Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

De beschryvinghe van Zeelandt.

ZElandt (ghelijck sommighe seggen) begrijpt de Eylanden, die men in ouden tyden Arboriken noemde: de welcke naemaels desen naem hebben ghekreghen van de Denen, alsoo de Denemarcksche historye inhoudt, de welcke (soo hier nae gheseydt sal worden) eerst ingenomen hebbende het Eylandt van Walcheren, het selve Zeelandt geheeten hebben nae den naem van het voornaemste + Eylandt des Coninckrijcx van Denemarck: ende dat daer af alle d'andere omliggende Eylanden alsoo genaempt zijn. Soo veel my belangt (dese opinien achterlatende) ick vinde dat desen naem eyghentlijck komt van de Nederduytsche spraecke, alsoo metter daet oock blijckt: want Zeelandt is in dese tale eyghentlijck soo veel te seggen, als landt van de Zee: welck de Fransoysen bykants alsoo uytspreken: maer de Jtalianen om het woordt te brenghen tot de soetheydt van hare tale, segghen Silanda. Jn het kort gheseyt, in dit landt zijn menigherleye Eylandekens met besondere verscheyden namen, soo wy meestendeels t'zyner plaetsen sullen bewysen: de welcke al t'samen in het ghemeyn onder den naem van Zeelandt begrepen, t'seffens in ghetale van vijfthien oft sesthien een Graefschap + maecken. Zy zijn ghelegen aen de zyde van de wilde Zee Zuydwest ende West-waerts, maer meestendeels ontdeckt Noordt-westwaerts. + Dit Graefschap heeft Noordt-waerts seeckere Zeestroomen ghelijck als grachten, ende namentlijck het Flacke, welck Zeelandt van Hollant scheyt: Zuydwaerts heeft het den slincken arm van de Schelde, gheheeten den Hondt, die dat van Vlaenderen scheyt: Oostwaerts den rechten arm van de Schelde, welck zynen naem behoudende dat van Brabandt scheydt: Westwaerts de wyde Zee teghen over Enghelandt. Sommighe + meynen dit eensdeels te zijn de Eylanden die, nae Cesars schryven, de Rijn maeckt loopende te veel plaetsen in de groote Zee. Andere ghelooven dat dit doen ter tijdt vast landt is gheweest, ende dat de Schelde, dese Eylanden niet alleenlijck van Vlaenderen, maer oock van malkanderen scheydende, aldaer in de Mase heeft gheloopen, soo de selve Cesar betoont: daer af noch oock nu ter tijdt eenen kleynen arm in de Merwe komt, ghelijck wy in de beschryvinghe van de Schelde gheseyt hebben.

+ Cornelius Battus schrijft dat hy oudt gheschrift heeft ghesien, daer in stondt, hoe ontrent het eerste jaer nae ons Heeren gheboorte, ende sommighe tyden daer nae, Zeelandt niet anders en is geweest dan veel kleyne Eylandekens, met menigherley slooten ende waterloopen, van malkanderen afghescheyden, sonder eenighe wooninghen oft huysen. Jan + Reyghersberghe Historyeschryver van Zeelandt, ende andere Schryvers, bewysen dat een deel van dese Eylanden, ten minsten d'aller naeste, eertijdts ghevoeght zijn gheweest aen Vlaenderen, welck wel waerschijnlijck is: maer dat by gheval ende tempeeste der Zee de Schelde eenen nieuwen stroom oft loop ghenomen heeft, midts welcke zy gescheyden zijn in het jaer 1438. Jan Christoffel + Calvete van der Sterren schrijft oock hier af, in het Boeck van de reyse die de Prince Philips, nu teghenwoordichlijck Coninck, in dese Landen heeft gedaen. Levinius Lemnius gheboren van Zierickzee, soude, door gunste tot zijn Vaderlandt, wel willen bewysen, dat de Zeelanders zijn gheweest de Mattiaci, alsoo ghenoemt van Cornelius Tacitus, + bybrenghende dese woorden uyt zynen boeck van de zeden der Hoochduytschen. Est in eodem obsequio Mattiacorum gens Batavis similes, nisi quòd ipso terrae suae solo ac caelo acrius animantur: dat is: Jn de selve gediensticheydt zijn oock de Mattiakers, een volck den Bataven ghelijck, behalven dat zy dapperlijcker ghehert worden nae den aerdt ende grondt van heur landt. Maer de ghene die het voorgaende ende naevolghende wel leest ende aenmerckt, sal klaerlijck bevinden dat de Mattiakers in Hooghduytslandt ende over den Rijn hebben gewoont, alsoo de selve Tacitus oock seydt: want hy niet anders in den voorseyden boeck voor en neemt, dan 'tlandt, het volck ende de zeden der Hooghduytschen te beschryven: ende al ist dat hyse Bataven noemt, dit doet hy alleenlijck om te betoonen tot wat dienst de Mattiakers aende Romeynen verbonden zijn geweest. Voorwaer men kan noch in dit boeck, noch in zijn historye gheen vermaen oft bescheedt vinden van eenighe saecke die op dese Zeelanders mocht te passe komen: noch oock bevinden dat Plinius, Strabo, oft eenige andere oude Schryvers hier af kennisse hebben ghehadt. Maer + daer staet wel dat de Mattiakers ghenaemt zijn vande Hooghduytsche stadt Mattiacum, gheleghen (soo men uyt Ptolomeus kan bemercken) in het landt van Hessen, seer vermaerdt door het badt ende de fonteyne van warme wateren, daer Plinius in zijn eenendertichste + boeck in het tweede capittel aldus af spreeckt: Te Mattiake in Duytslandt over den Rijn zijn warme fonteynen: het water hier uyt gheschept, is drie daghen lanck siedende heet: ende brengt aen de kanten Puymsteenen voort. Ende Martialis seydt:



illustratieuitvergroten
ZELANDIAE TYPUS


 
Si mutare paras longaevos, cana, capillos,
 
Accipe Mattiacas (quo tibi calva?) pilas.

Dat men boven alle andere redenen besie, tot wat plaetsen van Zeelandt (welck, soo te spreecken heel op de Zee gheleghen is) dese seer vernaemde fonteynen van warm water souden eertijdts hebben moghen gheweest: soo sal voorts wel blijcken dat de Mattiakers niet ghemeyns en hebben met de Zeelanders.

Byvoeghsel [Onsen Autheur en staet hier niet toe het segghen van Levinus Lemnius, schryvende dat de Zeelanders ten tyde van Cornelius Tacitus ghenoemt werden Mattiaci, doen de Hollanders Batavi gheheeten waren. Het welck Hadrianus Junius oock vastelijck sustineert, ende dat zy onder geenen anderen naem voortijdts bekent geweest en zijn. Maer onsen Autheur van contrarie opinie alhier is: segghende dat dese Mattiaci in Hooghduytslandt hare woonplaetse hebben ghehadt: alwaer die stadt Mattiacum, gheleghen in het landt van Hessen, den ouden naem van de Mattiaci representeert: alwaer Junius der Catten oude woonplaetse oock stelt: maer het en is niet ongeloovelijck dat die met Bato, vergeselschapt met eenighe Mattiacis herwaerts aen ghekomen zijn, ende aldaer seeckere woonplaetsen bouwende, noemden die met de oude namen van de plaetsen ende steden hares landts: ende zy in dese quartieren woonende, de gene die een deel van Batavien innamen, werden Catten ghenoemt: ende die haer een deel van Zeelandt toeeygenden, Mattiaci. Onder den selven heeft oock gebleecken goede vrientschap ende alliantie: die Catten in het quartier der Mattiaken oock heur stadt Catz, nu in Zee verdwenen, bouwende. De Zeelanders oock van oudts hebben ghebruyckt, ghelijck zy oock noch ghebruycken het woordt Maet, hare medeghesellen aenspreeckende, het welck van Mattiaco schijnt te spruyten: waer uyt een Zeelander, by nae van alle andere volcken onderscheyden wordt. Nu is het t'allen tyden ghebruyckelijck gheweest, de nieuw veroverde plaetsen te noemen met de namen der landen oft Heeren der quartieren daer d'eerste vinder uyt ghesproten oft onder gheleghen is: oft de nieuwe ghewesten met bekende namen te vereeren. Het welck gheen bewijs en behoeft, gemerckt een yeder kennelijck is, dat de nieuw ghevonden Eylanden eertijts anders ghenoemt zijn geweest als nu wel zijn. Want nu noemen wy de Eylanden van Sint Laurens, van Sinte Helena, de Philippynen, ende andere dierghelijcke namen die ghegheven werden, in die kusten te vooren onbekent. Alsoo is het oock gheloovelijck dat de gene die Batavi ende Mattiaci ghenoemt waren, Hollanders ende Zeelanders zijn ghenoemt gheweest (hoe wel andere verscheyden opinien hebben) doen herwaert over ghekomen zijn die Noordtmannen uyt Gotlandt ende Denemarck, die voor een ghebruyck hadden jaerlijcks soo veel volcks uyt te stieren (soo by Halicarnasseum te sien is) als wel nieuw gheboren aengekomen waren: op dat haer landt niet genoechsaem zijnde om haer al te voeden: zy Colonien uyt souden senden om nieuwe woonplaetsen te soecken tot heur onderhoudinge, sonder te moghen weder keeren in haer Vaderlandt. Het scheyden uyt heur Vaderlandt haer hardt vallende, het welck zy beminden, altoos in het herte draghende: soo gaven zy het nieuw veroverde landt den name van het geen heur in't herte stack, het selve na haer Vaderlandt noemende. Op dat door sulcx het derven van haer Vaderlandt hun min hardt soude vallen. Dese dan ghescheyden uyt heur wel beminde Eylanden ligghende in de Oostzee, Olandt ende Zeelandt ghenaemt, aenghekomen zijnde, hebben de eerste Eylanden in de welcke zy aengekomen waren met de selve namen ghenoemt: het welck was in het jaer acht hondert achtentwintich: als zy de oude inwoonders t'onder ghebracht hebbende, de machtighe stadt Wijck te Duerstede stormender hant overweldichden: soo dat Hungerus de tweede Bisschop van Vtrecht, in zijn Bisdom niet en dorst te blyven. Zy vonden de gheleghentheydt van dese Eylanden seer bequaem tusschen haer Vaderlandt ende Britannien, daer zy meester oock af geworden waren, al de cust van Gallia aenranghende. Soo dat Hollandt ende Zeelandt van dien tijdt af dese quartieren ghenoemt zijn gheweest na Olandt ende Zeelandt, afghescheyden met een kleyne Zee van Scandia, in de Oostzee onder het Coninckrijcke van Denemarck liggende: de welcke daer hebben ghedomineert totter tijdt toe dat Dirck de eerste Grave van Hollandt naer sesenwintich jaren die overwon ende verdreef, tot een Graeflijckheydt van Carel de Caluwe Hollandt ontfanghen hebbende. Ende nae het vertreck van de selve Noordtmannen, soo is desen name van Hollandt desen lande met de aspiratie H ghebleven, ghelijck oock den name van Zeelandt.]

Maer het waer schier van noode dese Eylanden d'een na d'ander in sonderheydt te beschryven: want een deel van dien zijn dickwils door tempeest, onweder ende overvloedt der Zee verandert, ende hebben hare plaetse verwisselt, d'een nu grooter, d'ander nu cleynder gheworden; d'een nu ondergegaen, d'ander wederom opghekomen. Deshalven sullen + wy van de voornaemste die sterck ende meest ontdeckt zijn, hier nu spreken, de welcke seven in ghetale, midts eenen arm van de Schelde, vast by zynen inloop, in twee deelen ghescheyden zijn: naemelijck de drie Eylanden Schouwe, Duvenlandt, ende Tolen Oostwaerts gheleghen, ende deshalven Beoosterscheldt gheheeten: ende de vier Westwaerts, met eenen arm landts, eertijdts begrypende het Eylandt van Walcheren, Bewesterscheldt ghenoemt; te weten Walcheren, Zuydtbevelandt, Noordtbevelandt ende Wolfersdijck. Dese eylanden zijn op de zyde + van de Zee versien ende bewaert over al met sandtbergskens, ende heuvelen van wit sandt, door de nature, oft eer door den opworp der Zee alsoo ghemaeckt, gemeynlijck gheheeten Duynen: ende aen de Zuydtzyde zijn zy rontom beset met dammen ende dijcken, + soo hooghe dat de Zee (ghelijck men met neerstighe toesicht ende beproevinghe bevint) daer niet over en kan gheloopen, ghemeynlijck ontrent twaelf vademen van Florencen, hooghe beloopende thien Antwerpsche ellen: ende meer dan vijfentwichtich ellen breedt in het fondement, al met handen gemaeckt, niet van ghemeyne aerde, maer van de vetste potaerde, ghevult met hout ende steen, ende voorts van buyten beset ende ghebonden als een bolwerck oft schansse teghen de gheduerighe

Zeebaren, die gheweldichlijck daer teghen slaen, ende souden de selve lichtelijck dooreten, in dien zy niet wel overdeckt en waren met menichte van stroo twee vingheren dick ghedraeyt ende ghewronghen, ende bequamelijck daer in ghevoeght, welck de Dijcken onghelooffelijcken vast onderhoudt. De kosten die daghelijcks gedaen worden aen vermaeckinghe, onderhoudinghe en de versterckeringhe van de Dijcken, zijn seer groot, ende de moeyte ende arbeyt veel meerder: maer daer wordt goede ordinantie ghehouden in het dijcken met behoorlijcken last ende kost der ghenen die gronden van erven ende goeden binnen de Eylanden hebben. Het landt + is hier seer vet ende vruchtbaer tot alle landtbouwinghe: maer besonderlijck wordt hier het schoonste, edelste ende beste koren ghewonnen, dat men schier met ooghen mocht aensien, soo dattet Rijs schijnt te wesen: oock wast hier goet Coriander met menichte: hier groeyen Lauwerboomen, met hare rype vruchten: welck in d'ander Landen van dese Provincien niet en ghebeurt. Hier wassen oock veelderley medicijnkruyden, ghelijck Lemnius schrijft, die elders niet ghevonden en worden. Ende nochtans zijn dese Zeeusche Eylanden hoogher nae de Pole Arctike, dan alle d'andere deelen van Nederlandt, uytghenomen Hollandt, Vrieslandt ende andere: deshalven kouder ende straffer mochten schynen te wesen, ende daerom weynigher ende suerder fruyt, ende weynigher bloemen ende kruyden voort te brenghen. Waer uyt merckelijck blijckt, dat het Zeewater met soete ende laeuwe winden de locht ende het aerdtrijck der Eylanden versoet: Ghelijck oock in Enghelandt gebeurt, welck meestendeels hoogher is dan dese Provincie: ende nochtans groeyen daer het heel landt door altijdt seer schoone Lauwerboomen, ende andere boomen, ende verscheyden kruyden, planten ende bloemen, bykants t'alle saysoene ende tyde van den jare, welck in dit gheweste niet en gheschiedt. Jae dat meer is, men siet dat de Zee hier te lande de locht alsoo tempert ende maticht, dat het heel jaer door allerley beesten by daghe ende by nachte in het veldt weyden onder den blaeuwen Hemel. Daer teghen, ghelijck de Zee de koude des Winters tempert, soo tempert zy oock de hitte des Somers: in der voeghen dat in + Enghelandt de Druyven ende sommighe andere vruchten niet soo wel rijp en worden, als ghemeynlijck hier te lande. Jn Zeelandt + wast oock seer goedt Mee, soo overvloedichlijck, dat met dien een goedt deel van Europa wel versien wordt. Oock is hier een seecker soorte van torven, ende vette lijmachtighe aerde om vyer te stoocken, welck d'inwoonders Darinck heeten: maer wordt verboden uyt te graven, besonderlijck vast aen de Dijcken, midts dat dese aerde het fondament ende de sterckte der Dijcken is teghen het gheweldt der Zee. Het landt heeft wonderlijcke weyden voor de beesten, ende oneyndelijcke visscheryen voor de menschen. Jn heel Zeelandt wordt ghereeckent acht + besloten steden: naemlijck Middelborg, Zierickzee, Vlissinghen, Vere, Tolen, Sint Martens Dijck, Roemerswael ende Goes. Voorts zijn hier andere fraeye onbesloten steden: daer en boven oock hondert ende twee dorpen. De Staten des Graefschaps hebben alleenlijck eenen Prelaet, eenen Edelman, ende voorts de steden daer by.

Byvoeghsel [Die van Zeelandt ghekreghen hebben een octroy van den Keyser, waer by heur veraccordeert wert, dat voortaen, soo wanneer in den Raedt van Hollandt eenige Staten van ordinarisse oft extraordinarisse Raden vaceren sullen, in wat manieren dat het zy, de selve versien sullen werden, ende ghegheven bequamen persoonen uyt Zeelandt gheboren, volghende heurlieder keure. Consenterende voorts den steden van Ziericzee, Goes, Roemerswale, Tholen, Vere, Vlissinghen, ende andere besloten steden van Zeelandt, uytghesondert Middelborg, hebbende berecht, kennisse, judicature ordinaris; dat niemandt sal moghen appelleren van heurlieder sententie, of appointement interlocutoir, het zy irreparable ofte diffinitive ende provisionelle oft diffinitive sententien, niet monterende boven thien ponden Vlaems eens, de welcke sullen haer executie hebben, niet teghenstaende appellatie oft reformatie: midts dat de triumphant stelle suffisante cautie voor het ghewijsde in de tweede instantie. Willende ende ordonnerende voorts, dat soo verre eenighe appellatie gheinterjecteert werde van den vonnissen van den voorseyden steden, dat d'Appelanten sullen heurlieder appelatien vervolgen in den Rade van Hollandt. Dees in date den sevenentwintichsten Januarij in het jaer duysent vijf hondert tweeendertich. Ghelijck daer staet fol. 79 in't tweede Memoriael boeck des Greffiers de Jonghe.]

Maer het is nu tijdt wat wy komen tot de besondere beschryvinghe, beginnende aen de Oostzyde. Het voornaemste Eylandt van Beoosterscheldt wordt nu ter tijdt in Latijn gheheeten Scaldia, van den vloedt Schelde, + ende in Nederduytsch Schouwe: welck seer groot plach te zijn: maer het is seer vermindert ende verdorven door overvloedt ende tempeeste der Zee. Het heeft nu noch ontrent seven mylen in het ronde: ende is eertijdts soo nae Noordtbevelandt gheweest, dat d'inwoonders met malkanderen sprake hielden: maer zijn nu teghenwoordichlijck met een seer wijdt water van malkanderen ghescheyden.

Byvoeghsel [Het landt van Zeelandt aen d'een zyde aengroeyende, aen d'ander zyde is afspoelende. Nu is het onder Zuydkercke Dijck soo groote diepte: dat men vreest dat het landt van Schouwen dweers door scheyden sal, Noordtwaerts, het aenghegroeyde landt van den Dreyschere weder aen bedijckt, daer te vooren groote diepte gheweest was, een wyle tijts buyten sorghe geweest is, maer nu weder vernaemt grondtbraecksel, dan die Polders van Noordtgouw noch buyten sorghe zijn.]

De voornaemste stadt van dit Eylandt is Zierickzee, welck wy hier vervolghens sullen beschryven.

+ Zierickzee is gheleghen van Armuyden vijf mylen ende een halve, ende ses van Middelborg, zy wordt ghehouden voor de oudtste stadt van dit Graefschap: ende is na dat men in de Jaertijdtboecken bevindt, ghesticht in het jaer acht hondert neghenenveertich van eenen Heer Siring ghenaemt, daer af zy den naem voert. Ende plach eertijdts door vermaertheydt ende handel van koopmanschap in seer groote weerde te wesen, overmidts hare seer schoone ende neerachtighe Havene. + Maer soo namaels dese Havene versandt ende verstopt is, heeft de stadt seer groote schade daer by gheleden: niet te min nu ter tijdt noch besloten met mueren ende vesten, ende verciert met huysen ende andere redelijcke wooninghen, is deshalven de tweede stadt van Zeelandt. Hier wort noch hedensdaechs redelijcke koopmanschap ghedaen, besonder van Sout ende Mee, van welck dit Eylandt seer overvloedich is.

Byvoeghsel. [Zierickzee is de oudtste ende eertijts de rijckste stadt van Zeelandt, met alle recht in een roodt veldt eenen swarten Leeuw voerende. Binnen deser stadt voortijdts die Graven + tot heur verseeckeringhe een schoon Casteel hadden, soo men uyt de oude fabrijcken bemercken kan, ter plaetsen alwaer die Borggrave zijn hooghe Vierschare noch houdende is, by het Marcktveldt, ende des Graven Hof ghenaemt werdt. De meeste schepen ter Zee pleghen van Zierickzee af te loopen. Maer metter tijdt ongheleghen gheworden is. Daer is nu aldaer groote handelinghe van Soutsieden, maer op een andere maniere ende van ander materie als men plach, doen men den Derringmoer uyt de Schorren dolf ende tot asschen verbrande, welcke asschen met sieden met Zeewater, daer uyt Sout ghefineert werdt. De stadt van Zierickzee heeft dese privilegie, datmen van heurlieder vonnisse interlocutoir niet appelleren en mach. Daer wordt oock dese kostuyme van procederen gehouden, dat een Crediteur hebbende Schepenen besegheltheydt inhoudende onder andere dese clausule, dat hy hem selven ende alle zyne goeden, waer die geleghen zijn verbindt tot de betalinghe onvermaent, ende ghelijck of hy ter Vierschare verwonnen ware met vollen rechte: Door dies de Crediteur de schuldenaer niet betalende, ten bestemden daghe, zijn goeden doen verkoopen mach by executie, ter presentie van Borgemeesters ende Schepenen, midts dat die blyven staen, in handen van den ghenen, die gheexecuteert werdt, voor den tijdt van veerthien daghen. Binnen welcken tijdt, die gheexecuteerde die lossen mach, met de somme, daer die voor verkocht zijn ende metten kosten daer aen ghedaen, achtervolghende het vonnisse, dat ghewoonlijck is daer af te gaen. Ende by soo verre by hem binnen dien tijdt de lossinghe niet en geschiet, soo wert voor den Bailliu oft Schout, ten minsten tot twee verscheyden rechtdaghen (verschelende veerthien daghen) geplaidoyeert, dat d'executeerde ruymen sal de verkochte goederen. Daer toe de schuldenaer onwillich zijnde, soo werdt den Crediteur het selve goet ghelevert by den Rechter metter heerlijcke handt. Ende dit in onroerelijcke goederen. Maer by indien roerlijcke goeden verkocht sullen werden: soo moet die schuldenaer cautie stellen, om de goederen niet te verminderen: geen borghe stellende, soo werden die ghestelt op des Graven steen, ende nae veerthien daghen by eenen Overman verkocht. Welcke costume, onverbreeckelijck altoos aldaer onderhouden werdt.

Jn den jare duysendt drie hondert een is Grave Jan van Henegouwe, die achthienste Grave van Hollandt ende Zeelandt, in het Landt van Schouwen overghekomen teghen Jan van Renesse, zijn Ondersaten overlast doende, ende heeft hem uyt Zeelandt krachtelijck verdreven ende verjaecht. De welcke + aldus verdreven wesende, is by den Grave van Vlaenderen ghetrocken, wiens sone Gwye door aenporren vanden voorseyden Jan van Renesse, in het jaer duysent drie hondert vier, vergadert heeft een groot machtich heyr, ende is ghetoghen ende gaen ligghen in Casandt naer de windt wachtende om over in Walcheren te trecken. De sone van den Grave van Hollant verghaderde oock een schoon heyr, met het welcke hy onversien goeden wint hebbende, ghekomen is in Casant, ende heeft daer eenen grooten strijdt ghevochten teghen den Vlaminghen, al waer der selven een groot ghedeelte verslaghen werden. De Grave Gwye zijn revenge soeckende, heeft wederom vergadert veel Vlaminghen ende volck van wapenen, ende is daer mede ghekomen in Zeelandt, om dat landt te beschadighen. Den welcken + die jonghe Graef Willem is te ghemoet ghegaen, ende worde overmidts heymelijcke verraderye, eens ter Vere ende eens tot Armuyden op eenen dagh verwonnen: ende is haestelijck uyten stryde ghevloden nae Zierickzee, om ander versch volck van wapenen te verghaderen, den welcken Gwye met de Vlaminghen zijn ghevolght, ende komende voor Middelborg, heeft hy die stadt ghewonnen, ende heeft daer nae die stadt van Zierickzee beleghert ses weecken lang, ende scherpelijck met schieten ende werpen van steenen aenghevochten ende bestormt. Ten lesten heeft Grave Willem heymelijcken een van de poorten opghedaen, ende is vromelijck teghen die Vlaminghen uytghevallen, ende heefter eenen grooten strijdt ghehadt, want daer bleven boven die vijfthien hondert Vlaminghen, ghevanghen, versleghen ende verdroncken. Daer nae werdt een bestant ghemaeckt een maendt lang, behoudelijck dat men Zierickzee niet vaster maecken en soude noch bebolwercken dan het en was. Het welck ghedaen zijnde, is Graef Willem ghetoghen in Hollandt, om meer ander volcks ende bystant. Dat bestant uyt wesende, zijn die van Zierickzee met alle haer macht ghetoghen teghen die Vlaminghen die binnen Middelborg laghen, ende hebben die stede weder met kracht ghewonnen, al waer zy veel Vlaminghen versloeghen: ende zijn met grooter eeren ende triomphen weder tot haer stede ghekomen: ende ontboden Grave Willem dese blyde tydinghe, de welcke weder ghekeert is nae Zierickzee, ende heeft veel Vlaminghen ghesleghen die daer ontrent laghen, ende verjaechdese uyt Zeelandt. Jn desen strijdt wordt Graef Willem Ridder gheslaghen, ende noch achtenveertich met hem. Daer nae is Graef Willem (Zierickzee sterck ghemaeckt hebbende) na Hollandt ghetrocken, ende heeft met hulpe van zynen Oom Gwye Bisschop van Vtrecht een groot heyr van volck verghadert, om die Vlaminghen uyt Duyvelandt te verdryven, die aldaer ghekomen waren: + maer aldaer aenghekomen zijnde in den nacht, van Jan van Renesse ende de Vlaminghen overvallen ende vernielt werden. Die Bisschop des Graven broeder ghevanghen, in Vlaenderen ghesonden werdt. Dit aldus ghe-

schiedt zijnde, soo heeft Gwye van Vlaenderen zijn volck van wapenen vergadert, ende ginck weder sterck belegghen de stadt van Zierickzee, Saterdaechs voor Palmsondach tot des Woensdaechs nae Paesschen: maer siende dat hy niet en voorderde, is hy opghebroken: ende is ghevaren + over die Mase met Heer Jan van Renesse, ende heeft heel Noordthollandt inghenomen tot Haerlem toe. Hier en boven quam Hertogh Jan van Brabant ende wan Geertruydenberghe met heel Zuydthollandt, sonder Dordrecht alleen. De voorseyde Gwye van Vlaenderen ruste weder toe een groot heyr, met het welck hy trock nae Vtrecht, ende van daer na Zeelandt, + ende heeft de stadt van Zierickzee voor de derde mael beleghert, ende heeftse dagelijcks doen aenvechten ende bestormen met Maghenen, met Blyen, met Beyren, met Katten, ende met menigherley andere instrumenten, daer hy de stede stadelijcken mede bevocht ende bestormde: aen die Noordtzyde van der stede hadde hy doen oprechten twee groote Blyen, die uyter maten groote steenen in die stede wierpen, oock mede eene aen de Zuydtzyde. Die van binnen en waren niet min versien van stercke vrome mannen ende oorloch instrumenten, onder andere hadden zy drie uyter maten groote Blyen, daer zy in het Leger groote schade mede deden. Gheduerende dit belech, heeft Grave Willem voorseyt een groot heyr vergadert om de stadt + te ontsetten. Oock sondt hem de Coninck van Vranckrijc Philips die Schoone van Calis met den Admirael drie hondert ende vijftich groote schepen ende vijf galeyen vol volcks: oock die Grave in Hollandt veel schepen versamelde. De welcke op Sint Laurens dagh in het jaer duysent drie hondert vier met de schepen van Vranckrijck t'samen zijn ghekomen, om die Vlaminghen van het belech van Zierickzee te verdryven, ende de stadt te ontsetten. + Die Vlaminghen hebben hen daer teghen gheset, ende hebben een groot schip doen bereyden, ende dat toeghemaeckt ende gevult met speck, oly, salpeter ende swavel, ende hebben dit schip aenghesteecken, ende lieten dat dryven voor winde ende waghen metten ghetye op dat Hollandtsche heyr, om hare Vlote te verbranden oft de selve te verstroyen. Maer die windt is verandert, ende dat brandende schip is weder ghekeert metten getye, ende komen dryven onder der Vlaminghen schepen. Die Fransoysen ende Hollanders dit siende, hebben eenen moedt ghekreghen om te stryden, ende zijnder aen gevallen. Die Vlaminghen haer wel verweerden eenen dagh ende nacht: maer ten lesten werden zy soo vermoeyt, dat zy beghonsten te wijcken ende die vlucht namen, dien die Hollanders + stoutelijck vervolchden vanghende ende slaende: ende Gwye Dampier van Vlaenderen werdt in het eynde van den strijdt ghevanghen. Jn desen slach bleven vande Vlaminghen die versleghen ende verdroncken worden, wel hondert duysent mannen, ende vele werden ghevanghen. Ende als die Grave van Oostervant dese groote victorie hadde verkreghen, is hy binnen Zierickzee ghekomen, alwaer hem gheseydt zijnde, datter noch wel ses duysent Vlaminghen in die Duynen laghen, soo heeft hy derwaerts die borghers ghesonden die in desen strijdt niet gheweest en hadden, om de voorseyde Vlaminghen te bevechten. Maer zy staecken die handen op, ende en begheerden niet te stryden, ende worden ghevanghen ghenomen ende tot Zierickzee ghebrocht: waermede die ghevanghen Hollanders verlost werden. Die van Zierickzee om dat zy haer soo kloeckelijck ghehouden hadden, verkregen van haren Prince vele schoone Privilegien. Heer Jan van Renesse tot Vtrecht ligghende, verstaende de nederlaghe der Vlamingen, beanxst uyt Vtrecht met den Vlaminghen over de Lecke + tooch met een Ponte, de welcke te gronde ginck: waer door alle die daer inne waren verdroncken: ende alsoo Vtrecht weder onder het gebiedt des Bisschops quam. Jn het jaer duysent vier hondert elf verkreghen die van Zierickzee van Hertogh Willem van Beyeren, dat soo wie zijn lijf binnen Ziericzee verbeurt hadde, in zyne goeden niet meer en soude verbeuren dan tsestich ponden parisijs. Jn het jaer + duysent vier hondert sesentsestich het derdendeel van de stadt ende de Monsterkercke verbrande. Jn het jaer duysent vier hondert twee + en tseventich sloeghen die van Zierickzee twee Commissarissen doot, ende wierpen die ter venster uyt: doen men de excysen buyten d'oude gewoonte wilde verhooghen Die Magistraet versocht aen de Borgherye lijfs ghenade, ende gaven heur des stadts sleutelen over. Hier door Hertogh Karel ghestoort, heur opsegghen dede te vyer ende te sweerde. Eenighe van de principaelste ghevanghen zijnde, door Commissarissen onthalst wierden: ende twee hondert borghers zijn ghevlucht: den Hertoghe afkomende, d'ander Ghemeente den Hertoghe teghen trocken, ende riepen ghenade, de welcke zy verkreghen, heur sententie versaecht zijnde in een ander sware breucke van penninghen, ende leyde daer binnen zijn garnisoen. Jn het jaer duysent vier hondert eenentneghentich half Oogstmaendt + d'Hertogh van Sassen quam in Zeelandt, ende gheraeckte binnen Zierickzee met veel volcks, omdat zy die van Sluys (in faveur van Heer Adolph van Cleve, die aldaer woonstede hiel) groote assistentie van victalie ende amonitie van oorloghe ghedaen hadden. Die Hertogh dede oock de Noordthaven poorte bewallen ende sterck maecken, in formen van een Blockhuys om de stadt te bedwingen, ende die borgerye twintich duysent guldens opbrenghen moeste. Jn het jaer duysent vijf hondert + vijfentseventich ter wyle de Heere van Hierges uyt den name van den Grooten Commandeur in Hollandt oorloghe voerde, inghenomen hebbende Bueren, Schoonhoven, Oudewater ende Weerdt: den Commandador trachtende het Eylandt van Schouwen te ghewinnen, is met zijn volck ghekomen in Sinte Anna landt, ende van daer ghevaren tot Philips landt, ende van daer over door het water ghetrocken totten knien ende altemet dieper, met verwonderen van een yeghelijck, ende hebben alsoo in het Eylandt van Schouwen de Schansse van Vianen ende andere inghenomen, niet tegenstaende het groot teghenweer van de Zeelandtsche oorloochschepen, die midts dat het leech water was, niet nae by en konden komen. Hier wert + op het landt gheschoten den Gouverneur van Zeelandt, Joncker Charles Boysot, onwetens van achter, van zijn eyghen volck, als men meent, door wiens doodt de reste mismoedich werden, ende namen de vlucht, alsoo dat de Spanjaerden terstondt de stadt van Zierickzee (naer het innemen van Bommene ende Vianen) rontom de passagie besetten: Legher daer voor slaende, ende hart belegerende acht maenden lang: maer uyt groote fortse ende teghenstandt ghedaen werdt. Maer overmidts het + gheduerich belech, ende het ontbreken van ontset, de stadt den Coninck overghegheven werdt op den dertichsten Januarij. Maer werdt van den Spanjaerden weder verlaten, mutinerende ende naer Brabant optreckende, nae de doot des grooten Commandors.]

+ Van Zierickzee is gheboren gheweest de hooghvermaerde Amand, van Sint Franciscus orden, schryver van veel boecken, ghelijck dat wel blijckt uyt de Bibliotheke van Gesner. Ter selver stede was oock ghewonnen ende gheboren Levinus Lemnius, Doctoor der Medicynen, (hier voor verhaelt) wel gheschickt in gheleertheydt, soo veel treffelijcke wercken door hem ghemaeckt betuyghen. Zijn sone Wilhelm oock Medicijnmeester, is overmidts zijne bequaemheydt geworden des Conincks van Sweden Medicijn. Noch is borgher van van dese stadt gheweest Pieter Peckius, een wel vervaren man in gheleertheden, welck de boecken door hem gheschreven ghenoegh bewysen. Gheleden luttel jaren, zijn by dese stadt sommighe wonderlijcke Zeevisschen ghevanghen, de welcke van fatsoen ende langhe uytkijckende tanden seer ghelijck schenen den wilden Verckenen, maer waren wel tweemael grooter ende veel vreeselijcker. Sommighe van dien werden ghevoert nae Antwerpen, ende seer goedt ghevonden, deshalven oock seer dier verkocht. Aldus worden somwylen in + dese wateren soo wel als in de Hollandtsche, nu ter tijdt ghelijck voormaels, andere visschen ghevanghen, seer groot, grouwelijck ende wonderlijck, veel beter ende bequamer om Traen te maecken, dan tot ander ghebruyck: maer en konnen gheenssins vergelden oft betalen de groote schade die zy doen met de ghemeyne visschen te rooven, te verslinden ende te verjaghen.

Jn dit Eylandt is oock gheleghen, twee + kleyne mylen van Zierickzee, de stadt van Brouwershaven. Hier woonen veel rijcke Visschers, meer dan ander volck. Ter deser stede is gheboren gheweest Pieter van Brouwershaven, een gheleert man, die veel boecken in der Godtheydt heeft gheschreven.

Byvoeghsel [Brouwershaven alsoo genaemt schijnt + te zijn, om dat aldaer aenquamen die bierschepen uyt Hollant: van waer dat bier met schuyten gehaelt werdt, ende over de veeren vervoert door gheheel Zeelandt. Nu ter tijdt aldaer veel landts aenghegroeyt is. Jn het jaer 1426 op + Sint Pontianus dagh verwon Philips van Bourgoignen by Brouwershaven de Engelsche; in welcken slach ontrent 3000 verslaghen werden, de welcke tot hulpe quamen van Vrouw Jacoba Haerlem belegherende.]

Onlancks gheleden heeft dese stadt toe behoort Maximiliaen van Borgondien, Heer van Beveren in Vlaenderen, ende Admirael van der Zee, den welcken dese stadt met andere steden, dorpen ende landen, die wy beschryven sullen, toeghekomen ende verstorven zijn van weghen zyner Grootmoeder Vrouw Anna, uyt den doorluchtighen ende machtighen huyse van Borsel: welck huys langhen tijdt sonder wettighe hoir is gheweest. Oock sterf de voorseyde Maximiliaen sonder wettelijcke erfghenamen in het jaer duysendt vijf hondert achtenvijftich. Deshalven dese goeden verstorven zijn op de kinderen van mijn heer van Bossu, die een van Maximilaens susters ghetrouwt hadde: ende op de kinderen van mijn Heer van Cruyninghen, die d'andere te houwelijck hadde. Jn dit voorseyt Eylant van Schouwe zijn veel dorpen ende sloten, toebehoorende besondere Edellieden.

Het tweede Eylandt van Beoosterscheldt + op de zyde van Schouwe, wordt gheheeten Duvelandt, overmidts de groote menichte van Duyven daer woonende: welck oock den voorghenoemden Admirael plach toe te behooren. Het heeft in het ronde ontrent vier mylen: maer want het den perijckelen ende sorghelijckheden van de Zee grootelijck onderworpen is, soo en is hier gheen stadt van naem oft weerde: maer dorpen ende huysinghen ghenoech, toebehoorende verscheyden Edelmannen ende andere Lieden. Dit Eylandt is met groot verlies van menschen ende beesten overloopen gheweest door de wateren der Zee, in het jaer duysent vijf hondert dertich: ende daer nae door vlijt ende hulpe van Heer Adolf, des voorseyden Maximiliaens van Borgondien Vader, wederom verhaelt ende ingedijckt met groote kost, moeyte ende behendicheydt.

Byvoegsel [Het Eylandt van Duvelandt eertijts + aen de Zuydtzyde soo groot ende breedt was, dat het by na streckte tot aen het landeken van Stavenesse, het welck gheheel ondergheloopen is in het jaer 1509, ende is voorts onbedijckt ghebleven. Soo dat oock Duvelandt de meeste afbreuck gheleden heeft aen die Zuydtzyde ende Westzyde, ontrent Thijcken van Vianen,ende Westwaerts by Ouderkercke. Maer aen de Oost ende Noordtzyde grooten aenwas wesende, daer op Oosterlandt ende Beoostduvelandt bedijckt werden: ende Stavenisse buyten ghedijckt, maer groote schade leedt door de vloedt in het jaer duysent twee hondert achtentachtich, ende duysent drie hondert vier. Jn het jaer duysent vijf hondert dertich geheel Duvelandt inondeerde, uytgesondert die Polder Heer Jans landt ghenaemt. Ende in het jaer duysent vijf hondert tweeendertich het selve weder invloeyde, met het meestedeel van het landt, ende die vier Bannen, Oudekerck, Nieukerck, Capelle ende Botlandt. Maer het Oosterlandt, Beoostduvelandt, ende Heer Jans landt binnen der selver maent weder beverscht werden: ende in den Vasten daer nae beneerstichde de voorseyde Heer Adolf, dat voor Pincxteren Duvelandt weder bedijckt was ende beverscht, het welck soo vruchtbaer gheworden is, als eenich landt in Zeelandt.

Beoost Duvelant noch lach het alder vruchtbarichste Polderken, ghenaemt Philips landt, teghen over Sinte Annen landt, nae verscheyden inondatien t'elcke reyse inghedijckt. Maer in het jaer 1522 de Dijcken te seer ontrampaneert zijnde, is voorts dres ghelaten. Sinte Annen landt, Mogghers Hil, Kemshofstede, ghegroeyt zijn aen Sint Martens Dijck, ende tsedert hondert dertich jaren bepoldert ende bedijckt, wesende seer vruchtbaer. Daer op gebouwt werdt het Clooster van de Cruysbroeders, dat nu vergaen is: ende nae dien tijdt oock groote schaden by inondatie geleden heeft, nu alleen met een Veerken van het landt van der Tolen afghescheyden.]

De maniere van dusdanighe Eylanden ende ander verdroncken landen te winnen ende in te dijcken, soo hier het ghebruyck is,

wordt aldus beschickt: Zy verwachten ten + aller eersten den bequamen tijt des Somers, ende stilte des weders: voorts als de vloedt van de Zee zijn vertreck nemende, nae de gewoonte, ontrent ses uren lang seer leegh wort, soo beghinnen de Wercklieden ende Dijckers met groote macht van volcke ter plaetsen daer het inghebroken is, wederom op den grondtdijck te dijcken: maer in dien daer gheenen dijck van te vooren en is, gelijck in de nieuwe landen ghebeurt, soo beghint men den grondtdijck te legghen ter bequaemster plaetsen, ende alsoo het water te bedwinghen: ende men vermaeckt den inghebroocken dijck, oft men maeckt eenen nieuwen nae behoorlijckheydt. Het water dat op het inghedijckt landt blijft staende, leydt men af met grachten, goten, slooten oft sluysen: maer in dien dit met het voorseydt middel niet wel en wilt zijn, soo wordet gheweldichlijck uytgheoost ende uytgheschept, met konstighe meulenen daer toe besonderlijck ghemaeckt. Aldus comen de Dijckmeesters meestendeels tot heuren vermete met lanchkheydt van tyde, ende met seer groote moeyte, kost ende konste, in dien de winden den aenslach niet en breecken: maer dickwils wordt door ghewelt van winde, ghelt, tijdt ende arbeydt verloren. Oock + gheschiedt somtijts dat naedemael het werck al volmaeckt is, onversiens eenighe winden, onwederen oft tempeesten soo straffelijck overkomen, dat de dijcken inbreecken, ende alle het inghenomen ende bedijckt landt op een korte stondt overloopen wordt, daer moghelijck veel maenden ende jaren over gearbeydt is: Nochtans en laten zy hierom niet het werck ghemeynlijck ten bequamen tyde te beproeven: want in dien het wel gheluckt (welck dickwilst ghebeurt) soo worden de Dijckmeesters op een korte wyle tijdts seer rijck: aenghesien dit verdroncken landt soo vet ende vruchtbaer is, dat al wat men daer saeyt wel wonderlijck wast ende groeyt.

+ Het derde Oosteylandt is Tolen, den Grave van Zeelandt toebehoorende, ende is ghevoeght met het landt van Sint Martens Dijck: want tusschen beyden en is maer een gracht half bewatert diese beyde scheydt: deshalven sommighe segghen dat dit eertijdts twee Eylanden zijn geweest, soo het schijnt: hoe wel nu ter tijdt het selve maer een en is: ende heeft twee redelijcke stedekens, het een geheeten Tolen, van den tol die men daer plach te betalen, waer af niet alleen de stadt, maer oock het Eylandt den naem heeft behouden. Het ander heet men Sint Martens Dijck, + met een kleyne vlecke ende verscheyden dorpen.

Byvoeghsel [Poortvliet ende Vossemare zijn nu seer vruchtbare Polders beneffens Tolen al aenghewassen; Vossemare nemmermeer sonderlinghe schade by inundatien lydende. Jn Ooster Scheldt, aen Milheeren ende Adolfs plate, nu ghenoemt Oolkens plate, onlanghs oock veel vruchtbare Polders bedijckt zijn, met veel schoone dorpen, als oude Tonghe, nieuwe Tonghe, Sommersdijck, Herkinghe, ende Diericks landt, die Stadt, ende meer andere tot twintich toe, beneffens Beoostduveland, tusschen Steenberghe ende Goeree: ende dit werdt begonnen ten tyde van Hertogh Carel van Borgoignen. Oolkens plate in het jaer 1530 ende 32 oock, groote schade leedt, maer werde gerestaureert. Sint Martens Dijck onder de Zeelandtsche Eylanden van de oudste, wel eer by den Heeren van Borssele bedijckt, noyt schade by inondatien gheleden heeft.]

Sommighe andere Eylandekens die men in dit gheweste Oostwaerts siet, zijn van soo kleynen verlanghe, ende soo luttel bewoont, dattet der moeyte niet weerdt en is daer af veel te schrijven. Deshalven sullen wy met de Sonne Oostwaerts strecken , aldaer veel meer te segghen ende te sien is, dan in de beschreven ghewesten: ende willen ten eersten Walckeren beschryven.

Walckeren wordt in Latijn genoemt Valacria, + ende is het voorneemste Eylandt van gantsch Zeelandt, niet soo seer overmits zyne grootte, want het heeft niet boven thien mylen in het ronde: als overmidts zyne seeckere ende stercke gheleghentheydt, ghesteltenisse van steden ende vlecken, ende menichte ende rijckdom der inwoonders. Het heeft drie besloten ende vernaemde steden: soo aen de naevolghende beschryvinghe der selver sal blijcken.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

plaatsen