Logo DBNL
Beschrijvinghe van alle de Neder-landen (1979)

Beschrijvinghe van alle de Neder-landen

(1979)–Lodovico Guicciardini–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Konincklijcke Provinciale Raden.

+ De Lantsheere hout daer en boven meestendeels in desen lande, gelijck ter behoorlijcker plaetsen verclaert wordt, eenen Raedt in zynen naem, ghemeynlijck ghenoemt Parlement, als te Mechelen ende ellers: ende wordt in Brabant ghenoemt de Cancelrye. In desen Raedt zijn, nae ghelegentheyt, + ses, thien, twaelf, oft achthien Raedtsheeren, Doctoren oft Licenciaten in de Rechten, met eenen President of Cancelier, als Overhooft: daer sitten oock des Konincks Advocaet, de Procureur Fiscael, Greffieren, Secretarissen, ende ander Officieren, al nae ghewoonte ghekosen van den generalen Gouverneur, ende schier al heur leven lanck gheloont ende onderhouden van den Landtsheere. Dese Magistraet heeft seer groot authoriteyt over borgherlijcke ende criminele justicie: heeft kennisse van alle twisten ende gheschillen die in + des Landtsheeren heerlijckheden ende erfgoeden rysen: Neemt oock gelijcke kennisse van de gronden, palen ende gheschillen, komende van de Abdyen ende heure jurisdictien: behalven dat van de goeden diemen eygentlijck gheamortiseerde, dat is, uitgeschreven noemt: waer af recht gehouden wordt, alsoo wy hier na verklaren sullen, voor de geestelijcke Vierschare: Doet onderhouden de privilegien, vryheden, officien, beneficien ende provisien, die de Landtsheere gheeft: behouden altijdt de besondere rechten ende privilegien der plaetsen. Hier worden ter justicien ghedaecht niet alleenlijck alle de Provinciale Officieren ende + Dienaers des Konincks, maer oock de Koninck selve, voor den welcken zijn Procureur ende Advocaet antwoorden: soo dat hier noch door authoriteyt noch anderssins gheenen mensch te kort en wordt ghedaen. Iae het is gheschiedt in Gelderlandt, ter tijdt van desen teghenwoordighen Koninck Philips, soo zyne Majesteyt een treffelijck groot proces verloren hadde teghen den Heere van Anholt, ende geen Huissier oft Commissaris ‘tvonnisse ter executien en woude stellen, dat de Koninck selve (o rechtveerdige Koninck) dit heeft metter daet doen executeren. Voor de bancke van desen + Raedt appelleren alle andere Hoven die ondert' selve ghebiedt staen: ende in het meeste deel van dien, als in Brabant, Mechelen, Henegouwe, Ghelderlandt ende Vrieslandt wordt diffinitive Sentencie ghegheven, daer gheen appellatie op en valt: Maer zijn wel den borgerlijcken rechte onderworpen, indien partye sulcx versoeckt ende vercrijcht by ordinantie, door een seker maniere van Syndicaet, welck die van den lande Revisie noemen: + tot welcke Revisie andere Raedtsheeren van ander Hoven binnens landts worden ghenomen, ontrent half soo veel alst' getal bedroech van de ghene diet' vonnisse hebben gewesen: de welcke op een nieuw de schriftueren van het proces oversien, wysende ende uytende ‘tselve, nae dat zyt' bevinden, volgende de meeste stemmen. Maer selden gheschiedt dat de gene die de revisie oft oversieninghe doet doen, daer af profijt heeft: jae verliest eer en den tijdt ende de kosten, die seer hoogh loopen: sonder eenichsins d’executie vant' principael vonnisse achterwaerts te houden of uyt te stellen ter saecken van dese Revisie. In alle dese Raden ‘tgantsch landt door worden ghebruyckt de ghemeyne Wetten van gheestelijcke ende we-

+ reltlijcke rechten, uytghenomen de landrechten ende insettinghen, oft kostuymen van besondere plaetsen, die seer veel zijn: daer en boven oock der Landtsheeren decreten, gemeynlijck ordinantien ende placcaten ghenoemt, de + welcke voor alle andere rechten gaen, behoudelijck alleen de privilegien: Maer eer men dese sticht ende inset, wordt daer rypelijck raedt op gehouden by advijs der voorseyder Raden: ende zijn alsoo int' recht gefondeert, dat zy meestendeels over een komen met de ghemeyne Wetten.

+ Boven dese voorseyde ordinantien ende regimenten, ordineert ende schickt de Gouverneur generael in des Konincx naem alle jaer sekere Commissarissen, om de heerlijckheydt te maecken, niet alleenlijck in de hooftsteden, maer bykants oock in alle de voornaemste steden des gantschen landts: Bevelende daer en boven den voorseyden Commissarissen, te + oversien de rekeninghen van d’inkomen ende uytgeven der steden, besonderlijck van Brabant, daer de Landtsheeren sonderlinghe authoriteyt ende ghebiedt heeft in de geestelijcke plaetsen. Den selven Commissarissen wordt oock bevolen te oversien de rekeninghen van Kercken, Kloosters, Goodshuysen ende Gasthuysen, om te weten oft zy behoorlijck onderhouden ende geregeert worden. Ende als dese eenighe openbare ongeschicktheyt oft misbruyck bevinden, verklaren sulcks te Hove, daer van straffelijck ende scherpelijck toe wordt ghesien. Ghelijck noch in dit jaer 1563, ter wyle ick dit werck schreef, sekere ghebreecken bevonden zijn te Leeuwe, int' Klooster van Sint Augustijn, ghenoemt de Scholieren, waer af de Prioor mede ondert' getal is van de twaelf groote Prelaten van Brabant: Deshalven den Konincklijcken Raedt doen ordineerde den Abt van Everbode, ende Peeter d’Asseliers Raedtsheer ende ordinaris Commissaris, om alle jaer de heerlijckheyt van dese stede te oversien, omt' selve Convent wederom op te richten: soo zy oock loffelijck hebben ghedaen. Alsoo dat, hoe wel alle steden, + dorpen ende vlecken; ghelijck in de beschryvinghe van Antwerpen besonderlijck bewesen wordt; nae het uytwysen van heure wetten leven, hebbende veel privilegien, groote vryheden ende bedieninghen: nochtans de gantsche somme des bewints, ende alle de treffelijckste overheydt deser heerschappen den + Landtsheere aengaet. Ende alle Gouverneurs, Presidenten, Canceliers, Raedtsheeren, Tresoriers, Ontfangers, ende ander Konincklijcke Dienaers ende Officiers, soo wel lanckrocken als korterocken, van den meesten tot den minsten, moeten nae de oude ghewoonte int' inkomen van heur officie, den Landtsheere sweeren trouwe ende huldt: ghelijck oock alle ghemeyne Dienaers ende Officiers van Steden, Dorpen ende Vlecken, van Heeren ende andere, in desen lande ende herwaerts het gheberghte over al, ghewoon zijn der Overheydt te sweeren ghetrouwicheydt ende ghediensticheydt.

Belanghende de krijchs saken, de Landtsheere en houdt hier gemeynlijck ter tijdt van + peyse gheen oorlooghs volck: ghelijck meestendeels in Italien, ende nu korts oock in Vranckrijck gebruyct wordt: want hy heeft seer groot gherief ende bequame gheleghentheydt van volck aen te nemen na zynen lust, soo wel hier te lande als in byliggende Duytslandt. Alleenlijck houdt hy ettelijcke duysenden crijchsknechten, tot garnisoen vande frontieren: ende tot sommighe principaelste stercke plaetsen des landts, voetvolck, ende elders oock peerdtvolck. Maer hier is een oude ordinantie van ruyterye te peerde, seer voorsichtichlijck wederom opghericht ende inghestelt door Keyser Karel den vijften, int' jaer 1547, houdende ter deser tijdt drie duysent ruyters + te peerde: een deel volcomelijck ghewapent in ‘t vol harnas, soo eenen Kurisser betaemt: ende een deel licht ghewapent, hier ghenoemt Artsiers, oft (om soo te segghen) lichte peerdruyteren. Dese ruyterye bedraeght ‘tghetal van seshondert lancien, rekenende na de hierlandtsche maniere vijf Ruytermannen voor een lancie: ende heeten Kurissers: maer in Vranckrijck worden ses peerden gherekent voor een lancie. Welck getal van seshondert lancien uytghedeylt ende bestelt tot de nootsaeckelijckste plaetsen, veerthien hoopen maken, genoemt de Benden van ordinantie: den meesten hoop is van vijftich lancien, den minsten van dertich: ende staen ondert' regiment van de principaelste Heeren des landts, met eerlijcke provisie, ende met goede onderhoudinghe: soo dat dese ruyterye altijdt dapper ende wacker is, wel versien van Edellieden ende uytghelesen Krijchsmannen, om vrome feyten te bedryven, ghelijck dickwils in korten tijdt wel ghebleken is. De Heeren daer dese Benden nu teghenwoordichlijck onder + ryden, zijn dese: De Hertogh van Archot, de Prince van Orangie, de Grave van Egmont, de Marckgrave van Bergen, de Grave van Hoorn, de Grave van Arenberg, de Grave van Mansveldt, de Grave van Meghen, de Grave van Reus, de Grave van Bossut, de Grave van Hoochstraten, de Heer van Brederode, de Heer van Montigny, ende de Banerheer van Barlemont: dese hebben al heur Stadthouders ende ander Officiers: met oock eenen Tresorier van oorloghe, die in des Konincx naem de Benden betaelt: ende is nu ter tijdt Aert Molckman, een seer treffelijck man.

De Landtsheere en houdt oock gheen armade ter Zee: want t'soude noodeloosen ende overvloedighen onkost wesen, midts dat + hier altijdt seer groote menichte schepen van desen lande ende van elders zijn: maer hy hout alleenlijck den Admirael met sommighe ander oorlooghschepen slechtelijck ghewapent ende toegherust. In gevalle van aenstoot der oorloghen, oft passagie ter Zee, als over ende weder reysinghe van Spangien, is de ghewoonte te arresteren ende op te houden soo grooten ghetal van schepen, als den Landtsheere belieft, die ghevonden worden gheladen oft ongheladen in de Haven, sonder te aensien

Wat persoone oft natie die toebehooren: welcke schepen hy doet wapenen ende oprusten met zijn eyghen munitie, naer zijn maniere, ende ghebruyckt die soo langhe alst van noode is, midts betalende eerlijck den Schipper. + Dit Admiraelschap is een seer treffelijcke officie van groote macht ende weerde: want d’Admirael is Gouverneur van al het ghene dat der Zee aengaet: ende deshalven altijdt opperste Hooftman ende generael Capiteyn van alle armaden ter Zee: hy heeft zijn deel van alle confiscatien: diesghelijck oock van alle rooven ende buyten die in tyde van oorloghe ter Zee vallen: heeft daer en boven eenen sekeren penninck van elcke tonne goedts ende coopmanschaps, die niet sauveconduit over ende weder gaen ende komen van der + vyanden landt: Ende boven de sauveconduit of geleydtbrief die de Landtsheere den Cooplieden oft anderen ter Zee verleene, moet d’Admirael daer toe schriftelijck gheven consent ende verwillinghe, welcke gheschriften attarien worden gheheeten, midts dat zy aen de Konincklijcke sauveconduiten ghehanghen oft ghehecht worden: ende zijn soo noodtsakich, dat sonder die, alle de coopmanschappen ende goeden souden geconfiskeert ende verbeurt wesen: ghelijck oock geschiedt met de sauveconduiten die de Koninck te landt verleent, in dien daer niet by en zijn de attacien van de Gouverneurs der Landtschappen daert' Coopmans goet over ende weder door ghevoert wordt uyt ende in der vyanden landt: soo dat de Landtsheere den Cooplieden niet alleen dese eere en bewijst, maer midts d’approbatie ende toestandt van dese Heeren, die doort' bewindt beter den handel des landts verstaen dan andere, wordt des Coopmans goedt versekert, sonder bedroch.

De Landtsheere heeft het gantsch landt door, seer groote provisie van gheschut, municien ende andere ghereedtschap ter oorloghen: waer af een deel noodelijck ghehouden wordt op de frontieren, Sloten ende Sterckten daer het meest van doen is: alle d’ander wordt te Mechelen bewaert, ende als eenighen krijchsloop oft ander oorsake voor handen is, haestelijck van daer ghevoert ter bequamer tijdt ende plaetsen. Tot dese Officie + wordt een Konincklijck dienaer ghestelt, ghenoemt Opper artillery meester, die macht ende bewindt heeft te maecken ende te breecken, + te doen ende te laten, ende toesicht te nemen op alle het ghene dat des Konincks gheschut ende munitie aengaet: het selve oock te doen voeren over ende weder door zijn dienaers: soo dat dit een officie is van groote macht ende weerde: welck nu ter tijdt bedient de voorseyde Heer van Glayon, Ridder vant' gulden Vlies, ende Raedtsheer van State. Oock zijn de landen van heur selven seer wel versien met allerley groot gheschut ende munitie: alsoo datter luttel Steden oft Sloten van weerden zijn, zy en hebben aen heur selven dies ghenoech.


Vorige Volgende