Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 41]

Dangerous drugs, arms and foreigners

In het hoofdstuk over Lady Chatterley's Lover in The Banned Books of England and Other Countries schrijft Alec Craig dat het - uiteraard - vooral de ‘four letter words’ geweest zijn, die aanstoot hadden gegeven. Enkele kranten, die het proces volgden hebben ze in hun verslag gebruikt en zijn daarvoor door de ‘Press Council’ berispt. Craig besluit: ‘The voice of established obscurantism was perhaps typified when it was announced that the words would not appear in the Oxford dictionaries-in spite of the fact that they are used in a novel now widely read throughout most of the English-speaking world.’ Hij begint zijn boek met een historisch overzicht en is dan natuurlijk al spoedig bij de eerste Index aangeland, reeds in 1557 onder paus Paulus iv opgesteld onder de titel Index Librorum Prohibitorum. Deze is zo nu en dan herzien en verbiedt een vier duizend boeken, waaronder in de laatste editie van 1948 titels als Gibbon's Decline and Fall, de Pensées van Pascal, alsmede alle romans van Anatole France, Stendhal en Zola. Craig reist verder in de tijd: Fanny Hill, ‘Victorian pornography’, de moeilijkheden van Havelock Ellis, wiens leven hij in het kort beschrijft en wiens boeken niet in Engeland konden verschijnen, maar vreemd genoeg en ondanks de vlijt van een Gomstock wèl in Amerika, Lawrence, Miller, ‘het proces’ en de betekenis en de gebreken van de nieuwe ‘Obscene Publications Act’. Wie deze materie enigermate heeft bestudeerd zal niet zo veel nieuws in dit werk vinden, al doet het deugd de zaak eens in chronologische volgorde gerangschikt te zien. Voor mijzelf heeft Craig toch wel enkele hiaten opgevuld. Als eerste bevrijdende daad van betekenis zie ik het Amerikaanse proces over Ulysses in 1933. In 1954 werd in Engeland de heksenjacht heropend en werden vervolgingen ingesteld tegen vijf bona fide uitgevers, van wie er enkelen inderdaad veroordeeld werden. Deze processen veroorzaakten onrust en verontwaardiging, die tot uiting kwamen in vele ingezonden stukken, waarop een commissie door ‘The Society of Authors’ werd ingesteld. Dit alles leidde dan tenslotte tot de bovengenoemde ‘Act’, als gevolg waarvan ‘that lady’ kon worden vrijgesproken, waarop dan weer de publikatie in Amerika van het

[p. 42]

werk van Henry Miller is gevolgd, begeleid door weer een reeks processen op lokaal niveau. Door de oorlogsjaren is het mij evenwel ontgaan, dat er in 1942 in Engeland nòg een proces is gevoerd, dat van grote betekenis in de reeks geweest is. In november 1940 publiceerde Dr. Eustace Chesser Love Without Fear. Het proces hierover begon in juni 1942. Hier voor het eerst was men het er over eens, dat het niet aangaat passages uit een boek uit hun verband te lichten, maar dat het moet gaan om het werk als een geheel. Hier voor het eerst was de ‘summing-up... lucid, dispassionate and scrupulously fair, and in marked contrast to the moralistic harangues delivered by some judges in similar cases which have almost been speeches for the prosecution’. Na een beraadslaging van minder dan een uur kwam de jury tot de slotsom: niet schuldig.

Een ander geval, dat mij door de oorlog ontgaan is, betreft Bertrand Russell, die toen in Amerika woonde en er in toegestemd had een aantal colleges in Harvard te geven. De universiteit van New York bood hem evenwel de leerstoel filosofie aan, die hij aanvaardde. Toen dit bekend werd, schreef een bisschop een brief aan de pers, waarin hij eiste dat de benoeming ongedaan zou worden gemaakt omdat Bertrand Russell moreel nu eenmaal niet deugen wilde. Die vlieger ging niet op, maar de volgende wel. Dat was een proces, een ‘tax-payer's suit’ dat Mrs. Jean Kay aanbond. Zij stelde dat Russell een ‘advocate of sexual immorality’ was en dat ze zijn invloed vreesde wanneer haar dochter een van zijn studenten zou worden. Ze werd in het gelijk gesteld door ‘Judge John E. McGeehan, a Roman Catholic who had previously distinguished himself by trying to have a portrait of Martin Luther removed from a courtroom mural illustrating legal history’. Hij oordeelde de benoeming ongeldig op grond van passages, die hij citeerde uit het werk van Bertrand Russell. Alle pogingen om hierover in hoger beroep te komen zijn op niets uitgelopen. Zijn colleges in Harvard heeft hij evenwel, ondanks hevig verzet, wèl kunnen houden.

Niet onvermakelijk, behalve voor het slachtoffer, is het geval

[p. 43]

Montalk. In 1932 vroegen twee jongelingen een drukker of hij een paar verzen wilde drukken, die ze onder hun vrienden wilden laten circuleren. Ze zouden de volgende dag om antwoord komen, maar dat ging niet door daar ze toen reeds in de gevangenis zaten. Het bleken vertalingen te zijn van iets uit Rabelais en van een vers van Verlaine, die zijn erotische acrobatiek publiceerde onder het pseudoniem El Licenciado Pablo Herlanez (en niet ‘de Herlagnez’, zoals Craig tot in het register volhoudt) een feit, dat door de rechter, die ‘ook Verlaine las’, fel ontkend werd, maar helaas toch waar is. In Edinburgh is het mij opgevallen, dat een bepaalde afdeling van het politiebureau het opschrift draagt: ‘dangerous drugs, arms, foreigners’ en het feit, dat een der beschuldigden zich Count Geoffrey Wladislas Vaile Potocki of Montalk noemde en gedeeltelijk van Poolse afkomst was en dat hij voorts gekleed wenste te gaan in een wijnrode mantel en daarbij sandalen droeg, zal zijn proces geen goed gedaan hebben. Zes maanden! Hier blijkt wel dat men de term ‘publication’ zeer elastisch opvat en dat is er bij de nieuwe wet niet beter op geworden: ‘The Act brings giving, lending and showing within the compass of the offence; and it appears that Montalk could still be sent to prison... and that prosecutions can still be based on purely private letters’. ‘Showing’ heeft betrekking op gevallen, waarbij ‘obscene postcards were shown to young men with a view to homosexual seduction’. Het is maar wat je ‘publiceren’ wilt noemen.

In verdere hoofdstukken behandelt Craig de situatie in andere landen: de Dominions, Amerika en Frankrijk. Hij eindigt met een gedeelte, waarin hij de onvolkomenheden van de nieuwe wet behandelt en voorstellen doet tot wetswijziging, die mij uitermate redelijk lijken. Hij doet dit onder de motivering: ‘Real freedom of thought and artistic creation requires the complete abolition of all literary obscenity laws but this is an ideal unattainable anywhere in the foreseeable future.’ Resoluut is hij ook waar hij een kwestie aansnijdt, die ik in mijn publikatie over deze materie in het midden gelaten heb omdat ik er geen antwoord op weet.

[p. 44]

Volgens de Kronhausen-definitie is de scheiding te maken tussen ‘erotic realism’ en ‘pornography’ - ‘hard core pornography’. Ik heb indertijd het echtpaar gevraagd of ‘pornography’ door een kunstenaar geschreven uit dien hoofde niet onder dat etiket kon uitkomen en ze hebben daarop toen onverbiddelijk ‘neen’ geantwoord. Maar Craig breekt er wel degelijk een lans voor en noemt daarbij Gamiani en de poëzie van Verlaine. Als consequentie hiervan stelt hij: ‘And a pornographic book is really nothing more than a badly written erotic book’ hetgeen Kronhausen weer op losse schroeven zet.

Een zeer uitvoerige literatuuropgave besluit deze studie. Onder de sectie ‘Bibliographies’ met een dertien titels, waaronder Gay en Perceau ontbreekt de uitvoerigste van alle, die van Hugo Hayn, alsmede de misschien vrijwel vergetene van Laporte, diens Bibliographie clérico-galante: l'Apôtre bibliographe.