Monnikje Lederzak en andere driestheden

[p. 37]

Edinburgh

Edinburgh, augustus 1962: de internationale schrijversconferentie binnen het kader van het festival. De buitenlandse onderwaardering voor de Nederlandse literatuur, die mij al in Formentor was opgevallen, werd mij het duidelijkst geïllustreerd door het verbaasde ‘What are you doing here’ waarmee Henry Miller mij voor de tweede maal dit jaar begroette. Dat ging niet om mij of tegen mij maar wat moeten Nederlandse schrijvers hier? Onze schilderkunst, ja, onze muziek, ja, enthousiaste verslagen in de pers over de ingezonden Nederlandse films, wat onze letterkunde betreft zouden we wel in het Patagonisch kunnen schrijven; over het uitstekende betoog dat Hans Gomperts bijvoorbeeld gehouden heeft, geen regel in de kranten. Het Nederlandse gezelschap, daar bijeen op uitnodiging van o.k. en w. bestond uit Gomperts, Mulisch, Nooteboom, Van het Reve en ik en gezamenlijk wisten wij veel af van althans de angelsaksische schrijvers, die evenwel totaal niets van ons afwisten, Angus Wilson misschien uitgezonderd, die graag in ons land komt en er ook wel relaties heeft. Gomperts’ rede ging vooral in tegen de misvatting, dat de Nederlandse letterkunde een armzalig filiaaltje van de Duitse zou zijn.

Een vijftigtal schrijvers hebben vijf dagen lang hun vertogen gehouden voor een hoogst geïnteresseerd gehoor van een tweeduizend mensen, bijeengekomen in de McEwan Hall van de universiteit. Onder de schrijvers waren Mary McCarthy, Angus Wilson, Henry Miller, Dame Rebecca West, Norman Mailer, Lawrence Durrell, Stephen Spender en verder iemand uit India, uit Ceylon, een paar Joegoslaven, een Pool, de uitgevers Ledig Rowohlt en Girodias van de Parijse Olympia Press, een zeer correct geklede, energieke, bijna te mooie man. Op de eerste dag is er gesproken over de benaderingswijzen van de roman; Henry Miller zei, dat de roman al vijftig jaar dood was en of we niet over iets boeienders konden praten, over schilderen of dansen, hetgeen hier en daar enige verbazing wekte, maar wat toch een heel begrijpelijke opvatting was van iemand, die nooit een roman heeft geschreven. De tweede dag was de Schotse dag,

[p. 38]

voorgezeten door professor David Daiches. Een van de sprekers was de Schotse dichter Hugh MacDiarmid, kort te voren gehuldigd bij zijn zeventigste verjaardag, gekleed in de kilt, die hier meer gedragen wordt dan ik gedacht had en soms door lieden die met te kromme benen of te dikke buiken verstandiger moesten zijn. MacDiarmid werd op felle wijze aangevallen door Alexander Trocchi, een soort Schotse beatnik met een verwoest gezicht. Hij ging fors en wat stotterend van slag en schreeuwde hem toe: ‘You... you are... You know what you are... you old so and so...’ en tot professor Daiches: ‘You can throw me out...’ hetgeen niet nodig was omdat de storm snel ging liggen. Het bleek het aloude conflict te zijn tussen het traditionele nationalisme, gericht tegen wat MacDiarmid de erfvijand noemde: Engeland en het internationalisme van de jongere generatie. Daiches had de zaak goed in de hand want toen op een ogenblik een jonge Schotse dichter door omzittenden naar voren gehaald werd was deze zo starnakel zat dat hij geen verstandig woord meer zeggen kon en greep Daiches snel in met een fors ‘Shut up, Sidney’, hetgeen Sidney inderdaad deed upshutten waarover Daiches tegen mij die avond op ontvangst nummer zoveel zijn blijde verbazing uitsprak. Ja, die ‘parties’. Op hoeveel we geweest zijn weet ik niet meer, als ik de trappen besteeg van weer een nieuw vreemd huis dan werd het gegons bij iedere trede duidelijker en dan trof ik het vijftigtal weer aan, in groepjes pratend of ze elkaar in jaren niet gezien hadden of zich onderhoudend met telkens weer nieuwe gastvrouwen en -heren. De deftigste was op zondag, toen we door de Schotse pen ontvangen zijn. Een figuur in een livrei stond bij de ingang van de zaal zijn boterham te verdienen door de namen der binnenkomenden met luider stem af te roepen. Een overigens niet ongeschikte persoonlijkheid want toen ik, aan de beurt, hem zei: ‘Forget it, brother’ was hij daar geredelijk voor te vinden. Op een gegeven moment vertelde Angus Wilson me: ‘Dit is het grote moment voor de Engelse snobs. Lord Harewood is binnengekomen, hij is geparenteerd aan het koningshuis en nu staan ze zich te verdringen om aan hem voorgesteld te worden.’

[p. 39]

Helaas ook dit op zichzelf wel boeiende schouwspel kon de zondag niet meer goed maken, een van de naarste uit mijn leven. Stellig vanwege de godsvrucht was er de hele dag geen glaasje bier te krijgen, laat staan iets stevigers, hoe ook, waar ook. Voeg daarbij het feit dat het die zondag en die hele week trouwens nog slechter weer was dan wij in Holland gewend zijn en het beeld wordt voorstelbaar van vijf Nederlandse schrijvers, van wie sommigen geen jas bij zich hadden, zich verdringend onder de paraplu van Mulisch, tevergeefs blatend om een taxi na de openingsplechtigheid in St. Giles' Gathedral die middag. Van het Reve met zijn wat dwangmatig mathematische geest had het taxitekort in Edinburgh op 8,2 procent becijferd, maar als het regent komt 80,2 procent dichter in de buurt. Van ellende zijn we tenslotte een soort spelonk binnengegaan, waar we de keus hadden tussen thee of cola en waar op ruw houten banken wat jongens en meisjes somber de regen in keken met als enig vermaak het radiootje dat ze zelf hadden meegebracht. Het lijkt mij de aangewezen weg om nozems te kweken. Ook op de pen-ontvangst die zondag werd alleen wijn verstrekt, waarschijnlijk eveneens vanwege de godsvrucht want op andere dagen was men royaal genoeg met de whisky en de gin. Na de Schotse dag was ‘commitment’ aan de beurt, ‘het engagement’ heet het bij ons, met maar liefst tweeëntwintig sprekers onder leiding van Stephen Spender. Donderdag: ‘censorship’ waarover onder anderen Mulisch, Van het Reve en ik meningen geuit hebben. Vrijdag was de toekomst van de roman aan de orde, maar die dag heb ik benut om althans iets van de stad te zien en wel de vesting, die sinds eeuwen de stad beheerst en die er een adembenemend fraai gezicht op biedt. Een mooie stad met beminnelijke, gastvrije mensen. Van het Reve zou eerder dan wij vertrekken en op vrijdagochtend kwam hij bij het ontbijt naar mij toe en vertelde me dat, toen hij om zijn rekening vroeg hem gezegd was dat het Festival Comité die zou betalen, hetgeen ons niet in het vooruitzicht was gesteld. ‘Tja’, zei hij, ‘of ze de jouwe ook zullen betalen weet ik niet. Ze hebben misschien gedacht, kom laten wij

[p. 40]

de rekening van die jonge, arme, hardwerkende Van het Reve maar betalen, maar niet die van die ouwe dikzak.’ Hierin had hij zich vergist. De Schotse gastvrijheid bleek zich ook tot die ouwe dikzak te hebben uitgestrekt.