Het eiland der Sirenen

[p. 96]

Gallup-poll-itis lethargica

Hebt gij al gegalluppolled? Zijt ge al gegalluppolled? Ik weet werkelijk niet wat goed is, maar daarom kunnen wij toch wel wat galluppolderen.

Wit van schrik heb ik mijn Nieuwe Rott. Courant van 26 November uit de bevende hand laten glijden. Daar staat het in, het vonnis. Een opinieonderzoek heeft uitgemaakt: de meerderheid van ons volk leest geen boeken. De koude cijfers waren: 37 procent van de gevraagden bleek een boek onder handen te hebben, 63 procent las geen boek. Van de romanlezers was 62 procent met een oorspronkelijke Nederlandse roman bezig. De meest gelezen auteurs waren, in volgorde: A.M. de Jong, Piet Bakker, A. den Doolaard, W. van Iependaal, J. de Hartog, Antoon Coolen, J.H. Eekhout.

Er is ook een indeling in groepen lezers met L.O., met M.U.L.O. enz. Godsdienstige en theologische boeken halen in die groepering: 2; 2; 2; 5. Politiek werk: 1; 1; 1; 4. Poëzij daarentegen, de edele dichtkunst nietwaar: streepje, streepje, streepje, één. Die één, die is van de bollebozen, de lezers met M.O. opleiding. Zij verschaffen de poëzij tenminste een één.

In zijn critisch commentaar is de N.R.C. correspondent beurtelings bedroefd en bemoedigend. De lezers van Bordewijk, Vestdijk, Van

[p. 97]

Schendel, Bloem en Roland Holst beweert hij, hadden net op dat moment hun Bordewijkje, hun Vestdijkje, hun v.S. hun Bl. en R.H. uit handen gelegd om even bij een van onze best sellers uit te blazen. Maar hij maakt zich toch ook wel ongerust...

Waarom eigenlijk? Een opinieonderzoek is een net stuk werk, zonder twijfel serieus en toegewijd uitgevoerd. Het verschaft ons inzichten aangaande het dropverbruik in verband met klimatologische omstandigheden; treffende bijzonderheden van belang voor zeepfabrikanten - Wast gij U? Nooit? Ooit? Zo ooit: waarom? Eenmaal per uur? Eenmaal per jaar? Waar? Waarom? - het openbaart meeslepende vergezichten inzake de politiek - Gelooft gij in Mij? Zo ja, weet ge dat zeker? Zo werkelijk nee, gelooft ge dan: a, in Sinterklaas? b, in Cab Calloway? c, in het Rode Kruis? - niemand zal aan het belang van dit alles durven twijfelen. Wat het op cultureel gebied daarentegen uitspookt is mij niet duidelijk. Het registreert met pijnlijke nauwgezetheid de middelmatigheid, het tekent ons met edele ijver de ‘doorsneemens’, het ontwerpt met geeuw-verwekkende precisie de grafiek der Nederlandse lethargie, onzer vaderlandse slaperigheid. Het demonstreert bovendien dat best sellers het meest gelezen worden. Maar als ik het bescheiden mag opmerken: dat wisten we al! Wie vele jaren het boekenvak kent die weet al wel dat uitgevers en boekhandelaren bestaan bij de vlijt van Piet Bak-

[p. 98]

ker en de Hartog. Dat is het dagelijks brood. De rest is luxe. Het enige opzienbarendste is dat die luxe blijkbaar niet bestaat. Van Schendel, Vestdijk, Aafjes zijn onze illusie gebleken. Dertigduizend - naar men zegt - voetreisjes naar Rome, duizenden Parken en Woestijnen, een paar drukken Jac. Bloem, alle romans van Vestdijk... fuuuuut, weggegallupped.

Zullen wij ons toch maar niet opwinden? Ik zou het eigenlijk wel erg naar hebben gevonden wanneer ik Achterberg in procenten uitgedrukt had gezien en Nescio achter de tralies van een tabel, of wanneer bevonden werd dat A. Roland Holst de meest gelezen auteur van Nederland was. Nu weet ik wel dat de druiven zuur zijn en dat ik een snob ben, maar ik vind het zo wel goed. Ik wil Slauerhoff, Marsman, Hendrik de Vries, Nijhoff niet in kolommetjes gezet zien door de Gallup-politici. Het zou zijn alsof we al in de rij moesten staan om enkele minuten naar de felle arabesken van een meeuw in de winterlucht te mogen kijken, en de zee alleen mochten bezichtigen in groepen van vijfduizend man en onder geleide.

Zeven en zestig procent leest niet. Die houden redevoeringen over cultuurpolitiek, zijn aan het figuurzagen, of draaien aan een knop. Dat is wel de eenvoudigste vorm van vermaak die tot heden uitgevonden is en vervangt op verheffende wijze het met de grote teen spelen en neusje peuteren onzer vaderen. Het is nog eenvoudiger dan

[p. 99]

naar een film kijken, daar zit nog wel eens een verband in dat je in de gaten moet houden. Horen kan een ieder, luisteren hoeft niet. Er zijn al radio-apparaten in de handel die automatisch uitschakelen, wanneer er langer dan twee minuten gesproken wordt; het wachten is nu nog op iets dat even automatisch alles uit de aether veegt dat ‘zwaarder’ is dan ‘Wiener Blut’. Op de manier van de Duitse dame die ik eens, draaiend aan de knop hoorde zeggen: ‘Ach, da ist wieder so einer mit dem Terz, fort mit ihm!’

De vermoeide Nederlander draait aan de knop. Hij heeft geen tijd om te lezen, allemaal onzin. Want lezen is moeilijk: een paar regels lezen, er eens over na denken, er eens achter kijken, dat is te veel. Hij zaagt figuur, draait aan de knop of leest, in uiterste noodzaak, in de kudde wat de de kudde leest.

Het is een teken van vooruitgang. Het bewijst onomstotelijk dat het ons weer beter gaat. Dat meen ik. Alleen in de vreselijkste tijden worden de beste boeken gevraagd. In Duitsland is onlangs een onderzoek gedaan naar de voorkeur van duizend lezers. Hier is de volgorde, ontleend aan het tijdschrift The Bookseller:

1	Thomas Mann
2	Hermann Hesse
3	Franz Werfel
4	Sinclair Lewis
5	Ernest Hemingway
6	Erich Kästner
7	Ernst Wiechert
8	Honoré de Balzac
9	Romain Rolland
10	Jakob Wassermann

[p. 100]

Er staan minstens drie schrijvers van groot formaat op, er is één bij die goed dood is, en waar is Remarque, en de grote Vicky, waar zijn de best sellers uit de ‘goede’ jaren?

Conclusies trek ik niet. De voorwaarden van onderzoek waren anders, het materiaal was anders. Maar dit lijstje ziet er toch heel wat beter uit dan het Nederlandse, dat staalkaartje der middelmatigheid. Dáár wordt niet gevraagd naar Edgar Wallace en Fallada, maar, gek genoeg, naar Goethe en Dante, Homerus, Gide en Thomas Mann. Net als in onze zwartste dagen toen er geen letter te krijgen was van Busken Huet, Huizinga of Menno ter Braak. Toen was er ook geen knop om aan te draaien, geen boek van de week of van de maand of van de dag, dat je zo nodig lezen moest omdat buurvrouw het ook gelezen had, toen zocht een ieder op eigen wijze zijn geluk. Met wisselend succes. Maar als hij het vond was het zijn succes, en niet dat van de buurvrouw.

Ik heb niets tegen figuurzagen. Zaag in vrede! En niets tegen de knoppendraaiers. Draai met mijn zegen! En niets tegen de Gallup-pollers, poll er maar op los! Maar gij daar die Uw Van Schendeltje wegmoffelt, en gij met Uw Leopold, en die daar van de Liefde en de Goudvisjes, van de Twee Meisjes en ik, Angèle Degroux, gij Schuim en Asch-ers, jij daar van het Slordig Beheer, gij die het schreef en wij die het lezen, gij allen die de boekhouding ontstegen zijt, voelen wij ons niet van licht worden en van lucht? Hoe heerlijk, dit niet-zijn!