Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 85]

Wat kif voor de dromen...

Nog eens Korfu. Michel Butor heeft er met grote klem op gewezen, dat de beweging van de ‘nouveau roman’ helemaal geen beweging is. Ik geloof hem graag maar toch is er iets met de roman aan de hand. Op het schrijverscongres vorig jaar in Edinburgh heeft Henry Miller, daartoe min of meer geprest, verklaard dat de roman al vijftig jaar dood is. Dat is de ene kant, van een man, die zelf nooit een roman geschreven heeft. De andere kant is, dat een week lang een twee duizend mensen toch kwamen luisteren naar de discussie over die ‘dode’ roman. De ‘nouveau roman’ mag dan geen beweging zijn, de schrijvers van dat genre zijn wel in verzet tegen de traditionele vorm van de roman. In een Frans vakblad las ik dezer dagen de aankondiging van een nieuw boek van Nathalie Sarraute: Les Fruits d'Or. Die luidde: ‘Cette nouvelle oeuvre de Nathalie Sarraute ne comporte ni personnages ni intrigue. Son héros est un roman: Les Fruits d'Or.’ Aan de ene kant is men enorm in de weer om de roman op het internationale vlak te brengen, dat bewees Edinburgh, dat bewijst het Formentor-congres, waar men er een 75.000 gulden tegenaan gooit en aan de andere kant lijkt het alsof althans sommige schrijvers er op uit zijn hun publiek beperkt van omvang te houden, hetzij door moeilijk te doorgronden constructies, hetzij door een ‘eigen’ taal. Een voorbeeld is het werk van Uwe Johnson, die me zelf toegaf dat het vertalen van zijn boeken vanwege zijn taalgebruik erg moeilijk is, al is het dan in enkele landen toch gelukt. Dat bewijst Pale Fire van Nabokov, in hoofdzaak een lang gedicht, met de ‘roman’ in de voetnoten. Dat bewijst de dit jaar bekroonde roman La Cognizione del Dolore van Carlo Emilio Gadda. Zijn boek schijnt veel volkstaal te bevatten uit Rome en Bologna. Iris Murdoch meende dat het niet in het Engels te vertalen zou zijn, misschien, gaf ze aarzelend toe, kunnen ze er in Amerika wat mee als ze Amerikaans ‘slang’ zouden gebruiken. Ook twee Amerikaanse manuscripten voor de ‘Prix Formentor’ waren in dit verband merkwaardig. Het ene heet A Life Full of Holes. Het is een ‘roman’, die ‘tape-recorded is in Mogrebi and translated into English by Paul Bowles.’ Bowles is

[p. 86]

een Amerikaans schrijver, die in Tanger woont, die het congres zou bijwonen, maar niet gekomen is vanwege de onmogelijke verbinding (hij wilde niet vliegen, meen ik). Het is geen roman, het is het relaas, dat een arme Noord-Afrikaanse Moslem-jongen over zijn leven doet. Het is direct in de machine gesproken en toen door Bowles vertaald. De ‘schrijver’ heet Driss ben Hamed Charhadi en hij weet nooit hoe hij van de ene dag op de andere eten zal. Dat is het belangrijkste punt en verder wat ‘kif’ voor de dromen, iets als marihuana denk ik, of hasjish. Altijd ‘underdog’, herhaaldelijk zonder veel aanleiding mishandeld door de politie, gevangenis in, gevangenis uit. Eén keer een paar jaar omdat hij met een zakje zelf verbouwde ‘kif’ in de stad gearresteerd werd. De politie wilde blijkbaar eens een goede beurt maken bij de Verenigde Naties en Driss was er goed voor. Iedereen gebruikt ‘kif’, de politie incluis en tot in de gevangenis toe, waar het tot levendige handel leidt tussen bewakers en gevangenen. Kif en het bordeel zijn de enige vreugden in een troosteloos en uitzichtloos bestaan, dat evenwel het lot is van miljoenen. De seksuele kant van dit bestaan behandelt Driss met de grootste openhartigheid en natuurlijkheid, maar ook zo strikt zakelijk, dat het totaal niet ‘erotisch’ aandoet. Dat geldt ook voor het laatste gedeelte van het boek, waarin hij zijn leven beschrijft als knecht in een huishouding van Franse homoseksuelen. Hij kijkt eerst wel wat vreemd tegen het damesondergoed aan, dat ze dragen, maar dat is verder zijn zaak niet, zijn voornaamste zorg is toch, zijn loon binnen te krijgen, dat hem per dag wordt uitbetaald. Als ze dronken zijn of op stap betekent dat voor hem geen eten. Zo eenvoudig is dat. Er is geen enkele versiering in dit boek, dat droog en rechtuit verteld is. Ik vond het ongewoon boeiend en diep tragisch door zijn accentloze ondermenselijkheid. Geen ‘Prix Formentor’ voor Driss, want je kunt het eigenlijk geen roman noemen en daarenboven is het in strikte zin een vertaalde roman. Van mij had hij hem mogen hebben! ‘Ondermenselijk’ geldt ook voor het tweede manuscript: Way Uptown in Another World van Shane Stevens: het ondermenselijke

[p. 87]

bestaan van arme negerkinderen in Harlem, de ongelooflijke precociteit, de niets ontziende moordlust waar het de ‘Porto Ricos’ betreft, de doodsvijanden, die tot de bende-oorlogen leiden, geheel in de trant van West Side Story, maar totaal zonder het sentimentele daarvan. Hoofdfiguur is de jongen Henry, die maar één ding in zijn hoofd heeft: aan een pistool te komen. Hij is de leider van de bende ‘The Barons’ en eerst probeert hij geld te verdienen door het bezorgen van pakjes verdovende middelen, maar dat levert niet genoeg op, behalve misschien uiteindelijk jaren gevangenisstraf. Tenslotte krijgt hij zijn pistool als hij een rol wil vervullen in een pornografische film. Het eind is natuurlijk bende-oorlog, moord en doodslag en ondergang. Een ongelooflijk hard en brutaal boek, dat evenwel volkomen het accent van waarachtigheid heeft: dit is doorleefd, zo afschuwelijk is het. Een adembenemend boek, dat evenwel het bezwaar heeft, dat het in een eigen taaltje geschreven is, waardoor het mijns inziens volkomen onvertaalbaar wordt. Het is een beetje fonetisch - ‘here’ bijvoorbeeld waar het ‘hear’ moet zijn, misschien is het ook het geschreven taaltje van een jongen, die niet spellen kan, maar dan ook consequent niet, het is in ieder geval wel ritmisch, dynamisch, direct en alleen in het begin maar moeilijk. Na een paar bladzijden weten we wel wat bedoeld wordt. Hier maakt Henry zich razend op de dame van de jeugdzorg, die bij zijn moeder komt informeren of hij wel oppassend is - hij is natuurlijk al met de politie in aanraking geweest. Hij denkt: ‘Dont she know nothin shitman dont she even know who I is. Me. King Henry. Presdent of the Barons. Leaduh of the swingest boppin gang in New York. Wit thirty five fightin members an fourteen subs. Wit five debs that do jus whut I say. Wit a turf eight blocks roun’ (de ‘turf’ is het machtsgebied). En hier is het eind van de bespreking tussen de staven van de beide benden. Als in West Side Story wordt er afgesproken hoe en waar er gevochten zal worden - je kunt er toch geen rommeltje van maken! ‘Kingfish get up he say “I here all you womin suck black cock”. Presto John say to him: “Thas more then you womin do you cockless nigguh man.” Kingfish

[p. 88]

kill him in his mine. War council is over. We leve firs.’ Beide manuscripten zullen uitgegeven worden door de Grove Press.