerijen te regelen, waar kinderen van zeven en acht jaar van achttien tot twintig uur per dag werkten bij temperaturen van negentig tot honderddertig graden. In tegenstelling tot de lectuur uit het boek van M. Dalziel wierpen vele jonge meisjes zich evenwel niet eervol uit de ramen, maar gingen liever de brede en zo gemakkelijke weg op naar wat minder eer maar beter voedsel, betere kleding en vermaak. Verschillenden stierven daarna niet van de vreselijke wroeging, maar brachten het tot rijkdom, paarden, fraaie koetsjes, waarmee de ‘sylphiden’ in Rotten Row rondreden in concurrentie met de ‘society’, die zich minder exclusief betoonde dan de burgerman.

Meen niet dat The Girl with the Swansdown Seat alleen gevuld is met aanklagende statistieken! Allerminst. Het is een vermakelijk boek over een aantal ‘excentrics’ en hun gedragingen; we krijgen een zijglimpje op Samuel Butler, goed in het boekhouden en blijkbaar een zuinig man, die een maîtresse deelde met een vriend, op Lord Hertford, die rond placht te reizen met een heel gezelschap ‘horizontales’ en die, zeventig jaar oud en gedeeltelijk verlamd, zich door ‘two footmen from his carriage into the brothel’ liet hijsen - en dat mocht iedereen zien!, op de avonturen van Cora Pearl en Laura Bell, gevierde courtisanes, op verzamelaars van pornografie als Richard Moncton Milnes en Henry Spencer Ashbee... een levendig geheel, dat ik schokvrije gemoederen met vreugde aanbeveel. Het delfwerk van Cyril Pearl heeft in ieder geval aangetoond, dat het met die ‘idealization of women’ zo'n honderd jaar geleden ook niet helemaal snor zat. Hij eindigt zijn boek met een citaat van de dichter Wilfrid Scawen Blunt, de vriend van ‘Skuttles’, de ‘girl with the swansdown seat’, wier beschermer de prins van Wales was:... ‘and so, poor wicked nineteenth century: farewell.’