Feuilletons in het Algemeen Handelsblad 1919-1924

Glossarium⁺

ACHDOETH HA-AWODAH (Hebr.) Zionistische socialistische partij in Palestina, opgericht in 1919. Publiceerde het weekblad Kontres. Een activistische partij waaruit onder meer de Hagana voortkwam. Volgens haar ideologie konden de idealen van het zionisme alleen worden verwezenlijkt op volledig socialistische grondslag. Zij was ook de motor achter de oprichting van de Histadroet, de arbeidersorganisatie die alle socialistische partijen sinds 1920 overkoepelde.

ACTIE-COMITÉ Dagelijks bestuur van de Zionistische Wereldorganisatie, bestaande uit 15 man (zie ook onder ZIONISTISCHE WERELDORGANISATIE).

ADVISERENDE STAATSRAAD, ADVISERENDE PALESTINARAAD zie PALESTINENSISCHE STAATSRAAD

ADVISORY COUNCIL zie PALESTINENSISCHE STAATSRAAD

AGOEDAT ISRAEL (of AGOEDA) (Hebr.) Internationale vereniging van orthodoxe joden, in 1912 in Kattowitz opgericht, als tegenwicht van de Zionistische Wereldorganisatie. Zij verzette zich tegen het seculaire karakter van de Zionistische Wereld Organisatie en meende dat de verbanning uit het H. Land niet door mensen maar alleen door Gods ingrijpen kon worden beëindigd. Na de Holocaust zocht zij samenwerking met de zionisten.

ALLIANCE ISRAÉLITE UNIVERSELLE Internationale joodse hulporganisatie in 1860 opgericht in Frankrijk. Zij had aanvankelijk als voornaamste doel om het antisemitisme tegen te gaan, maar ontwikkelde zich geleidelijk tot een organisatie die hulp en onderwijs aanbood aan joden in landen waar zij werden verdrukt. De Alliance had vooral in het Midden-Oosten een netwerk van scholen, weeshuizen en andere instellingen. AMERIKAANS RELIEFCOMITÉ zie AMERIKAANSE DISTRIBUTION JOINT COMMITTEE AMERIKAANSE DISTRIBUTION JOINT COMMITTEE (AMERICAN JEWISH JOINT DISTRIBUTION COMMITTEE) Amerikaanse hulporganisatie, opgericht in de herfst van 1914 voor hulp aan de joden in Palestina, later ook voor die in Oost-Europa. AMERICAN COLONY Gemeenschap in Jeruzalem in 1881 opgericht door het Amerikaanse echtpaar Horatio en Anna Spafford om er een utopische christelijke samenleving te creëren waarin christelijke naastenliefde in praktijk werd gebracht. AMERICAN SECTION OF THE INTERNATIONAL COMMISSION ON MANDATS IN TURKEY (KING-CRANE COMMISSION) De Vredesconferentie besloot in maart 1919 om een geallieerde onderzoekscommissie te sturen naar het Midden-Oosten. De Britten, Fransen en Italianen trokken zich terug, maar president Wilson stuurde als Amerikaanse leden Henri King en Charles Crane. De King-Crane Commissie reisde van juni tot aug. rond en bracht een rapport uit in antizionistische, anti-Franse en anti-Britse zin. AMERIKAANSE COMMISSIE zie AMERICAN SECTION OF THE INTERNATIONAL COMMISSION ON MANDATS IN TURKEY ANGLO-PALESTINA (PALESTINE) BANK Opgericht in Londen in 1902 als de bank voor de Jewish Colonial Trust, die door Herzl was opgezet om in Palestina ondernemingen en kolonisatie te financieren. Het eerste kantoor in Jaffa werd in 1903 geopend, een tweede in Jeruzalem in 1904. De bank werd tijdens het mandaat het belangrijkste joodse financiële instituut in Palestina en na de stichting van de staat Israël omgevormd in de nationale bank (Bank Leumi le-Israel).

ARABISCH CONGRES TE GENÈVE Deel van de Arabische Delegatie dat naar Genève reisde om daar contact te maken met Syrische nationalisten die hun zaak bij de Volkenbond bepleitten. Van aug. tot sept. 1921 vergaderden zij met elkaar.

ARABISCHE DELEGATIE Afvaardiging van Palestijnse Arabieren gekozen door het vierde Arabische Congres. De delegatie reisde in juli 1921 naar Engeland om bij de Britse regering de Palestijnse zaak te bepleiten en bleef daar tot juli 1922.

ARBEIDERSPARTIJ zie POALE ZION.

ASEFAT HA-NIVHARIM (Hebr.) zie CONSTITUANTE

ASCHKENASISCHEN RAAD VAN JERUZALEMSE JODEN Bestuur van de Jeruzalemse Asjkenazische orthodoxe gemeente die het zionisme afwees en zich bij de Agoedath Israel aansloot.

AWKAF (Ar.) zie WAKF

BEIRAMFEEST (Turks) Eerste dag na het einde van de Ramadan, ook wel Suikerfeest genoemd omdat men elkaar dan suikergoed geeft.

BALFOURVERKLARING (BALFOURDECLARATIE) Brief van Balfour, toen minister van Buitenlandse Zaken, aan Lord Lionel Walter Rothschild, voormalig parlementslid en een der leidende zionisten in Engeland, waarin hij namens de Britse regering beloofd de vestiging van een Joods Nationaal Tehuis in Palestina te bevorderen.

BAR-MITSWAH Aanduiding van een jongen die 13 jaar is geworden en daarmee tot de volwassen joden behoort. Dit wordt gevierd met de gelijknamige plechtigheid, waarbij de jongen de Haftarah van de week in het Hebreeuws opleest.

BASELER PROGRAM Programma dat op het eerste Zionistencongres in 1897 te Basel als doel werd geformuleerd door Herzl: een publiekrechtelijk gegarandeerde woonplaats (‘öffentlich-rechtlich gesicherte Heimstätte’) voor het joodse volk.

BEKERINGSDAGEN De tien dagen tussen Nieuwjaar en Grote Verzoendag, waarbij de nadruk ligt op boetedoening en herstel van het verbond met Jahwe.

BELLADIA (Ar.) Gemeenteraad. In Jeruzalem bestond deze uit moslims, christenen en joden.

BEY (Turks) Titel voor hoge functionarissen in het Turkse rijk.

BEVRIJDINGSFONDS Geld dat werd ingezameld na het besluit der geallieerden te San Remo om Palestina als mandaat aan Engeland toe te kennen en de Balfour Declaratie daarin op te nemen.

BILUBEWEGING (Hebr.) Beweging van pioniers die na de Russische pogroms van 1881/1882 naar Palestina emigreerde en met behulp van Edmond de Rothschild de kolonies Rishon-le-Zion en Zichron Jaäkov stichtten. Zij sloten zich aan bij de Choveve Zion.

BRISKER RAV Mozes Diskin

BRUIDEGOM DER WET Degenen die in de synagoge het eerste en laatste deel van de Tora mogen lezen.

CHACHAM BAS(C)HI (Hebr.) Titel van Sefardische opperrabbijn.

CHALUKA (CHALOEKA) (Hebr.) Financiële ondersteuning van arme en vrome joden in de vier heilige steden Jeruzalem, Hebron, Safed en Tiberias. Zij werd gegeven door de joden in de diaspora en centraal georganiseerd door de in 1830 in Amsterdam opgerichte vereniging Pekidiem en Amarcaliem.

CHALOETS (CHALUTZ) mv CHALOETSIEM (CHALUZIM) (Hebr.) Pionier. Sinds de immigratie van zionistische pioniers term voor iemand die zich vestigt in een zionistische kolonie om landbouw te beoefenen.

CHALOETSA (Hebr.) Vrouwelijke Chaloets

CHANOEKA (Hebr.) (INWIJDINGSFEEST) Acht dagen waarop wordt herdacht dat de tweede tempel door de Maccabeeën werd gereinigd en daardoor opnieuw ingewijd.

CHASSIED (mv. Chassiediem) (Hebr.) Aanhanger van een mystieke beweging binnen het jodendom, die nadruk legt op de emotionele beleving van de religie en ontstond rond 1730 in Oost-Europa. De eerste georganiseerde chassidische immigratie naar Palestina begon in 1764 en vestigde zich voornamelijk in Tiberias. Vanaf ca 1823 en 1837 ontstonden centra in respectievelijk Hebron en Jeruzalem. De volgelingen de Lubavitsjer rebbe vormden daarin een belangrijk aandeel. Vooral in de tweede helft van de 19^de eeuw vestigden zich veel chassidiem in deze steden.

CHAWADJA, CHAWADSJA (Ar.) Heer.

CHOVEVE ZION (Hebr.) (HOVEVE ZION) Letterlijk: Minnaars van Zion. Leden van een vereniging die werd gesticht in Rusland na de pogroms van 1881 met als doel joden in Palestina te vestigen. Zij kreeg veel aanhang in Oost-Europa. De beweging had weinig tastbare resultaten, omdat zij lang door de Russisch autoriteiten werd verboden en Turkije geen joodse immigratie in Palestina toestond. De latere zionistische beweging van Herzl zou in belangrijke mate voortborduren op de aanhang van het Choveve Zion.

CHURCHILL STATEMENT zie WHITE PAPER

CHEDER (Hebr.) Lagere school voor het onderwijs in de joodse godsdienst.

CIRCASSIËRS zie TSJERKESSEN

CONGRES TE KARLSBAD Twaalfde Zionistisch Congres gehouden in Karlsbad in 1921. Het was het eerste congres na w.o. I en het belangrijkste onderwerp was de financiële situatie van de beweging. De groep van Brandeis boycotte het congres, omdat zij geen steun kreeg voor financiële hervormingen waarbij de opbouw van het Nationaal Tehuis op meer zakelijke en efficiënte basis zou worden aangepakt. Verder koos het congres een nieuw bestuur, waarvan de helft in Palestina zou verblijven. De afgevaardigden uit Polen vormde de grootste groep en de Mizrachi de grootste partij. Het congres sprak bovendien plechtig het voornemen uit om met de Arabieren in vriendschap en wederzijds respect samen te leven.

CONSTITUANTE eig. de naam die de leden van de Derde Stand zichzelf gaven toen zij zich tijdens de Franse revolutie in 1789 afscheidden en zich als taak stelden Frankrijk een constitutie, grondwet, te geven. De Haan geeft deze benaming aan de Asefat Ha-Nivharim, de Gekozen Vergadering. In jan. 1918, na de (gedeeltelijke) verovering van Palestina door de Britten, kwamen in Jaffa vertegenwoordigers van joodse partijen voor het eerst bijeen om een representatief bestuur te formeren. Zij kozen een Va'ad Zemani, Voorlopige Raad. Deze zou moeten onderhandelen met de autoriteiten die de opbouw van het Nationaal Tehuis mogelijk gingen maken. Daarvoor zouden eerst representatieve verkiezingen moeten worden gehouden. De Voorlopige Raad kwam opnieuw bijeen in juni 1918 en voor de derde keer in jan. 1919, toen het hele land was vertegenwoordigd. Er was vooral een grote controverse rond het vrouwenkiesrecht, dat door de orthodoxen op religieuze gronden werd afgewezen. Op 19 april 1920 organiseerde de Va'ad de eerste verkiezingen, waaraan 77% van de kiesgerechtigden deelnamen en 314 gedelegeerden werden gekozen in de Asefat Ha-Nivharim (de ‘Constituante’). Deze kwam in Jeruzalem bijeen op 7 okt. 1920 en riep zichzelf tot de enige vertegenwoordigers van de Palestijnse joodse bevolking uit. Zij koos de Va'ad Leumi, de Volksraad, die tot taak had een soort grondwet samen te stellen voor de organisatie van de Palestijnse joodse bevolking.

DAG DER SMEKINGEN Laatste dag van het Loofhuttenfeest waarop een speciaal smeekgebed voor een goede oogst voor het komende jaar wordt gezegd.

DECAPOLISSTEDEN De 10 steden gelegen in Zuid-Syrië, Transjordanië en de noordelijke Jordaanvallei uit de Grieks-Byzantijnse tijd.

DEPUTATENVERGADERING bedoeld is ofwel de Voorlopige Raad (zie onder Asefat Ha-Nivharim) ofwel de Volksraad (Va'ad Le'umi)..

DEUTERONOMIUM Vijfde boek van de Pentateuch (de eerste vijf boeken van de bijbel), voor een groot deel in de vorm van een monoloog van Mozes. Het bevat vooral veel wetgeving.

DISTRIBUTION JOINT COMMITTEE zie AMERIKAANS DISTRIBUTION JOINT COMMITTEE

DRIE WEKEN Periode waarin de nationale rouwdagen van het joodse volk, zoals de verwoesting van de tempel door de Babyloniërs en de Romeinen, vielen.

DUITSE PLAATS Wijk in de het joodse deel van de oude stad, waar vooral joden woonden die werden bedeeld vanuit Nederland en Duitsland, de zogenaamde Kolel Hod.

EFFENDI (Turks) Van oorsprong Turkse titel die heer of meester betekende. In de voormalig Turkse Arabische landen werd het een term voor een ontwikkelde Arabische stadsbewoner, meestal in Europese kleding, ter onderscheid van de gewone man.

EZRACHPARTIJ (Hebr.) Burgerlijke links-liberale partij met vooral aanhangers onder joodse boeren die vóór w.o. I in het land woonden. Vóór particulier grondbezit.

EXECUTIEVE Dagelijks bestuur van de Zionistische Wereldorganisatie.

FALASCHEN Zwarte joden die in het Noorden van Ethiopië leefden.

FEDERATIE VAN DE SOCIALISTISCHE ARBEIDERSPARTIJEN = HISTADROET, opgericht in december 1920 door de verschillende arbeiderspartijen om vakbondsactiviteiten te bundelen.

FEEST DER EERSTELINGEN zie WEKENFEEST

FEEST DER WETGEVING (SIMCHA TORA (Hebr.); VREUGDE DER WET) Feest waarop de wetgeving van Mozes op de Sinaï wordt herdacht.

FELLACH (Ar.) mv. fellachin of fellahin. Arabische kleine boer of pachter.

FIRST JUDEANS zie JOODS LEGIOEN

FRANKFORT Het centrum van de Agoedath Israel.

GEGENWARTSARBEIT Term die sinds 1901 refereert aan het streven van de Zionistische Wereld Organisatie om zionistisch werkzaam te zijn in de gemeenschappen in de diaspora en de organisatie niet uitsluitend te richten op de vestiging van joden in Palestina.

GEMARAH (Hebr.) Deel van de Talmoed.

GROEZIË, GROEZISCH Georgië (Rusland); Georgisch

GROOT MOEFTI (Ar.) Waardigheid door de Engelsen in 1921 ingesteld door de moefti van Jeruzalem de titel Groot-Moefti te geven. Daarvoor was de moefti van Jeruzalem de primus inter pares, wiens status wel hoger was dan die in andere steden en wiens functie voornamelijk was de benoeming van de kadi's. Nu werd hij gesteld boven de andere moefti's, kwam aan het hoofd te staan van alle andere religieuze dignitarissen en kreeg bovendien de controle over de complete islamitische religieuze instituties, de wakfs inbegrepen.

GROTE BESTUURSVERGADERING TE PRAAG Vergadering van vertegenwoordigers uit alle landen van de Zionistische Wereld Organisatie. Deze vergaderingen vonden plaats in de jaren waarin geen congres bijeenkwam.

GROTE VERGADERING TE LONDEN Eerste grote vergadering van zionistische vertegenwoordigers na w.o. I. Zij vond plaats in 1920 en er waren 280 gedelegeerden uit 40 landen. Er waren grote tegenstellingen tussen de aanhangers van Weizmann en die van Brandeis, o.a. over de noodzaak om met niet-zionisten samen te werken en de wijze waarop de opbouw in Palestina zou worden gefinancierd (de Amerikanen wilden dat voornamelijk op zakelijke grondslag). De vergadering sloot met een resolutie waarin werd vastgelegd dat de zionistische kolonisatie alleen zou gebeuren op land dat eigendom was van de gemeenschap. In het volgende jaar kwam het twaalfde congres, te Karlsbad, bijeen.

GROTE VERZOENDAG (JOM KIPPOER (Hebr.)) Laatste van de tien boetedagen die beginnen bij het Nieuwjaar en grote vastendag.

GOUVERNORAAT Zetel van het Brits bestuur in Jeruzalem.

HADASSAH (Hebr.) Amerikaanse vrouwelijke hulporganisatie, in 1913 opgericht door o.a. Henrietta Szold met als belangrijkste werkterrein de ontwikkeling van medische zorg voor de joden in Palestina. Zij was een onderdeel van de Amerikaanse zionistische organisatie. Hoewel de eerste verpleegsters al in 1913 naar Palestina werden gestuurd, ontwikkelde het Hadassahwerk zich vooral na 1918. In dat jaar arriveerden 45 medische krachten in het land, die ziekenhuizen openden in de belangrijkste steden.

HAFTARA (Hebr.) Woorden van de profeten die elke dag worden gelezen na de lezing van de tora.

HAGANA (Hebr.) Zelfverdedigingsorganisatie van de Palestijnse joden tegen aanvallen van de Arabieren. Opgericht naar aanleiding van de aprilrellen van 1920. De Hagana bleef de hele mandaatperiode functioneren en ging na de oprichting van de staat Israël op in diens leger.

HAHAM (Hebr.) zie CHACHAM

HALUKKA (Hebr.) zie CHALUKA

HALUTZIEM (Hebr.) zie CHALOETS

HAYCRAFT COMMISSIE Commissie onder leiding van Thomas Haycraft, de Chief Justice van Palestina, ingesteld om de oorzaken van de rellen van 1 mei 1921 in Jaffa te onderzoeken.

HEBREEUWSE VREDESGERICHTEN zie JOODSE VREDESGERICHTEN

HECHALUZ zie CHALOETS

HILFSVEREIN DER DEUTSCHEN JUDEN In 1901 opgerichte Duitse organisatie om joden in Oost-Europa en oriëntaalse landen te ondersteunen. Tussen 1903 en 1910 richtte zij veel scholen op in Palestina en richtte o.a.. een Technische Hogeschool in Haifa op. Een besluit in 1913 dat technisch en wetenschappelijk onderwijs in het Duits moest worden gegeven leidde tot een heftige taalstrijd.

ICA Jewish Colonial Association. Opgericht in 1891 in Parijs door baron Maurice de Hirsch om Oost-Europese joden te helpen bij de stichting van landbouwkolonies in Argentinië. Later steunde de ICA ook soortgelijke projecten ook in andere landen.

INTERNATIONALE COMMISSIE VOOR DE TURKSCHE MANDATEN zie AMERICAN SECTION OF THE INTERNATIONAL COMMISSION ON MANDATS IN TURKEY

INWIJDINGSFEEST zie CHANOEKA

IRIA (Hebr.) Raad.

ITO(JTO) Jewish Territiorial Organisation. Opgericht in 1905 door Israel Zangwill, toen het zionistisch congres het voorstel van Herzl verwierp om voorlopig een Engels aanbod te accepteren om Oeganda open te stellen voor zionistische kolonisatie. Zangwill was voor vestiging buiten het Ottomaanse rijk. De ITO ondernam later kolonisatieprojecten o.a. in Argentinië.

JAFFA-COMMISSIE zie Haycraft Commissie

JARGON Jiddisch

J.C.B. Joods Correspondentie Bureau

JERUZALEM, VERENIGING Vereniging van de orthodoxe niet-zionisten in Jeruzalem

JESCHIEWA (Hebr.) (JESJIWA) School voor hoger onderwijs in de joodse religie

JEWISH AGENCY In het mandaat was bepaald dat de Zionistische Wereld Organisatie een publiekrechtelijk lichaam moest vormen dat het Brits mandaatbestuur moest adviseren in zaken die het Nationaal Tehuis betroffen. Dit zou moeten bestaan uit een representatieve vertegenwoordiging van het hele wereldjodendom. In 1921 werd de Palestine Zionist Executive als zodanig erkend. In 1929 kwam de zogenaamde ‘uitgebreide’ Jewish Agency tot stand, waarin ook de niet-zionisten waren vertegenwoordigd.

JISJOEV (Hebr.) (JISHUV) Joodse gemeenschap in Palestina. Ideologisch wordt een onderscheid gemaakt tussen de Oude en Nieuwe Jisjoev. Tot de eerste groep behoorden de joden die zich in het land vestigden uit religieuze overwegingen. Dit gebeurde vooral vóór 1882, maar stopte toen niet geheel. Bovendien worden de nazaten van dezen ook tot de Oude Jisjoev gerekend. De Nieuwe Jisjoev vestigde zich vooral na 1882 in het land en bestond uit joden die een protozionistische en later een zionistische ideologie aanhingen. De eerste groep beschouwde zich als een religieuse, de tweede als een nationale gemeenschap.

JOINT zie AMERIKAANSE DISTRIBUTION JOINT COMMITTEE

JOM KIPPOER (Hebr.) zie GROTE VERZOENDAG

JONGE ARBEIDER zie POALEI HA-ZAIER

JOODS BATAIILON zie JOODS LEGIOEN

JOODS LEGIOEN Joods vrijwilligersleger opgericht in 1917 op initiatief van Vladmir Jabotinsky om met de Britten in w.o. I te vechten. Het was de opvolger van het Zion Mule Corps dat slechts hulpdiensten in het leger mocht uitvoeren en een rol speelde op het Gallipolifront. De officiële naam van het Jewish Legion was het 38th Bataillon Royal Fuseliers en het werd aangevoerd door Patterson. Het kwam in juni 1918 in Palestina aan en nam deel aan de gevechtshandelingen. Begin 1919 telde het leger, inmiddels uitgebreid met twee andere bataillons meer dan 5.000 man en vormde zo een zesde van het Britse bezettingsleger, maar velen keerden terug naar huis en in de lente van 1920 was het gekrompen tot 300 à 400 man. In de zomer van 1919 werd het naar Egypte gestuurd om te helpen bij de onderdrukking van een nationalistische opstand daar, maar een aantal soldaten weigerde zich naar dat bevel te voegen en bleef in Palestina. Zij speelden een rol in de onderdrukking van de rellen in mei 1921. De Britse regering weigerde in hetzelfde jaar om de bataillons op te nemen in het Palestijns bezettingsleger en het legioen werd toen opgeheven.

JOODS NATIONAAL FONDS (Hebr.: KEREN KAJEMETH ISRAEL) Opgericht in 1901 als instituut dat in Palestina land moest aankopen voor vestiging van joden. Het JNF stoelde vooral op kleine giften van de modale zionist. Populair waren de JNF busjes en dito zegels.

JOODSE CONSTITUANTE zie CONSTITUANTE

JOODSE VREDESGERICHTEN Rechtbanken opgericht door seculaire joden waarin, analoog aan de rabbinale rechtbanken, zaken betreffende familierecht en civiele geschillen konden worden behandeld.

JOODSE ZELFVERDEDIGINGSCORPS Organisatie van zionisten om zichzelf te verdedigen tegen Arabische aanvallen. Opgericht na de rellen van 1920 werd het steeds meer georganiseerd en groeide uit tot de Hagana, de voorloper van het latere Israëlische leger.

KADI (Ar.) Rechter

KALIEF Geestelijk en in de eerste eeuwen ook wereldlijk hoofd van de islamieten.

KEREN HAJESOD (HAYESOD) (Hebr.) zie OPBOUWFONDS

KEWOETSA (Hebr.) mv KEWOETSOTH (ook genaamd Kibboets) Zionistische kolonie waarin de leden gezamenlijk op vrijwillige basis eigendom en productie delen. Zij leiden veelal een communaal leven, dat wil zeggen gezamenlijk eten, slapen, de kinderen opvoeden etc. De eerste kewoetsah was Degania, dat in 1908 werd gesticht.

KING-CRANE COMMISSIE zie AMERICAN SECTION OF THE INTERNATIONAL COMMISSION ON MANDATS IN TURKEY

KLAAGMUUR Deel van de muur die rond het complex van de tweede tempel stond. Als laatste overblijfsel van de tempel van Herodes is hij het belangrijkste heiligdom van de joodse godsdienst.

LEGISLATIVE COUNCIL zie WETGEVEND COLLEGE

LOOFHUTTENFEEST (SOEKKOT) Feest ter ere van de druivenoogst, waarbij ter herinnering aan de tocht door de woestijn men in de open lucht in een hut met bladeren dak vertoeft.

LOTENFEEST zie POERIEM

MEA SHEARIEM (Hebr.) Wijk in Jeruzalem buiten de muren waar voornamelijk orthodoxe joden wonen.

MISHNA (Hebr.) Verzameling van leerstellingen uit de Tora, ontstaan in Palestina in de tweede eeuw.

MIZRACHI (Hebr.) (MIZRACHIE eig. is MIZRACHIE de Nederlandse afdeling van de internationale MIZRACHI ) Dat deel van de zionistische beweging dat het zionistisch ideaal alleen op religieuze grondslag wilde verwerkelijken. De Mizrachi werd in 1902 opgericht in Wilna. Voordien werd religie binnen de beweging als een persoonlijke keuze beschouwd. Uitgangspunt werd dat het niet voldoende was om het verstrooide en vervolgde joodse volk te verenigen in het H. Land, maar dat er bovendien een spirituele renaissance moest komen. In de diaspora immers kon de joodse religie niet ten volle en ongehinderd worden beoefend. Dat zou anders worden in Eretz Israel. Er werd echter ook besloten dat alle culturele en religieuze activiteiten direct gerelateerd moesten zijn aan het zionisme. De Mizrachi hield zijn eigen wereldconferenties, afgescheiden van de wereldorganisaties maar bleef deelnemen aan de zionistische congressen. In het eerste jaar van haar bestaan vestigde zij alleen al in Rusland 300 plaatselijke afdelingen. Er rees echter al snel het probleem wat men aan moest met culturele activiteiten van de rest van de zionistische organisatie, die veelal niet op religieuze leest waren geschoeid. De vraag of men die al dan niet zou accepteren leidde in 1911 tot een splitsing, waarbij een meerderheid trouw bleef aan de zionistische organisatie maar vooral de leiders uit Frankfurt de Mizrachi verlieten. Er werd toen besloten dat o.l.v. Judah Leib Fischmann in Palestina een kantoor zou worden gevestigd van waaruit de activiteiten zouden worden georganiseerd. Na een pauze tijdens de oorlog hervatte de Mizrachi zijn activiteiten na 1918. Zij was vooral in Polen sterk, waar zij ook in plaatselijke besturen en het parlement was vertegenwoordigd. In Palestina speelde zij een rol in de vertegenwoordigende instituten en zij slaagde erin religieuze jongeren te begeesteren tot het oprichten van kolonies op godsdienstige grondslag. In Nederland werd in 1908 een afdeling opgericht, die Mizrachie heette en een gelijknamig maandblad uitgaf. Na de oprichting van de staat Israël haalde de Mizrachi met zijn geaffilieerde organisatie gemiddeld 10% van de stemmen. Zij voerde o.m. actie voor een strikte naleving van de sabbat.

MOEFTI (Ar.) Islamitische wetgeleerde, die de bevoegdheid heeft om uitspraken te doen, fatwa's, die door sommige gelovigen als bindend worden beschouwd..

M.O.P.S. (Hebr.) (afkorting van Mifleget Poaliem Sozialistit = Socialistische Arbeiderspartij) Socialistische partij die was georiënteerd op de Derde (communistische) Internationale.

MUSLIM-CHRISTIAN ASSOCIATION Verbond van islamitische en christelijke Palestijnen, dat bijeenkwam in congressen. Voor het eerst in januari 1919; verder van 1919 tot 1923 elk jaar en daarna pas in 1928.

NEBI MUSA (Ar.) (MOUSSA, MOESSA) FEEST. In de tijd van Saladin ingesteld islamitisch feest in Jeruzalem, samenvallend met de datum van het Grieks-orthodoxe paasfeest. Het feest behelsde een pelgrimstocht van het graf van de profeet Mozes (Musa) nabij Jericho naar de moskee van Omar in Jeruzalem. Het was het belangrijkste van de vele locale islamitische feesten in Palestina, duurde een week en trok duizenden bezoekers.

NEBI SALIG (Ar.) (SALIH) Profeet die verschillende keren voorkomt in de koran en de functie heeft om mensen tot inkeer te brengen. Hij is, anders dan veel islamitische profeten, niet identificeerbaar met een Bijbelse profeet.

NEGENDE AB Vastendag om de verwoesting van Jeruzalem en de tempel door de Romeinen te herdenken.

NIEUWJAARSDAG Nieuwjaar in de joodse kalender, vallend op de eerste dag van Tisjrie, de zevende maand.

OETA (O.E.T.A.) Occupied Enemy Territory Administration. Militair bestuur door de Engelsen ingesteld na de verovering van Palestina. Het eindigde op 1 juli 1920 door de instelling van een burgerlijk bestuur o.l.v. een Hoge Commissaris, Sir Herbert Samuel. Het militair bestuur nam de Haagse Conventie in acht en handhaafde zoveel mogelijk een status quo. OMER (Hebr.) Periode van 49 dagen tussen Pesach en Shavoeot (Wekenfeest), die geldt als een treurtijd.

ONDERWIJSRAAD (VA'AD HACHINOECH (Hebr.)) Raad bestaande uit de leden van de Hebreeuwse lerarenbond en vertegenwoordigers van de zionistische organisaties in Palestina. Taak was het joodse onderwijs te organiseren.

OPBOUWFONDS Opgericht in juli 1920 op de Londense Zionistische Conferentie, waar de financiële aspecten van de opbouw van het Nationaal Tehuis werden besproken. Het fonds diende voor de financiering van immigratie, oprichting van landbouwkolonies en subsidiëring van bedrijven. Er werd bij zionisten èn niet-zionisten ingezameld, overigens ook op basis van leningen. Het Opbouwfonds werd in maart 1921 in Londen als naamloze vennootschap ingeschreven.

PAASFEEST Zevendaags feest (in de diaspora één dag langer) waarop de uittocht van de joden uit Egypte wordt gevierd.

PALESTINA-AMBT (PALESTINE OFFICE) In 1908 door de Zionistische Wereld Organisatie opgericht in Jaffa om hulp te bieden bij de vestiging van immigranten. Na 1917 werden er in veel steden in Centraal en Oost-Europa Palestina-ambten opgericht, waar aspirant emigranten terecht konden voor opleidingen, certificaten, inlichtingen etc.

PALESTINA-EXECUTIEVE Opvolger van de Zionistische Commissie sinds 1921, verantwoordelijk voor de dagelijkse regeling van het zionistische werk in Palestina.

PALESTINA-OPBOUWFONDS zie OPBOUWFONDS

PALESTINENSCHE RAAD VAN STATE zie PALESTINENSISCHE STAATSRAAD

PALESTINENSISCHE STAATSRAAD Door Herbert Samuel ingestelde Advisory Council, een adviesraad voor het mandaatbestuur bestaande uit 7 Arabische, 3 joodse en 10 Engelse leden, allen benoemd door de Hoge Commissaris zelf.

PEKIDIEM (EN AMARCALIEM) (Hebr.) Een organisatie die in 1810 werd opgericht voor steun aan vrome joden in Palestina. Dit gebeurde, omdat zich steeds meer Asjkenazische joden vestigden in het land, die i.t.t. de overwegend Sefardische geen eigen ondersteuning hadden. Uitgangspunt was dat het Asjkenazische jodendom de Palestijnse broeders geldelijk moest steunen, zodat de laatste de bijbel konden bestuderen en bidden voor hun westerse broeders. De belangrijkste leiders waren de gebroeders Akiba en Hirschel Lehren, Haagse bankiers en filantropen. De Pekidiem concentreerden de giften geheel in hun hand en maakten daardoor een einde aan de concurrentie van joodse zendelingen uit Palestina die ongecoördineerd in Europa rondtrokken om giften in te zamelen. De invloed van de Pekidiem spreidde zich uit naar Centraal en Oost-Europa.

PITTSBURGSE CONFERENTIE Bijeenkomst van de Amerikaanse zionisten in juni 1918, waarop een resolutie werd genomen dat het door de Zionistische Wereld Organisatie in Palestina verworven land, natuurlijke bronnen en publieke voorzieningen eigendom van het joodse volk moesten worden. Ondanks protesten over dit radicalisme werd dit beginsel op de Londense conferentie van 1920 overgenomen.

PIUTIM (Hebr.) mv van Pijut. Poëzie, speciaal voor het gebruik in synagogale diensten.

POALEI (POALE) HA-ZAIER (Hebr.) Arbeidersorganisatie van jonge pioniers die in 1905 naar Palestina emigreerden. Zij zonderden zich af van oudere pioniers en beschouwden de ‘verovering van de arbeid’ in het land als de voorwaarde voor de verwerkelijking van het zionisme. Zij was vóór nationalisatie van de grond door de zionistische organisatie.

POALEI (POALE) ZION (Hebr.) Zionistische arbeidersbeweging die de zionistische idealen wilde combineren met het realiseren van een socialistische maatschappij. Zij ontstond eind 19^de eeuw in Rusland en verspreidde zich tot in de VS. In Palestina werd in 1906 een Poale-Zionpartij opgericht.

POËIL HA-ZAIER (Hebr.) zie POALEI HA-ZAIER

POERIEM (Hebr.) Joods feest dat in het teken van vrolijkheid staat. Het is de viering dat Esther, echtgenote van koning Ahasverus, erin slaagde om de door Haman geïnstigeerde moord op de joden in het Perzische rijk af te wenden. Esther werd te hulp geroepen door haar oom Mordechai.

R. Reb Rabbijn of mijnheer.

RAV, ROV (Hebr.) Rabbijn.

REFORM Stroming binnen het religieuze jodendom, die is ontstaan in de eerste helft van de 19^de eeuw en probeert de joodse religieuze traditie in overeenstemming te brengen met de moderne cultuur.

ROUWFONDS Inzameling ter gelegenheid van de meirellen van 1921, waarbij Arabieren in opstand kwamen tegen joden.

SABBATH DER VERTROOSTING Afsluiting van de Drie Weken waarin de verwoesting van de tempel wordt herdacht.

SANHEDRIN (Gr.) Raad van wijze mannen die in de Hellenistische en Romeinse tijd in Jeruzalem het hoogste gerechtshof der joden vormden.

SAN REMO Conferentie van 19 tot 26 april 1920 waarin de vier belangrijkste geallieerde mogendheden (Frankrijk, Engeland, Italië en Japan) de toewijzing regelden van de zogenaamde A-mandaten, gebieden van het voormalige Ottomaanse rijk die onder hun toezicht zouden komen staan. Tevens werd besloten dat de Balfour Declaratie zou worden opgenomen in het mandaat over Palestina. De afspraken werden echter pas erkend door de Volkenbond op 14 juli 1922 en door Turkije op 24 juli 1923 bij de vrede van Lausanne.

SELICHOTH (Hebr.) Gebeden van inkeer en berouw die vooral worden gezegd in de periode voorafgaand aan Rosj Hasjana, het joodse nieuwjaar.

SHEKEL (Hebr.) Certificaat van lidmaatschap van de Zionistische Wereld Organisatie, dat tevens diende als de basis voor de vertegenwoordiging op de Zionistische Wereldcongressen. De naam was geïnspireerd op de gelijknamige munt uit de Bijbel.

SHEMITAJAAR (Hebr.) Sabbatjaar, het zevende jaar, waarin joden het land niet mogen bewerken. Dit probleem kan worden opgelost door het voor één jaar aan niet-joden te verkopen, zodat de joden als pachters kunnen doorwerken.

SHÉRIE = SHARIA (Ar.) Islamitische wet die zou zijn geïnspireerd door God.

SHEVOEOT (Hebr.) zie WEKENFEEST

SIKKELS zie SHEKELS

SLOTFEEST Afsluiting van het Loofhuttenfeest

SOEKKOT (Hebr.) zie LOOFHUTTENFEEST

SPANJOLIET (Ladino) Een Spaans dialect uit de 15^de eeuw dat door de Sefardische joden werd gesproken en geschreven en zich anders ontwikkelde dan het Spaans in Spanje.

STAATSRAAD zie PALESTINENSISCHE STAATSRAAD

STATEMENT VAN DEN MINISTER CHURCHILL zie WHITE PAPER

TAALRAAD Va'ad ha-Lashon ha-Ivrit (Hebr.). College in 1890 opgericht door Ben-Jehoedah om spelling en uitspraak van het herrijzende Hebreeuws vast te stellen. Tevens moest de raad de nieuwe termen voor de zich uitbreidende vocabulaire van het Hebreeuws goedkeuren. De raad raakte spoedig in het ongerede, maar werd in 1904 opnieuw opgericht. Leden waren taalkundigen, onderwijzers en literatoren.

TABAKSREGIE Handel in tabak die tijdens het Ottomaanse rijk onder toezicht van de regering stond.

TACHKEMONISCHOOL Religieuze school waar ook onderwijs werd gegeven in seculiere vakken, voornamelijk op het niveau van beroepsonderwijs.

TALMUD (Hebr.) Letterlijk: mondelinge leer. Commentaren van schriftgeleerden en rabbijnen op het geschrevene in het Oude Testament.

TEFILIEN (Hebr.) Gebedsriemen, die worden gedragen door volwassen mannelijke joden.

TIEN BEKERINGSDAGEN De dagen tussen Nieuwjaar en Grote Verzoendag die gewijd zijn aan inkeer.

TIENDE VAN DE MAAND TEBETH Vastendag ter herdenking van de verwoesting van de tempel.

TIENTAL (MINJAN) Het vereiste van 10 volwassen mannen ouder dan 13 jaar die nodig zijn voor een officiële synagogendienst.

TORA De vijf boeken van Mozes.

TSJERKESSEN Circassiërs Bewoners van een streek tussen Kaukasus en Zwarte Zee.

VA'AD HAIER (Hebr.) Gemeenteraad. Dit kan ook het bestuur van een joodse religieuze gemeente zijn in de zin van het begrip ‘kerkenraad’. De Haan doelt hier op de Va'ad Zemani, Voorlopige Raad. Zie hiervoor CONSTITUANTE.

VA'AD HAZEMANI (Hebr.) zie CONSTITUANTE

VA'AD LE'UMI (Hebr.) zie VOLKSRAAD

VERDRAG VAN SÈVRES Verdrag dat in aug. 1920 werd gesloten tussen de geallieerden en de Turkse sultan. Dit voor Turkije ongunstige verdrag werd niet erkend door Kemal Atatürk en werd 23 juli 1923 herzien in het verdrag van Lausanne.

VERLOSSINGSFONDS Inzamelingsactie ter gelegenheid van het verdrag van San Remo.

VERLOSSINGSWEEK Viering van het verdrag van San Remo.

VOLKSRAAD (VA'AD LE'UMI (Hebr.)) Gekozen uit de Asefat Ha-Nivharim of ‘Constituante’. Er was geen vast aantal leden voor deze raad. Hij werd door de mandataris erkend als de spreekbuis van de georganiseerde joodse gemeenschap in Palestina. Maar, o.a. door de tegenstand van orthodoxe zijde en de politieke acties van De Haan tegen het door de Va'ad geformeerde opperrabbinaat, duurde het tot 1928 voordat het een formele juridische status kreeg. Hij werd niet erkend door de Agoedisten en het ultraorthodoxe deel van de oude Jisjoev. Van 1920 tot 1925 werd hij geleid door een presidium bestaande uit Ben-Zvi, Thon met Yellin als voorzitter.

VOLKSRAAD van de Arabieren: zie MUSLIM-CHRISTIAN ASSOCIATION

VOORLOPIGE RAAD zie CONSTITUANTE

VREDESCONFERENTIE VAN LAUSANNE Conferentie van zeven maanden voorafgaand aan de Vrede van Lausanne (23 juli 1923). Hierbij werd de Vrede van Sèvres herzien: Turkije werd bevestigd in de gebieden waarop Griekenland aanspraak maakte en deed afstand van de Arabische gebieden van het voormalige Ottomaanse rijk.

VREDESCONFERENTIE VAN VERSAILLES Conferentie ter regeling van de grenzen na w.o. I. Hoewel de Zionistische Wereld Organisatie daar wel was vertegenwoordigd en ook officieel een beroep deed op de geallieerden om het Nationaal Tehuis te bepleiten, kon de status van Palestina daar niet worden geregeld. Dit omdat tijdens deze conferentie Griekenland Turkije binnenviel en Kemal Atatürk zijn opkomst beleefde. De verhoudingen met Turkije werden apart geregeld, eerst in Sèvres en later definitief in Lausanne.

VREUGDE DER WET Feest ter ere van de tora, de wet die door Mozes aan het joodse volk werd overgeleverd.

WAHABIS (Ar.) Conservatieve soennitische stroming, ontstaan in de 18^de eeuw op het Arabisch schiereiland die de islam wilde zuiveren van vermeende modernismen. Ibn Saoed werd de belangrijkste protagonist van het Wahabisme.

WAKF Vrome stichting in de islam, waarbij geld of onroerend goed werd bestemd voor een religieus of charitatief doel. Deze bezittingen mochten niet worden vervreemd en kwamen onder een speciaal bestuur.

WAKÎL (Ar.) Rechterlijk ambtenaar

WEKENFEEST (SHEVOEOT (Hebr.)) Feest van de eerste vruchten, dat 50 dagen na het Paasfeest wordt gevierd.

WETGEVEND COLLEGE (LEGISLATIVE COUNCIL) College (in febr. 1922 door Churchill als minister van Koloniën voorgesteld) dat advies zou moeten uitbrengen aan het mandaatbestuur bij het opstellen van wetten en verordeningen en moest een uitbreiding geven aan de bevoegdheden van de Advisory Council. Het zou bestaan uit 9 moslims, 3 christenen en 3 joden, allen gekozen, en 10 leden benoemd uit het mandaatbestuur. Er werden wel verkiezingen voor gehouden in 1922, maar die werden geboycot door de Arabieren.

WHITE PAPER Verklaring op 30 juni 1922 door Churchill als minister van Koloniën uitgegeven na het rapport van de Haycraft-commissie, die de oorzaken van de rellen van mei 1921 had onderzocht. In het White Paper werden de verplichtingen van de Britse regering ten aanzien van het joods Nationaal Tehuis bevestigd, maar immigratie van joden werd gebonden aan de economische absorptie van het land.

ZELFVERDEDIGINGSORGANISATIE zie Hagana.

ZEVENTIENDE TAMMOEZ Dag waarop wordt herdacht dat het grootste deel van Jeruzalem in de handen van Titus viel.

ZIONISTISCHE COMMISSIE (ZIONIST COMMISSION) De Commissie die in het begin van 1918 door het Britse ministerie van Buitenlandse Zaken werd benoemd om 1) een verbinding te vormen tussen het bestuur van Palestina en de joodse bevolking daar; 2) de joodse hulpverlening te coördineren; 3) te helpen bij het bijstaan en stichten van joodse kolonies; 4) de joodse organisaties in Palestina bij te staan bij het opnieuw ter hand nemen van hun activiteiten; 5) vriendschappelijke betrekkingen met de Arabieren te vestigen. In haar oorspronkelijke samenstelling arriveerde zij in april 1918 in het land en bestond uit o.a. Weizmann als voorzitter, David Eder en Leon Simon. Daarnaast waren lid de Brit Ormsby-Gore en de Fransman Sylvain Lévy. Er ontstond al snel een kloof tussen de Commissie, die zo snel mogelijk de bouwstenen voor het Nationaal Tehuis wilde leggen en het militaire bestuur OETA, dat de status quo wilde handhaven in afwachting van verder politieke ontwikkelingen. Het 12^de Zionistencongres van 1921 verving de ZC door de Palestine Zionist Executive, dat vanaf die tijd verantwoordelijk was voor het bestuur van het zionistisch werk in Palestina.

ZIONISTISCHE CONGRESSEN Eens in de twee jaar kwam een congres van de Zionistische Wereldorganisatie bijeen. Tussen 1919 en 1924 was dat de eerste keer in 1921 in Karlsbad: zie CONGRES TE KARLSBAD

ZIONISTISCHE EXECUTIEVE zie PALESTINA-EXECUTIEVE

ZIONISTISCHE WERELDORGANISATIE (WORLD ZIONIST ORGANIZATION) Wereldwijd erkende organisatie van de zionistische beweging, in 1897 op initiatief van Theodor Herzl gesticht. Haar belangrijkste forum waren de afgevaardigden op de Zionistische Congressen, die in principe eens per twee jaar bij elkaar kwamen en werden gekozen door de contribuanten van de organisatie. De congressen vormden een regelgevend instituut. Zij kozen een dagelijks bestuur, het Greater Actions Committee voerde het bestuur in de periodes tussen de congressen. Het had als zodanig ook regelgevende bevoegdheid en stippelde het beleid uit. Een kleiner gremium daaruit, de Executieve (ook: Inner Actions Committee) voerde de congresbesluiten uit. Het telde na w.o. I 15 man. De president van de ZWO, in deze tijd Weizmann, fungeerde als voorzitter van alle onderdelen en als belangrijkste intermediair met de niet-zionistische wereld. Tijdens w.o. I werd de hoofdzetel van de ZWO verplaatst naar Londen.

ZONEN VAN BENJAMIN Organisatie van joodse landbouwers uit de koloniën die werden gesticht vóór die van de Zionistische Wereldorganisatie.

+ NB Zie ook de afkortingen en verklaringen bij Wie was Wie.