Het eiland der Sirenen

[p. 83]

De waarde van het boek

‘Nee, dat boek is mij veel te duur’, zei mijn rijke vriend, toen ik hem een werk over porselein liet zien. Het had prachtige illustraties in kleuren en kostte vijftig gulden. Drie weken later kocht hij op een veiling een bord voor vijftienhonderd gulden en vond het een koopje. Boeken heeft hij niet, behalve de mijne en die van zijn andere vrienden. Als ik op gezette tijden mijn eigendommen weer eens terugkrui, vraag ik speels wel eens wat Chinees aardewerk te leen, omdat het mij soms zo goed kan doen hem intens te zien verbleken. Alleen om hem zou ik een ex-libris willen hebben, voorzien van de tekst uit Mattheüs 25: ‘maar ga liever tot de verkopers en koopt voor Uzelve!’

Boeken zijn duur. Boeken zijn altijd duur geweest. In de Middeleeuwen reisde men voor een boek Europa af, en gaf de prijs van een kasteel om één boek te bemachtigen; nu moeten we een gulden betalen voor diezelfde Penguin waarvoor we tien jaar geleden een kwartje neertelden. Zo zal het altijd wel blijven. Hoe goedkoper de mens wordt, hoe harder hij schreeuwt over het dure boek.

In de geschiedenis van de menselijke geest zijn boeken de zoutpilaren. Ze ontstaan uit wikkend omzien. Ze zijn de meningen, inzichten, illusies van de schepper, gestold, bewegingloos gewor-

[p. 84]

den. En generaties lang al draaien we om deze zoutpilaren heen, zien ze betoverend glinsteren in de zon, zien ze spoken in de maannachten, zien hoe het schuren der eeuwen ze afslijt. We wetten onze meningen, inzichten en illusies aan die zoutpilaar, die wel bewegingloos is, maar zo oneindig veel aspecten heeft. De hele verhouding van mens en boek is een kwestie van karakter, het onze en dat van de schrijver. Wat zullen de onthullingen van Rousseau over Rousseau te vertellen hebben aan de man, die zelf niets te onthullen heeft? Hij zal ze slechts lezen zonder begrip en er zich alleen maar hartgrondig bij vervelen. Wat betekent Schuld en Boete voor degene die in schuld alleen een boekhoudtechnische term ziet en in boete een gevolg van verkeerd parkeren. Het is duidelijk dat voor hem iedere prijs te hoog is en ook altijd te hoog zal zijn.

Afgezien van het enige, dat eigenlijk bij een boek waarde is, namelijk zijn waarde als ontmoeting, zuiver en alleen dus het boek beschouwd als uiterlijk verschijnsel, als werktuig mijnentwege, ligt de prijs van het boek, vergeleken met andere waardevolle zaken, altijd te laag. De uitgever wordt steeds gewelddadig tot het inzicht gebracht dat, als het publiek moet kiezen tussen brood en boek het beslist niet zal ophouden te eten. Ook voor hem is ieder nieuw boek een avontuur, waarvan hij de prijs heel zuinigjes moet meeberekenen. En wat zit er al niet in de prijs van dat boek, dat hij met zoveel zorg en hart-

[p. 85]

klamp uiteindelijk voortbrengt? Een fractie ervan moet de beren temmen van de schrijver, zijn illusies en zijn kinderen voeden, hem krachten verlenen tot het verwerven van nieuwe voorschotten. Weer andere fracties dienen voor de boterhammen en de pensioenregelingen van de papiermakers, de typografen en de boekbinders; van gedeelten van die prijs moeten boekverkopers bescheiden hun broodje beleggen en de boeken betalen die ze niét verkopen; van de rest financiert de uitgever zijn nieuwe successen en zijn nieuwe stroppen.

Maar goed, boekenkopers, boeken zijn duur. Zij kunnen zo duur zijn als een goed stuk gereedschap, dat met zorg tot stand kwam, en dat, met liefde en zorg gehanteerd, zijn rente zal opbrengen.

Maar goed, schrijvers, uitgevers, boekverkopers, boeken zijn goedkoop. Ze zijn tenslotte even duur, even goedkoop, even vanzelfsprekend en onbetaalbaar als de vrijheid. Ze zijn het eerste en het laatste woord van de vrijheid. Hoewel het zeer wel mogelijk is de prijzen bijvoorbeeld te regelen van de stoffelijke zaken, die een boek helpen bouwen, onttrekt het boek als geheel zich aan iedere regeling. Want boeken zijn nu eenmaal zo verscheiden en ontembaar als de gedachte, zij gedijen niet in de broeikassen van teveel zorg. Zij gedijen alleen wanneer de schrijver kan zeggen wat hij op zijn hart heeft, de boekverkoper en de uitgever falliet mogen gaan of rijk mogen

[p. 86]

worden - hetgeen gewoonlijk geschiedt in omgekeerde verhouding tot hun begeren - de boekenkoper kan nemen wat hem lust, hij het duur mag vinden of goedkoop, en wanneer hij kan blijven weigeren te eten wat hem wordt opgedrongen.

Waar de vrijheid dood is, is het boek dood. Getemde auteurs, geboeide uitgevers, geketende boekverkopers hebben het élan en leiden het losbandige leven van etalagepoppen. Onheilspellend zeker kunnen dan zelfs de klassieken geen vreugde meer geven, omdat ieder woord van hen plotseling een kwelling blijkt, en iedere zin een aanklacht. De consequentie van tyrannie kan slechts bestaan in een vacuum van de geest.

Een boek dat geen waarde voor U heeft, is altijd te duur, maar het is hetzelfde boek dat Uw buurman niet loslaat. Samen bepaalt ge de prijs, een redelijk gemiddelde. Alleen wordt bij iedere berekening één factor over het hoofd gezien: de factor dat in de waarde van het boek de prijs van de vrijheid is inbegrepen.