Kanalje en Opstandige liedjes

[p. 45]

Groote ruiten.

Z'n grootvader was de kruidenier van het dorp geweest, en z'n vader was de kruidenier van het dorp, en hij was de kruidenier van het dorp. Ziezoo. D'r waren wel meer, die kruidenierswaren verkochten, maar dat waren prutsers, die hadden de goeie klanten niet, de groote lui... die had hij allemaal, de dokter, de notaris... de burgemeester, die wouën nooit van 'n ander ook maar iets hebben.

Hij zat in goeien doen en z'n vader had in goeien doen gezeten, en z'n grootvader op 't laatst toch ook al. Hij woonde natuurlijk in z'n eigen huis.

Daar had je eerst de winkel. Zwart van ouderdom, goed stevig en ouderwetsch was alles, de balken, de muren... En de wanden met de gele bakken, oók ouderwetsch en daarop in sierlijke krullende letters, glimzwart op glimmend geel: ‘stijfsel’, ‘griesmeel’; ‘gem. piement.’ Voor de twee smalle ramen de uitstalling, altijd 't zelfde... twee flesschen nootmuskaat... fleschjes slaolie... appeltjes en pruimen.

Hij had de naam en hij had de klanten. Volgepropt ging de boodschappenwagen iederen dag uit... voorop 't schild met ‘J.v.d. Wal in kruideniers- en grutterswaren.’

'n Pracht van 'n zaak, zeien de dorpsmenschen en dat was zoo... maar jonge Jan had 'r in gewerkt, die nou al jaren dood was, en de andere jonge Jan, die nou ook al dood was, en de derde jonge Jan, die oue Jan was, die werkte d'r nog in. Van 's morgens zeven tot 's avonds tien en 's Zondags gesloten. Wie na tienen nog wat noodig had, die kon óok net even goed tot den volgenden dag wachten en op Zondag verkocht-je niet. Dat vond hij. En dat vond Ka ook, de ouë huishoudster, die al meer dan dertig jaar in de zaak was, eerst als meid bij de overleden juffrouw en nou als huishoudster bij de baas.

Achter de winkel daar had je de huiskamer, net als de winkel donker en ouërwetsch. Met éen groote hanglamp boven de tafel. In de winkel waren er drie... eén in 't middenpad, eén boven de vette toonbank, en eén boven de andere. Gas was d'r sinds 'n paar jaar oók wel op 't dorp, maar daar dee Jan niet an mee, aan al die nieuwerwetsigheid.

Zaterdags altijd werd er in Jans huiskamer gekaart, altijd met z'n vast troepje van vier... om half negen begon 't... dan was toch de grootste winkeldrukte voorbij en kon Piet 't verder wel alleen af... Dan zaten ze met z'n vieren, zwijgend aandachtig bij 't spel, want ze waren alle vier bij 't hek, hoo maar. Af en toe moest Jan dan wel d'ris even naar de winkel om te kijken of alles goed ging, of om zelf nog te helpen, want achter zitten kaarten en de klanten laten wachten, dat dee-d-ie niet. Onderwijl praatten de drie anderen, en tusschen twee spulletjes praatten ze met z'n

[p. 46]

vieren oók... over politiek en over de gemeenteraad en menige veer moesten de raadsleden laten... want dat was Jans fijne boosheid, dat-ie dat nooit had kunnen worden, raadslid niet, en z'n vader niet en z'n grootvader ook niet.

Om tien uur ging de winkel dicht. Zaterdags net zoo goed as andere dagen. Dan zette Ka 't aangekleede boterhammetje klaar op 'n tafeltje apart. Als ze dat gedaan had, kon ze naar bed gaan, en bleven zij nog rustig wat kaarten, tot 't tijd voor 't boterhammetje was. En dàt was goed. Want gierig dat was Jan niet, hij keek niet op 'n stukje kaas meer of minder en was oók niet bang om 'n busje sardientjes open te maken. Z'n boterhammetjes hadden 'n goeie naam. Onderwijl dan de boterhammetjes uitgekleed werden en verder behandeld gelijk boterhammetjes al gewoon zijn behandeld te worden, praatten ze prettig genietend, met z'n viertjes zoo wat.

Dat weér op 'n Zaterdag.

't Boterhammetje was uitgekleed en behandeld zooals boterhammetjes enz. en ze zaten nog even stil, voordat ze weer begonnen te kaarten. Toen Dirk de Vries ineenen.

‘Ja.’ En dan 'n pauze. Dirk begon alle gesprekken met ‘ja’ dan 'n pauze, dan nog eens ‘ja’ en dan zei-d-ie geregeld, wat-ie te zeggen had. Deze maal had-ie dit te zeggen:

‘Jonge, Jan, je zal d'r toch 'n dobber an hebbe.’

Jan wist, waar die 'n dobber aan zou hebben, en de anderen wisten 't ook. D'r zou 'n nieuwe kruidenierswinkel op 't dorp komen... geen prutswinkeltje, maar 'n groote... veel grooter dan die van Jan. 't Huis vlak over 'm was d'r voor gekocht en 't huis daarnaast ook, prachtig moest 't worden met groote ruiten en gasgloeilicht.

Jan smaalde, tóch licht bezorgd:

‘'n Dobber... 'n dobber... nou, als ik dáar 'n dobber an moet hebbe, dan weet ik 't wel... och man, zìj 't licht zonder klante... en ìk de klante zonder 't licht, as je dat maar weet.’

Zij wisten 't nog zoo krek niet... die nieuwe winkels, dat was niks gedaan.

Zaterdags werd-ie geopend; wat 'n licht, rijen gasgloeilicht of 't zoo niks was, en niks kostte. Schorem en schamel leek Jans winkel met de drie olielampen, eén in 't middenpad, eén boven de vette toonbank, eén boven de andere. En vol dat 't was. Nee maar.

‘Malle nieuwigheid’ gromde Jan. Hij sloot na tien uur, als gewoonlijk, de nieuwe winkel bleef open en vol tot elf, sarrendlicht open en vol.

Prettig gekaart was d'r dien avond niet. 't Aangekleede boterhammetje was opgezet... ze aten 't zwijgend tot Jan ineenen uitviel:

‘Geen biet kan 't me schelen, geen snars... geen hand draai ik d'r voor

[p. 47]

om... ik heb m'n klantjes... ik zal 't langer houe as hij... 't moet geen eens z'n eige zaak zijn.’

De vrienden zwegen. Alleen Dirk zei ‘ja’ maar na de pauze kwam d'r niks meer. En Jan weer met 'n koppigheid om van den vijand te spreken:

‘Ja, de heele boel moet eigenlijk van zoo'n soortement maatschappij zijn, die alleenig in Amsterdam wel 'n vijftig winkels moet hebbe en nou hier ook begint... nou maar an mij zalle ze 'n harde hebbe, ik heb m'n klantjes.’

De vrinden zwegen.

Maar Jan kon niet tegen de mooie lichte winkel op, die goedkooper verkocht dan hij koopen kon. Heele tijen bleef zijn winkel nu leeg, waar vroeger aldoor 't geloop was. Dan stond de oue man achter de deur en keek al maar naar de prachtig mooi aangedane winkel... hij haatte 'm... haatte 'm met een harde haat, en hij kon d'r niet vandaan blijven... en dan raasde hij halfluid voor zich uit, als hij een van zijn vaste klanten dààr in zag gaan. Hij wou d'r met geen mensch over praten, net doen, of 't 'm niks bommen kon. En hij zweeg er tegen geen mensch over. Geen moment.

‘Niks doen ze me, niks... al dat licht, en al die groote ruite, dat moete de klante betale... 't moet uit de lengte of uit de breedte komme.’

Bij Jan kwam 't heelemaal niet meer... geen mensch meer... haast leeg ree de mooie wagen elken morgen uit... hij kon alles wel alleen af... die winkel... die winkel, wat haatte-n-ie die... gisteren had mevrouw van den burgemeester ook al gezegd, dat Piet niet weer hoefde komen klanten vragen, dat ze oók al de nieuwe winkel nam.

Jan werd barsch en onvriendelijk, elk woord was hem te veel zelfs tegen de oue klanten, die 'm trouw bleven... uren stond hij roerloos naar den vijand aan den overkant te kijken, die het winnen zou...

Jan had z'n zaak kunnen uitgaan en van z'n rente kunnen leven... hij had wel niet zoo heel veel, maar toch wel genoeg. Dirk de Vries had 'm al d'ris gevraagd of 't niet beter was, dat-ie de zaak maar uitging. Maar Jan had hem aangekeken met 'n groote gemaakte verwondering...

‘Ik m'n zaak uitgaan? Ik zou niet wete waarom. Al had ik 't geld as water dan nog niet... zeker voor die vent hierover... laat 'm maar zitte met z'n groote ruite... die betale de klante toch.’

Kaartavondjes waren d'r niet meer... Jan z'n haatbroeiende kijfkop stond d'r niet naar. Hij maakte ruzie met de vrinden, en de vrinden bleven weg, juffrouw De Vries liet d'r kruidenierswaren nu ook in de nieuwe winkel halen.

Piet was ook weg, dat knorrige humeur van Jan verveelde n'm al lang en toen Jan 'm op 'n morgen wou laten rijen met 'n leege kar, net of d'r heel wat in zat, toen had-ie gewoon gezeid, dat-ie dàt vertikte en dat 't

[p. 48]

'm al lang verveelde in zoo'n ouerwetsche rommel te staan, en dat-ie best beter kon. In de nieuwe winkel stond-ie nu, daar konden ze nog wel iemand bij gebruiken.

Ka was gebleven en samen met Jan raasde ze over die ellendige Amsterdammers, die alleen maar kwammen om 'n ander 't brood uit z'n mond te stooten, maar dat 'r zoo nog al wat an was, als je door 'n ander in 'n zaak werd gezet met zoo'n rij lichten en met zulleke groote ruiten.

Toen op 'n Maandagmorgen keken de lui van 't dorp vreemd op. In Jans winkel voor allebei de ruiten hingen groote papieren en daarop met mooie letters:

‘Huismoeders, doet uw voordeel.’
‘Hier betaalt ge geen groote ruiten.’

De menschen bleven staan en lachten om dien Jan, die op z'n ouen dag nog zoo mal dee. En de m'neer van de overkant, die eigenlijk maar zetbaas was, die lachte ook, en zei, dat je eigenlijk medelijen met die Jan moest hebben.

En op 't laatst lachten de menschen niet meer, keken ze niet meer, bleven ze enkel maar weg.

En de groote papieren bleven hangen, werden geel achter de ruiten...

In dàt dorp, waar 't groote kapitalisme binnen te dringen begonnen was, om de kleintjes d'ruit te drijven, daar hingen die malle papieren als 'n simpel teeken van den wanhopigen strijd van de kleinen tegen het groote.