Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

Overkominghe ende verdrach tusschen den Paus, ende den Vorst van dese Landen.

Aengaende Gheestelijcke saecken, houdt de Vorst van dese landen overkominge ende verdrach met den Paus van Roome, ghelijck de Koninck van Vranckrijck in ⁺ zijn Rijck: te weten, nominatie ende dispositie, oft verkiesinge ende bestellinghe van Bisdommen, Abdyen ende andere weerdicheden, gaen ghemeynlijck den Landtsheere aen: ende de confirmatie ende expeditie, oft bevestinghe ende afveerdinghe den Paus van Rome. De Paus en heeft gheen macht, ter ⁺ saecken van eenigherley voortstel oft straffe, ye-

+ De Landtsheer heeft aen hem de nominatie der beneficien.

+ Restrictie van de macht des Paus in Nederlant.

[p. 45]

manden ‘tzy geestelijck oft wereldtlijck buyten den landt te dagen: maer moet herwaerts over senden seeckere Commissarissen, om de voorgehouden saecke te mercken ende te verstaen. Oock en mach de Paus gheen beneficien oft gratien herwaerts over gheven: noch Bullen oft anders yet van machte afveerdigen binnens landts, sonder beliefte ende verwillinge van den Landtsheere oft van zynen Raedt. De ordinantien des Goodsdiensts zijn hier over al goet, ende wel onderhouden: ⁺ Want de Bisschoppen hebben heur Aertschdiakenen representerende heur persoonen, als heur leden ende dienaers: besorghende ende beneerstigende dat de Goodsdiensten behoorlijck bedient worden: ende deshalven houdende in de voornaemste steden ende vlecken heur Landtdeeckenen: zijn daer en boven verbonden alle jare te gaan visiteren heur Provincien, ende den Bisschoppen de wete te doen, in ghevalle zy eenighe ongheschicktheydt oft misbruyckinghe bevinden, om behoorlijck daer toe te moghen sien. Aengaende de thienden, die worden bykants van alle gronden ⁺ van erven des landts betaelt: maer verscheydenlijck: Want sommighe betalen den Regeerders der Kercken; d’andere der Gheestelijckheydt selve: ettelijcke den eyghen Heeren ende Edellieden van den lande: sommige geven d’elfste deel, d’andere min, al nae dat de plaetsen ende besitters zijn, die verscheyden costuymen ende privilegien hebben. Hier is een ⁺ statuyt van Keyser Karel de vijfste seer wijsselijck ghemaeckt: want zyne Majesteyt bemerckende dat de Geestelijcke, te weten, Bisschoppen, Abten, Priooten ende ander Prelaten van desen lande geen goeden en mochten verkoopen, maer alle daghen kochten: ende dat heure Staten bykants eeuwich zijn, om soo te spreecken; alsoo dat zy middeler tijdt met heuren rijckdom alle het goedt van den lande mochten verkrygen: heeft door zijn decreet gheordineert, dat geen gheestelijcke persoonen, van wat graedt of condicie die mochten wesen, eenighe ligghende oft onroerlijcke goeden souden moghen koopen, sonder des Landtsheeren merckelijck verlof.

+ Ampt der Aertschdeken.

+ Hoemen de thienden in Nederland betaelt.

+ Ordonnantie van Keyser Karel de vijfste.

Byv.

[Alsoo dat dese Nederlanden dese vijf ⁺ hondert jaren ghenoech in effecte als eenen popularen staet zijn gheregeert gheweest by hare privilegien, die zy somtijts oock wel misbruycken. De oorsaeck van haer verscheyden privilegien wordt toegheschreven by de verstandige, om dat het volck haer met coopmanschappen, handtwercken ende zeevaert oprechtelijcker ende eenvoudigher zijn gheneerende, dan eenighe andere volcken, omt' ghewin, vrede soeckende, ende de oorloghen vliedende, patientie over injurien hebbende, ‘twelck groot profijt is inbrenghende. Hier door zijn zy rijck gheworden, ende vol volcks, besittende in haren kleynen omvanck ende begrijp soo veel groote machtighe Steden, als gheen Landen in Europa. De rijcke Borgheryen daer van hebben allengskens een groot deel vant' platte landt ende gronden van erven gheincorporeert. De Gheestelijcke, die den yver van den Goodsdienst voortbrochte, hebben oock een groot deel inghenomen, soo datmen in sommighe Provincien heeft moeten verbieden, dat zy gheen gronden van erven oft heerlijckheden meer koopen en mochten. Hier door ist gheschiedt, dat den ghemeynen Edeldom, die daer noyt niet vele gheweest en is, is allengskens vermindert: want alsoo vele onder de Edele dicmaels haer goet verquist hadden, hebben ghedwonghen gheweest haer erfgoederen te verkoopen aen de rijcke Borgherye, om den meesten penninck daer voor te kryghen, de welcke verkosen liever borgherlijck in de steden te moghen leven in weelde met neeringhe, dan buyten op haer renten edelijck ende ydelijck: ende werden alsoo van Edeldom vervreemt: Hoe wel nochtans aldaer soo goeden Edeldom is, ende van soo ouden herkomen ende stammen, besittende ende ghebruyckende hooghe, middele ende leeghe jurisdictien, als men in eenighe andere landen mochte vinden, maer in de een Provincie meer dan in de andere, jae selve in Hollandt, daer zy minst schynen te wesen. Maer van smalle Ionckeren ofte ghemeyne Edelen, die op haer renten leven, is aldaer geen menichte, als in ander landen, de welcke zijn gemeynlijck de kracht, het steunsel ende vermogen van de Landtsheeren, Overste heerschappen of Monarchen, aen welcke den Edeldom gemeynlijcken hanght. Waer door het is ghebeurt dat de Landtsheeren haer Ondersaten niet veel en hebben konnen verdrucken oft tyranniseren, maer moesten civilijck daer mede handelen. Ende het is meermael gheschiedt dat de Landtsheeren door broodtdronckenheydt oft prodigaliteyt in schulden gheraeckt zijnde, alle haer landen, jurisdictien ende domeynen hebben vercocht, verset ofte verpandt, de welcke by haer rijcke onderdanen weder zijn inghekocht, ghelost oft bevrydet, waer in altijdts het ghemeyn volck ofte de steden het meeste segghen ende doen in hadden: Ende alsoo werden de Landtsheeren daer ⁺ mede weder beschoncken ende vry over ghelevert, op seker conditien ende voorwaerden, die men Privilegien ende Charteren genoemt heeft: het welcke dan groote onderlinge vrientschappen de Landen ende Landtsheeren veroorsaeckte. Maer als de naekomelinghen die weldaet vergaten, soo zijnse door dese Voorwaerden, Charteren ofte Privilegien vermaent geweest, van de oude ende subalterne Magistraten, Raden ende Officieren, die elck in heur ampten tredende de selfde Privilegien oock moesten besweeren: ende soo zy ongehoorich waren, is by gebreck van middelen ende van aenvanck van groot ghetal van smalle ofte ghemeynen Edeldom, haren hooghmoedt, verwaentheydt ofte tyrannye besneden ende ghebreydelt gheweest, nochtans zijn zy dickmael tot de wapenen gekomen, daer mede oock de opgheblasen ofte oploopende moetwil ende dertelheydt van de gemeynte menichmael is gecastijt geweest: Soo dat by de Privilegien tot noch toe het gouvernement is in state onderhouden ofte geballanseert gheweest, ende te rechte een gemengt gouvernement mach ghenoemt worden, participerende van de Monarchia, Aristocratia ende Democratia.]

+ Nederland is ghenoech als eenen popularen staet gheregeert door haer privilegien ende menichte van groote steden, by ghebreck van middelbaren Edeldom.

+ Liberaelheydt der Nederlanders tot haren Oberheeren.