Goed geboekt

[p. 55]

De gevaren van het lezen

Het lezen is voor mij een gewoonte geworden, een slechte gewoonte, zullen sommigen zeggen. Ik geef toe dat er gevaren in schuilen. Het grootste gevaar is misschien wel, dat het ons kan verhinderen na te denken, dat het ons hoofd vult met gedachten, die niet van onszelf zijn en dat de persoonlijkheid van een schrijver, zoals die door zijn woorden in ons doordringt, onze eigen persoonlijkheid in de hoek duwt en klein maakt. Ik ken mensen bij wie dat het geval is. Zij torsen hun enorme belezenheid als een last, waaronder zij schuil gaan en bezwijken. In plaats van eigen meningen, reacties, gedachten en gevoelens leggen zij in een gesprek voortdurend boeken of bladzijden uit boeken voor Uw verwonderde ogen. Zij zijn zelf een boek, een bibliotheek geworden en wanneer gij naar hen luistert, hebt gij voortdurend het gevoel dat Uw geheugen wordt opgefrist, dat gij verstrooid bladert in alles wat gij zelf eens gelezen hebt, maar tot Uw geluk allang vergeten was.

Een ander gevolg van dat gevaar is dat gij U zonder boek niet meer gelukkig kunt voelen en aan de mensen, met wie gij omgaat, eisen gaat stellen die slechts door meesterwerken kunnen worden vervuld. Ik heb dat gevaar aan den lijve ondervonden. Ik heb mij in de mooiste landschappen en in gezelschap van de liefste mensen verveeld, omdat ik geen letters onder mijn neus had en niet in staat was mij te verdiepen in de toverwe-

[p. 56]

reld van het boek, die zo bedriegelijk op de onze lijkt, maar die tegelijk zo listig de verveling en alledaagsheid der werkelijkheid heeft buitengesloten. Men moet sterk in zijn lezersschoenen staan om daar tegen bestand te blijven en ook de verveling te aanvaarden als een bestanddeel van ons leven, een rustpoos voor de geest, die ons van onze diepzinnigheid bevrijdt en ons tegen aanmatiging en inbeelding beschermt. Men kan aan lezen verslaafd zijn als aan tabak en drank.

Iedereen kent uit zijn omgeving zulke slachtoffers van het leesgenot. Zij leven in een onbestaanbare wereld. Zij hebben een hoge rug en een buitensporige bijziendheid van het lezen. Zij beginnen vroeg doof te worden, maar het is geen werkelijke doofheid. Het is de verstrooidheid van een verzonkene, die door luid roepen tot de werkelijkheid moet worden teruggebracht. Zij weten U precies te vertellen op welke achternamiddag en bij welke weersgesteldheid zij de lectuur van ‘Rood en Zwart’ van Stendhal of ‘Oorlog en Vrede’ van Tolstoi zijn begonnen. Maar aan de verjaardagen van vrouw en kinderen moeten zij herinnerd worden. Bij alle feestelijke gelegenheden geven zij een boek cadeau, zelfs aan de werkster, die niet van lezen houdt, omdat haar vingers te ruw zijn geworden voor het omslaan van een bladzijde. Zij wijzen U met een aandoenlijke vertedering de vrijgezellen kamer waar zij in één avond ‘Van oude mensen de dingen die voorbijgaan’ hebben uitgelezen. Terwijl zij het U bekennen is die avond teruggekeerd. Gij ziet ze zitten met het boek in de hand of vóór hen op tafel. De zon schijnt door het raam, maar het wordt snel donker en de lamp gaat aan. Buiten zwerft de wind met het geluid van bladzijden die worden omgeslagen. Ik heb een zwak voor zulke lezers. Zij doen ons een ogenblik vergeten, dat er weer een vredesverdrag of een economische unie is gesloten.

Toch hebben alle leesgevaren ter wereld mij nooit van

[p. 57]

het lezen afgehouden, zoals een buurman die zijn vrouw sloeg mij nooit heeft verhinderd verliefd te worden. Het lezen is ook mijn slechte gewoonte, hoewel ik van mijn lectuur misschien meer ben vergeten dan voor een lezer betamelijk is. Ik ben niet bang dat mijn persoonlijkheid zal worden verdrukt. Ik heb mijn leesjeugd achter de rug en ben sterker geworden door wat ik las en eens als het meest eigene heb herkend en aangehangen. Het lezen van een meesterlijk boek is een schok, waaraan men sterft of waarvan men langzaam herstelt, met meer levens- en leeskracht dan te voren. De sterkste indrukken worden uitgewist, of beter, gaan over in ons bloed, in onze opvatting van het leven en in de mensen. In kritieke ogenblikken verhinderen zij ons de domheden te doen, die in onze aard liggen.

Het is zeker, dat ik door het lezen bijziend ben geworden en dat mijn neus nu een bril moet dragen, die hij zou willen afwerpen, zoals een ongetemd paard zijn berijder. Maar mijn gehoor is goed, al moet ik wel eens luid worden toegesproken, voordat ik opzie van mijn boek. Een vroegtijdige hoge rug tracht ik te voorkomen door een bescheiden ochtendgymnastiek. Een boek over lichaamscultuur houd ik daarbij dikwijls in de hand.

adriaan morriën

[p. 58]