Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

De Banerye van Breda.

⁺ BReda, gheleghen op den voorseyden watervliet Mercke, drie mylen van Hoochstrate, ses groote mylen van s'Hertoghenbosch, ende dierghelijcke acht mylen van Antwerpen, is een fraeye ende lustighe stadt, daer onder andere schoone huysen, een kostelijck ende heerlijck paleys staet, seer treffelijck ghetimmert, met dobbele watergrachten rontom ghelijck een casteel: welck, indien dat al volmaeckt ware, het schoonste huys soude wesen dat in dese Nederlanden mocht ghevonden worden: ende is by onse tyden ⁺ ghesticht ende ghebout door Graef Hendrick van Nassau.

Byv. [De selve Hendrick van Nassau heeft ⁺ de stadt van Breda met stercker wallen dick van aerde ghemaeckt, ende boven dien in den jare 1534 aldaer vijf groote Bolwercken gefondeert aen het casteel ende om de stadt al op den anderen flanquerende, ende rontom met breede diepe grachten, ende gheduerende dese oorloghe, zijn daer noch neghen Ravelijns ofte Bolwercken aengetrocken, ende elcke poorte buyten met een

+ Ghelegentheydt van Breda.

+ Hendrick van Nassau Heere van Breda.

+ Breda by Graef Hendrick ghesterckt.

[p. 112]

half Mane ghesterckt, in sulcker voegen, dat de selve stadt, onder de Nederlandtsche Landtsteden, nu een van de sterckste werdt ghehouden. In't jaer 1590, nae dat nu langhen tijdt Breda gheweest was onder't ghebiedt des Konincks, inghenomen zijnde van de Malcontenten door practijcke den 18 Junij 1581: is wederom met eenen aenslach voor den Prince Maurits, door ⁺ den Heere Heraugier verovert, met een Turfschip dwelck ghewoone was op het casteel turf te brenghen jaerlijcks, onder geladen met uytghelesen soldaten, onder eenen loosen bodem, dwelck voorts met turf beleyt was. Dit schip teghen den avondt aenkomende werdt binnen het casteel ghetrocken, om smorghens vroech te ontladen. De Gouverneur was vertrocken na Geertruydenberghe, om dat te verseeckeren teghen de Hollandtsche Vlote, de welcke hy wiste op het water te wesen: den last des casteels bevolen hebbende zynen sone, die gheen quaedt vermoeden en hadde op het Turfschip: waer uyt snachts kropen de soldaten, die de wachten ende sentinellen vermeesterden, ende het casteel openden, waer op d'ander Vlote aenquam, ende alsoo het casteel in namen: waer door't garnisoen der stadt bevreest zijnde vertrock, ende verlieten de stadt in den handen van den Prince Maurits van Nassou.]

Breda heeft de weerdicheydt van Banerye, met heerlijckheydt ende staet van grooter weerden, ende van seer groot inkomen. Onder ⁺ dese Banerye staen veel verscheyden dorpen ende ghehuchten: ende heeft noch daer by de stadt ende het ghebiedt van Steenberghe, ende de vryheyt van Roosendael: daer en boven oock de edele ende oude Heerlijcheyt van Oosterhout met een oudt casteel: van waer gheboren is Jan van Boischot, een seer gheleert man, besonder in de Rechten, groot van gheest ende van weerde; deshalven hy veel hooghe graden heeft ghehadt, ende is van s'Konincks weghen geweest Ghesante aen de Koninginne van Enghelandt: daer na Raedtsheere van den Secreten Raedt, ende Tresorier oft bewaerder van de Chartren van Vilvoorde voor den Koninck. Breda is over veel jaren de woonstede hier te lande van de Prince van Orangie, Graven van Nassau, den welcken de heerschappye toeghekomen is. ⁺ Maer het sal hier wel voeghen te verklaren waer dit Prinschap is, al en licht het in dese Provincie niet, ende te betoonen door wat middel het selve aen't Huys van Nassau geraect is, naedemael dat de Heeren ten teghenwoordighen tyde als erffelijck in desen lande zijn ende woonen. Het Prinschap van Orangie is gheleghen tusschen het Dolfinaet ende Provence: de principale stadt daer af ghenoemt Orangie, light seven mylen van de Pauselijcke stadt Avignon: welck voorwaer eenen soo edelen staet, ende van soo groote oude weerdicheydt is, dat hy geen ander Overhooft en kent, dan Godt alleen. Over langhen tijdt ist gekomen aen het edel Huys van Chalon, een van de vier voornaemste Huysen van Borgondien, overhooft van Nazareth ende van andere treffelijcke plaetsen in dit Graefschap; ende ten lesten is desen staet door alliancie ende ⁺ vrouwelijcke linie, mits 'thouwelijck van Graef Hendrick van Nassau, Oom des teghenwoordigen Princen, met de erfghename van Chalon, aen dit Hoochduytsch huys van Nassau gheraeckt. Soo dat dese Princelijcke Heerlijckheydt altijdt ghehadt heeft seer edele ende vermaerde Princen, niet alleenelijck van bloedts, maer oock van deuchts wegen. Soo onlangs is geweest Philibert van Chalon, ⁺ die na veel victorien, wesende Keyser Karels Capiteyn generael in Italien, ten lesten inden veldtslach doodt gheschoten wert, strydende teghen de Florentyners in't belech van Florencen, in't jaer 1530. Met desen heeft het Huys van Chalon een eynde ghenomen: maer hy begheerende 'tselve eeuwich te maken, heeft by testamente erfghenaem gemaect Renatus oft René zynen neve van zijns susters weghen, des voorseyden Hendricks van ⁺ Nassau sone, by voorwaerde ende bespreck, dat hy den naem ende tytel des Huys van Chalon soude aennemen, ende blyven houdende: welcke voorwaerde René, nergens elders op merckende, heeft aengenomen ende metter daet onderhouden: ende alsoo hebbende altijt zyne vromicheydt deuchdelijck betoont, wesende met den Keyser in het belech van Sint Desier in Vranckrijck, is door den slach van een stuck gheschuts doodt gebleven, in't jaer 1544, ende geen kinderen achterlatende, heeft by testament den teghenwoordighen Prince Wilhelm van Nassau zynen neve erfgenaem gemaeckt, de welcke den naem ende tytel des huys van Chalon niet aengenomen en heeft, behoudende dien van zynen huyse. Dese Prince is nu in gheluckighen ende hooghen staet: want behalven het Prinschap van Orangien, ende seer veel staten van Borgondien, heeft hy ander goeden, heerlijckheden ende ghebieden in Vrancrijck: oock het Graefschap van Nassau in Duytslandt: daer en boven in dese ⁺ Landen, Breda, Diest, Sichenen, Steenberge, Grave ende ander steden, met veel dorpen, heelijckheden, heerschapyen, ligghende ende inkomende goeden. Boven dien is hy in s'Konincx naem Gouverneur van Hollandt, van den staet van Vtrecht ende van Zeelant, Ridder des Gulden Vlies, ende Raedtsheer van State, een Prince voorwaer wel geschict, grootmoedich ende hooch gheacht.

Byv. [Dese Prince van hoochloffelijcke ghedachtenisse, is gheduerende dese inlandtsche oorlogen, te Delft in Hollandt, van eenen Borgoignon Balthasar Gerards doorschoten, in't jaer 1584 den thienden Julij.]

+ Het casteel van Breda ingenomen met een turfschip.

+ Wijdde van de Banerye van Breda.

+ Waer het Prinschap van Orangien gheleghen is.

+ Hoe het Prinschap van Orangien ghekomen is tot die van Nassau.

+ Philibert van Chalon ghebleven in Italien.

+ Met wat conditie Orangien gegheven aen den huyse van Nassau.

+ Staten ende grootheydt van Wilhelm van Nassau.