Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Beschrijvinghe van Vlissinghen.

⁺ VLissinghen is de tweede stadt van Walckeren, gheleghen Zuydtwestwaerts tegen over Vlaenderen, een myle van Middelborg. Dese voortijdts ontrent het jaer duysent vier hondert niet anders en plach te zijn dan een passagie ende lijdt op Vlaenderen, ghelijck de Cronijcken melden: maer is naemaels vermeerdert ⁺ ende ontrent veertich jaren geleden met stadtmueren ende poorten gesterckt door den voorseyden heer Adolf van Borgondien: soo dat men nu teghenwoordichlijck mach segghen, dit een passagie ende bane te wesen van de gantsche wereldt: aenghesien het een soo gerieffelijcke ende bequame havene heeft, dat by na alle de schepen gaende ende komende Oost, West ende Zuydt, al hier varen: want het is sulck eenen lijdt, dattet wel met recht ⁺ ende reden de sleutel van dese Nederlanden mach heeten: Deshalven dese plaetse oock wel behoort bewaert te worden: gelijck Keyser Karel de vijfste zynen sone Philips in zyne verholenste ende besonderste onderwysinghe te kennen heeft ghegeven.

Byvoeghsel. [Vlissinghen is een Zeestadt, ghelegen ⁺ aen de Zuydzyde van Walckeren, vermeerdert door den handel van verscheyden natien, machtich ende commanderende op de Zee, ende door de heerlijckheyt van stryden te water door heel Europam vermaert. Jn het beginsel was dese stadt van de heerlijckheydt der Graven van Zeelandt. Want in het jaer 1227 ten tyde van Floris de derde dies naems wordt van de selve ghewach gemaeckt in de Cronijcken: de welcke Graef Willem de derde in het jaer 1315 met schoone stadts privilegien vereerde. Maer in 't jaer 1470 hielden de Princen van Borsele de regeringhe der selver: de welcke nae datse in haer macht gheweest hadde ontrent hondert jaren: heeft die de doorluchtige Prince van Orangien eyndelijck ontfanghen, de welcke nae dat hy die ettelijcke jaren beseten hadde, overleden zijnde heeft zynen sone Prince Maurits een stille Republijcke naerghelaten, welckers staet hy tot noch toe in vrede behouden heeft. Jn het jaer 1485 den sesthienden Meye op Pincxter avont ⁺ werdt, alwaer zy den Schout doodt smeten ende de stadt pilleerden ende brandtschattende veel ghevanghenen mede namen, wesen-

+ Ghelegentheydt van Vlissingen.

+ Door wien Vlissinghen met mueren omcinghelt.

+ Vlissinghen den sleutel der Zee van de Nederlanden.

+ Ghelegentheydt van Vlissingen.

+ Vlissinghen by die van Sluys inghenomen.

[p. *218-*219]

FILISSINGA

a	De kerck
b	de engelschekerck
c	de niewe stadt
d	t'princenhuijs
e	de mart
f	Stathuijs
g	Hooft poort
h	Middelburcsepoort
i	Altenasche poort

[p. *222-*223]

Domus Senatoria Vlissingenis.

[p. 275]

de noch onbesloten, niet bemuert noch bewalt. Ende alsoo vertrocken zy met heur roybaergien, doende daghelijcks veel schade op Zeelant, soo dat men heur teghenstandt moeste doen. Tot onsen tyde Vlissinghen een gheweldighe Zeestadt wesende, ende als den sleutel der Zee van de Nederlanden, den Hertoge van Alva meynde hem van de selve stadt te verseeckeren. Tot welcen eynde hy zynen Jngenieur Pacieco gesonden hadde, die alreede een Casteel aldaer hadde beworpen, genoech op de selve forme van het Casteel van Antwerpen. Maer alsoo hy van daer moeste gaen nae den Hertoghe, om andere voorvallende saken, soo bleef het werck onvolmaeckt. Daer nae den Hertogh vreesende dat hem wedervaren soude in Walckeren, sulcx als hem in den Briel wedervaren was, voornamelijck tot Vlissinghen, heeft derwaerts uyt Brabant doen trecken acht vaendelen Spanjaerts. De Foriers van de selve waren des morghens vroech op den Paesdagh by den Magistraet op het Stadthuys ghekomen, om ordinantien te hebben van het volck te logeren, het welck zy seyden dat ghescheept was met Pacieco. De ⁺ mare hier van onder den volcke komende, als een deel nae de kercke waren gaende, ende eensdeels haer daer waren biechtende, Misse hoorende, ende ten Sacramente haer bereydende (zijnde Paeschdagh den achtsten April) op de Roomsche Catholijcsche maniere, heeft dat den gemeynen man seer ontstelt, den thienden penninck noch vresende, ende meest uyt de kercke loopende, quamen zy nae het Stadthuys, alwaer de Spaensche Foriers noch by den Magistraet waren, ende de een den anderen op ruyende, riepen luyde, dat zy gheen Spanjaerden binnen hebben en wilden, in gheender manieren. Ende als men nu op het ghetyde hoorde, ende sach van verre de schepen mette Spanjaerden aenkomen, soo is het Graeu met gheweldt nae het gheschut gheloopen, ende hebben de gereetschap uyt het Munitiehuys ghenomen, ende op de Haven het gheschut nae de aenkomende schepen ghestelt, die daer mede wech wysende te vertrecken (alsoo zy deden) nae Berghen op Zoom. Eenighe ghetyden daer naer, quam daer van Antwerpen aengevaren in een Marctschip den Oversten der Spanjaerden Pacieco, met zijn eyghen dienaers, meynende dat zijn krijchsvolck daer binnen was: dien namen zy ghevanghen. Ende vindende by hem eenighe schriften ende instructien, welcke haer dede achterdencken hebben, soo hebben zy gheresolveert haer ter weere te stellen, ende alomme om hulpe te senden, soo in den Briele, als elders. Van waer zy den 27 Aprilis seven schepen met soldaten gheladen cregen, haer by den Prince van ⁺ Orangien ghesonden. Ende hoorende wat te Rotterdam bedreven was, hebben zy den Oversten Pacieco met eenige vanden zynen aen een galge ghehanghen, hoe wel hy maechschap van den Hertogh was. Zy hebben oock het begonnen Casteel, daer van alreede eenighe fondamenten gheleyt ende gegraven waren, het water weder in laten loopen tot haerder bescherminghe: De materialen, steen, kalck ende gelt hebben zy tot haer eyghen noot gheappliceert. Graef Lodewijck sondt haer voor eenen Gouverneur Jeronymus Seraerts, een Edelman van den Prince van Orangien, met Monsieur Hautain zynen Lieutenant, ende eenige Fransche soldaten. Ende in korter tijt geheel Walckeren inkreghen, uytghesondert Middelborg ende Armuyden beset met garnisoen. Hebben oock de stadt van Vlissinghen sterck ghemaeckt met Ravelijns ende anderssins. Zy hebben met haer krijchsvolck oock courssen in Vlaenderen ghedaen, ende de stadt van Brugghe opgheeyscht: daer omtrent alle de Kercken ende Cloosters berooft, daer zy by konden komen. Desghelijcks liepen zy in het landt van Zuydtbevelandt, de stadt van Tergoes belegerende, hoe wel te vergheefs: ende werden als Zeeleeuwen gevreest. Zy tasten ooc aen de Vlote van Spangien, met ⁺ de welcke den Hertoch van Medinacęli afquam: de welcke mede brocht ontrent twee duysendt Spaensche nieuwe soldaten ende eenighe groote schepen, die moesten al in Zeelandt invaren. Maer veel kleyne Biscaysche schepen, Assabres geheeten, metten Hertogh voorseyt, ende de soldaten, voeren ter Sluys binnen, niet sonder perijckel ende schade. Ende al dat de ander schepen in hadden, bleef tot Vlissinghen, behalven eenighe soldaten op de groote schepen, die haer salveerden tot Middelborg, waer van een deel verdroncken. De voorseyde Assabres tot twintich toe deden den Hertogh toerusten, maer zijn onder Rammekens (soo wy boven verhaelt hebben) van den Admirael Worst verbrandt. De ⁺ Vlissingers te water meest meester zijnde, hebben den veerthienden Januarij in het jaer 1573 haer verstout voor de stadt van Antwerpen schepen te halen, die zy vry wech voerden, jae eenighe hebben de lieden t'Antwerpen snachts van den bedde ghehaelt, ende ghedwonghen sonder spreecken met haer uyt de stadt te gaen. Door welcke ende dierghelijcke vrome daden zijn de Vlissingers van een yegelijck bykants bemint ende ontsien gheweest. Den thienden Octobris voeren zy weder met sevenenvijftich schepen, ende wel met twee duysent mannen van Antwerpen ende elders naer Middelborg, maer zy werden te rugghe ghedreven, met verlies van een oorloochschip, ende een Bargie oft Galeye: ghelijck oock Sancio Davila, met ontrent vijftich schepen den lesten Februarij. De welcke den ⁺ 27 Aprilis wederom met een groote Vlote welgheruste schepen nae Middelborg is ghevaren met groot gheweldt ende goede ordre, den wint Oostelijck zijnde: maer zy werden door den Admirael Worst ende meer andere Vlissingers gedreven tot by Breskens, alwaer zy vijf van haer principaelste schepen genomen hebben. De andere schepen geraecten door terwyle men street, niet sonder schade tot Middelborg. Nochtans die Zeeuwen in het belech van Middelborg volherden, ende Rammekens inkreghen. Maer ⁺ naer het vertreck van den Hertoghe van Alva, den Commandador in het gouvernement ghetreden zijnde, heeft alle middelen bedocht om de stadt van Middelborg (die nu seer benouwt was) te ontsetten. Tot dien eynde heeft hy een gheweldighe Armade laten toerusten. Over de ⁺ groote schepen is weder Admirael geweest Sancio Davila. Zijn schepen waren groot, wel versien ende gewapent, vol krijchsvolck ende schipvolck. De kleynder schepen waren Boeyers, Cromstevens ende Heuden, niet diep gaende, oock seer wel met volck ende gheschut toegherust. Den Admirael daer van hadde op hondert ende tachtentich mannen. Den Viceadmirael hondert dertich mannen. Dese kleyne schepen waren tweeendertich in ghetale, behalven noch de victalie schepen. Hier over commandeerde als Admirael, de Maestro del Campo Juliaen Romero, een oudt ervaren krijchsman. Dese laghen te Berghen op Zoom, bequaem zijnde om door te passeren, ende Middelborg te victalieren. Haren aenslach was dat Sancio Davilo van Antwerpen komende met zijn groote schepen, soude afvaren lancx de Honte, tot in het gesichte van Walckeren: op welc-

+ Vlissinghen weyghert Spanjaerden ende valt af.

+ Vlissingers hangen Pacieco ende verdrincken het begonnen Casteel.

+ De Vlissingers tasten de Vlote van den Hertoghe van Medina Celi aen.

+ Seltsame stout heyde der Vlissinghers.

+ Schipstrijdt van Sancio Davila, spysende Middelborg met groot verlies.

+ Den grooten Commandador neemt vooren Middelborg te ontsetten.

+ Beschrijvinge der Spanjaerden schepen ende gheweldt.

[p. 276]

ken tijt het selfde oock doen soude Juliaen Romero van Berghen de Schelde af, ende alsoo malkanderen in het ghesichte komen, ten eynde van Zuydbevelandt: denckende dat de Zeelanders haer niet en souden konnen weeren teghen beyde, maer d'een deel ofte d'andere soude haer verrasschen, ofte tot Middelborg gheraecken, ofte de victalie schepen in senden. Maer het is anders ghebeurt. Want de Prince zijn Admiralen ende Capiteynen resolveerden de eene Vlote ofte de andere te bestryden, eer zy malkanderen konden assisteren, zijnde van zijn Spien gheadviseert van den aenslach. Soo deylden zy oock haer schepen in twee hoopen, ende leyden de groote op de wacht voor Walckeren op het vlacke, maer qualijck ghemant. Het meeste ende kloecste volck was metten Admirael Loys Boysot, ontrent neghenthien ofte twintich schepen. Ende seylden alsoo den achtentwintichsten ⁺ Januarij na haer vyanden toe, de Schelde op, die zy vonden den 29 Januarij ontrent Loddijcxhoeck op anckers ligghende: maer zy hebben terstondt haer anckers opghetrocken, ende haer seylen gemaeckt, in het ghesichte van den nieuwen Gouverneur, die met alle zijn Hofghesin ende Edelen stont ende sach het spel aen van het hooft van Berghen. De Zeelanders zijn terstondt seer mannelijk by Rommerswale de Spaensche schepen aengevallen, daer terstondt den Zeeuschen Admirael een scheute kreegh lancx door zijn schip ende volck onder het verdeck, het welck veel volcks doode ende quetste, onder andere oock den Opperschipper Schot, dien zijn been werdt afgeschoten. ⁺ Dese scheut niet tegenstaende, dede Schot noch zijn devoir met een spiesse in zijn handt. Den Admirael Boysot selve werdt met een archebusse door zijn kaecken zijn ooghe uytgheschoten: Waer door hy, zijnde geklampt van den Admirael der Spanjaerden, scheen genoech in perijckel te wesen, want die waren alreede veel overgheklommen. Maer een ander schip quam den Admirael Boysot te hulpe, daer en tusschen hadden de andere oock elck een schip aen boort geleyt, ende vochten alsoo voor eenen tijt seer vreesselijcken, met verscheyden fortuynen, tot dat een ⁺ kloeck jonghelinck van Walckeren gheboren, zijnde in de meersse van den Zeeuschen Admirael der Spanjaerden, zijn teghenpartye, ende dien aldaer vermeestert hebbende, clam hy op, ende nam af van de stenghe de Vlagghe van des Admiraels schip, ende wondt die om zijn lijf, en liet hem daer mede neder rysen in het selfde schip der vyanden, daer zijn volck nu alreede veel in over geklommen waren. Dese Vlagge af zijnde, hebben de andere van des vyants schepen veel den moedt verloren ghegeven, als meynende dat hy ghenomen was. Waer door ten lesten de Zeelanders thien vande principaelste ⁺ schepen meester werden ende namen, ende eenighe verbranden, de andere vluchten. Vier van de ghenomen schepen brochten tot Vlissinghen de tydinghe, ende vyve werden ter Veren ghevoert, waer onder den Admirael ende Viceadmirael waren. Daer bleven meer dan twaelf hondert mannen doodt over beyde zyden: onder de andere de Heere van Glimes, Viceadmirael der Spanjaerden. Den Admirael Juliaen Romero, kroop uyt een gheschutvenster, ende quam alsoo met een schuyte daer van. Daer en werdt gheen ghenade ghetoont, over al dat levende ghevonden werdt, het wert (ja met goude ketenen in de furie ongeplondert) over boort ghesmeten, soo hittich waren de Zeelanders, ende en namen gheen ghevanghen. Hier en tusschen is Sancio Davila metten selven getyde, met zijn groote schepen afghevaren in het ghesichte van het Eylandt van Walckeren, tot voor Breskens: Ende de ander Vlote niet vernemende, is op ancker blyven ligghen, de selve verwachtende. Ende alsoo hy vernam van Juliaen de Romeros nederlaghe, seylde terstondt weder op nae Antwerpen, vreesende oock bespronghen te werden, despererende die van Middelborg te moghen helpen. Nae welcke nederlage die van Middelborg haer op gaven. Ende die van Vlissinghen zijn soo voorts meester ter Zee ghebleven, vele schepen ter oorloge toereedende, meest binnen Vlissingen al scheepvarende volck zijnde, ende hebben haer genoech als Leeuwen ter Zee betoont. Maer in het jaer 1585 hebben de ⁺ Staten volghende het contract met de Coninginne van Enghelandt gemaeckt, by den Grave van Hohenlo, oock van weghen den Prince Maurits (die daer over Heere was) doen overleveren de stadt van Vlissingen, met het Casteel van Rammekens, aen Sire Philips Sidney, van weghen de voorseyde Coninginne gecommitteert, den 29 Octobris, de welcke de voornoemde plaetsen met Enghelsch garnisoen beset heeft, alsoo hy daer Gouverneur over gestelt was. Ghelijck oock de selve overleveringe gheschiede van den Briel aen Sire Thomas Cicil. De welcke plaetsen de Enghelsche noch ter tijt houden. Al hier is oock een nieuwe bequame Kercke gebouwt van steen voor de Enghelsche, oock een fraey Princen Hof, ende een seer schoon, kostelijck ende fraey Stadthuys op de Marckt, ghedurende de voorleden oorloghen.]

Westwaerts ende Noordwestwaerts keerende, ende lancks den oever der Zee nae Vere streckende, siet men onder de Duynen ende Sandtberghen van dit Eylandt sommighe groote vlecken, oft steden niet gheheelijck met vesten oft mueren besloten: daer en boven oock veel dorpen ende kloosteren. De voornaemste van dese steden zijn Soutelande, ende Westcappelle: welck stadtvryheydt heeft: ⁺ want de oude stadt die seer schoon was ende de beste havene van gantsch Walckeren plach te hebben, is aldaer verdroncken, gheleden ontrent hondert jaren.

Bijvoeghsel. [Het is kenlijck dat de ghestalte van Zeelandt veel anders dan zy teghenwoordich is, gheweest zy, over vier hondert jaren. Het welck gheraemt ende verstaen kan werden uyt de oudtste Zeerechten van Zeelandt, luydende meest op Westcappelle in Walcheren, al waer dat schijnt doen ter tijdt alleen gheweest te zijn de rechte diepte voor groote schepen in Zeelant, als was tot Sluys in Vlaenderen. Welck Westcappelle door de Zeebaren nu vergaen is. Men leest noch op oudt Dreischere een schoon haven ende groote diepte geweest te zijn, daer die schepen van Zierickzee uyt liepen. Voor Zierickzee arriveerde met zyne armade teghens Grave Gwye, den Admirael van Vranckrijck: naderhandt zijn groote schepen gekomen tot Goeree, doen ter tijt de goedtste ree, en op seylden tot Steenberghe. Maer de principale diepte doen ter tijdt is nu vergaen, ende aenghegroeyt inde Oude Tonghe, Somersdijck, Merhernisse ende andere bedijckte Polders. Het gat ter Veer ende Wielinghen waren doen ter tijdt niet vernaemt: maer somtijts de schepen kours namen op den Briel oft Noordt Gouwe.]

+ De Zeelanders verrasschen der Spanjaerden Vlote voor Berghen.

+ Den grouwelijcken schipstrijdt voor Berghen.

+ Een uytnemende vroom feyt eens Zeelanders jongeling.

+ Nederlage der Spanjaerden voor Berghen.

+ Vlissinghen ende den Briel aende Coninginne van Enghelandt ghelevert.

+ Westcappelle verdroncken.