De oudheid van de Bataafse nu Hollandse Republiek

[p. 66]

Het vijfde Hooft-stuck
Hoedanigh de Republique der Batavieren is gheweest ten tijde van de Graven

De Groot bespreekt nu de tijd vanaf graaf Dirk I uit de tiende eeuw. De Staten stelden over bepaalde gebieden graven of rechters aan net zoals dat ook al met dijkgraven gebeurd was.

Van de instellinge des Graefschaps sal ick voor-by gaen, 't gunt anderen hebben voort-gegeven, die daer inne gevolght hebben de authoriteyt van eenige geruchten die heel laet zijn gesproten, zijnde gegrondt op eenige brieven die haer selven genoegh wederleggen, ende sal alleenlick seggen 't gunt tot de sake dient, ende 't gunt my dunckt waer te zijn door geen lichtveerdighe redenen.

't Is dan soo dat voor Diederix tijden, die de eerste van de Graven van Hollandt gereeckent werdt, in Hollandt vele Oversten zijn geweest, niet van de geheele Natie, maer die over een gedeelte hadden te ghebieden, als die waren geweest die by Tacitum ende Cesarum zijn beschreven. Dese Oversten wierden met een naem, dewelcke in de oude Duytsche wetten dickmael te voren komt, Graven genoemt: 't Welck niet anders en is te seggen als Rechters: waeromme wy oock de Berechters ofte Ampt-lieden van de dijcken, Dijckgraven noemen, ende wel met reden zijn de Oversten soo genoemt, alsoo haer bysonderste ampt was, als voren betoont is, het recht te bedienen.

Waerom nu dese Graven ofte Rechters by de ghenighen die in de ongeletterde tijden Latijn spraecken, Comites ofte gesellen zijn ghenaemt, en kan ick sonderlingh geen oorsaeck bemercken, dan misschien om dat sy onder malkander waren van ghelijcke aensien, ende weerdigheydt. Hier van ist dat de Landtschappen die eertijdts Pagi wierden genoemt, de naem van Graefschappen hebben gekregen.

Vroeger waren de graafschappen kleiner dan de huidige provinciën. Door de voortdurende invallen der Noormannen werd een doelmatiger gezag over grotere gebieden noodzakelijk. Men koos onder invloed van deze dreiging ook niet langer voor tijdelijke veldoversten, maar voor het oude systeem der koningen, die eigenlijk vorsten waren, en nu minder opzichtig ook graven werden genoemd.

[p. 67]

Sulcks is in Zeelandt Walcheren een Graefschap geweest, ende daer nu Hollandt is, zijn Maeslandt, Kennemerlandt, ende Texel, elck Graefschappen geweest op haer selven: 't welck de Historien ende oude stucken klaerlick betuygen. Sulcx zijn oock de Voor-ouders van de Heeren van Wassenaer voor Diedericx tijden Burghgraven geweest, dat is Rechters van dien burgh die in de plaetse was gekomen (soo wel te gelooven staet) van de oude Stadt Lugdunum Batavorum, nu Leyden, doen ter tijdt door de Noort-mannen zijnde gedestrueert, mitsgaders oock van eenigh omleggende landt, aen welcke Heeren als bewaerders van den Rhijn-stroom oock eenige tollen van outs zijn betaelt, die tot nu toe by hare nakomelingen zijn gebleven. Ten selven tijde waren oock eenige Steden hier te lande, sulcx dat Schafnaburgensis een oude Schrijver, Vlaerdingen ende Rhijnsburg noemt seer stercke steden van Vrieslant, waer by gevoeght kan werden Vroonie eertijdts de Hooftstadt van het Noorder-quartier.¹⁵ Dordrecht ende Haerlem zijn oock van geen kleyne oudtheyt.

De voornaemste Heeren van dien ick geseyt heb, ende de Magistraten van de steden siende dat de Noort-mannen haer dagelicks vyantlick bejegenden, ende nu des te wreeder waren, overmits dese onse Bataviers onlanghs de Christelicke Religie hadden aengenomen, hebben in 't gemeen beraedtslaeght, soo wel te dencken is, hoe dat sy niet alleenlick soude hebben eenighe sekere toevluchten tegens harer vyanden geweldt, als sy dus lange hadden gehadt, maer hoe sy oock haer Vader-lant voor den tegenwoordige ende toekomende tijdt van soo quade innemers soude mogen bevryden. Waer toe alsoo het gebiedt van Velt-oversten tijdelick ende ongedurigh zijnde niet genoeghsaem en was, hebben sy goedt ghevonden nae 't exempel van hare Voor-ouders, die wel Koninghen hadden ghehadt behoudens hare vryheydt, een Vorst te stellen over 't geheele lichaem van de Republique: dien sy nochtans niet en hebben gegeven den naem van Koning, als dewelcke doe niet meer en wiert gebruyckt anders als in een opperste ende absolute macht, maer de gewoonlicke en by haer gebruyckelicke naem van Grave, dat is Rechter: met dat onderscheyt nochtans dat dese niet Graef en wiert genoemt met byvoeghsel van eenigh quartier, maer simpelick, als Rechter zijnde selfs over de andere Rechters.

De graven van de Bataven, Zeebataven, Friezen of Hollanders werden steeds uit aanzienlijke families gekozen.

Tot dit ghebiedt is buyten twijffel ghekoren die van adel ende macht, onder de Heeren ende Oversten de voornaemste was. Dese is gheweest Diederick die in de oude stucken de Vriese wert genoemt. Want dat de Bataviers die aen Zee zijn gheseten Vriesen wierden ghenoemt, hebben wy te voren uyt-

15 Bedoeld wordt de legendarische stad Vronen bij Alkmaar.

[p. 68]

geleyt, ende 't selve wert klaerlick betuyght met de voorverhaelde plaetse van Schafnaburgensis. Johan van der Does, den Vader, Heere van Noortwijck (een man soo van wegen sijn adel onder de sijnen, als by allen van weghen sijne geleertheydt bekent, in die boecken waer mede hy sijn Vader-lant met een eeuwige weldaet aen hem heeft verbonden) betoont klaerlick uyt Regino een oudt Schrijver, dat desen Diederick een Broeder heeft gehadt, met name Walger: Dat des selfs Walgers ende Diederickx Vader is gheweest Gerlof, die van Regino, een seer ghetrouwe Schrijver van de Fransche gheschiedenissen, een Graef der Vriesen werdt ghenoemt.

Diederick is dan te voren een Graef gheweest, ende een Grave soon, maer Graef van een seker quartier, niet van de gheheele Natie, welcke eer hem eerstelick is aenghekomen met goede gunste ende genegentheydt, soo wel te dencken is, van de Heeren ende van de lieden van de steden. Ende also in de chartren van Wtrecht vermaen geschiet, van een Landtschap gelegen in 't Zuyder-quartier, Hollant genoemt, so en is misschien niet buyten de waerheyt, dat dit selve lantschap is geweest het Graefschap van Diederick ende sijne Voor-ouders, ende dat daer na het geheele lichaem van de Republique die hem was vertrout in de gemeenschap is gekomen van deselve naem, op dat de Vriesen woonende aen dese zijde van 't Vlie met een eygen naem van de groote Vriesen aen d'ander zijde van het Vlie woonende, souden werden onderscheyden. Niet-te-min werdt het ghedeelte naest het Vlie tot noch toe West-Vrieslandt genaemt, 't welcke met Hollant maeckt eene Republique.

De Groot onderstreept nog eens dat Holland een eigen vrije republiek was die zich niets hoefde aan te trekken van elders bestaande regelingen.

Hier mede komt seer wel over een 't gunt de Staten van Hollandt hebben geallegeert, in de vermaerde questie die tusschen hem-lieden ende die van Brabant, voor Karel de vijfde Keyser ende Vorst van de Nederlanden is ghedisputeert. Want alsoo die van Brabandt seyden dat hem-lieden van Keyser Karel de vierde was verleent seeckere Privilegie, als dat sy buyten haer landt in rechte niet en souden moghen werden ghetrocken, sustinerende midtsdien dat oock dien van Hollandt niet en soude geoorloft zijn tegens de Brabanders te procederen by arrest nae de Hollandtsche manier: soo hebben de Staten van Hollandt ter contrarie vertoont, dat het selve Privilegie hem-lieden niet aen en gingh. Want dat sy ende hare Graven hadden van alle oude tijden opperste macht, ende allerley jurisdictie sonder yemant daer in te hoeven erkennen, ende dat van den tijdt af dat Diederick den eersten het lant van Hollant (geens Konings macht onderworpen zijnde) uyt handen van de Barbaren weder hadde gekregen.

[p. 69]

Volgens De Groot bewijst het optreden der graven dat de provinciën altijd al onafhankelijk van het Duitse Rijk moeten zijn geweest.

Dat deselve Graven van alle tijden in haer Graefschap gelijcke macht hadde gehad, als de Keysers in Duytslandt ofte Italie, sonder aen yemandt by maniere van leen verbonden te zijn, 't welck oock konde afghenomen werden uyt de successie van de Vrouwen in 't Graefschap, ende daer uyt dat de Graven groote deelen van het Graefschap, als de Heerlickheden van Voirn, Arckel, ende Putten, aen anderen te leen hadden uytgegeven, ende dat noch tot Erf-leen, sonder bewillinghe van eenighe uytheemsche macht.

Dat oock de ordonnantien van het Duytsche Rijck met hoe seer generale woorden deselve mochten zijn beschreven, in Hollandt noyt ten minsten gepubliceert en waren, ende datmen deselve oock in gheene deelen gehoorsaemt hadde, het welcke sy oock betoonden met een versch exempel: Want alsoo de Duytschen van de successien die buyten Testament aen komen veel hadden geordineert, oock met derogatie van alle costuymen¹⁶ ter contrarie, soo en waren nochtans de erffenissen in Hollandt na geen andere rechte als nae haer eyghen costuyme tot dien tijdt toe ghedefereert.

Dat oock de saecken van de Graven, ofte de Staten by het Duytsche kamer-ghericht noyt en waren gheoordeelt. Het welck alsoo by die van Hollandt gealiegeert ende bewesen was, soo is verklaert dat het Privilegie dien van Brabant gegeven in Hollandt geen plaets en hadde. Daer benevens Philips van Leyden, die ten tijde als Willem de eerste van Beyeren Hollandt regeerde, een boeck van de Regeeringhe heeft beschreven, ende het selve boeck, alsoo hy professie dede van de Rechten in Vranckrijck, aen sijnen Vorst heeft toege-eygent, seyt dickmael in het selve Boeck, dat den Graef van Hollandt Keyser is in sijn Graefschap.

Dit nam niet weg dat de Duitse keizers, net als de Frankische koningen, wel de pretentie hadden in de Nederlanden invloed te moeten hebben.

Wy weten wel dat de Duytsche Keysers, ghelijck oock van de Vrancken uyt Procopius hier voren is gheseydt, plagen te pretenderen, dat soo wel de Graven van Hollandt als andere Vorsten, jae selfs oock de Koningen hare Vasallen waren, 't welck of hem-lieden al schoon toeghestaen werde, soo en souden daerom de Hollanders niet laten vry te wesen, alsoo, ghelijck Proculus een Oudt rechts-geleerde wonder wel betoont, de particulieren die in eens anders bescherminghe zijn, daerom niet en laten vry te zijn, om dat sy niet en zijn van ghelijcke waerdigheydt als hare beschermers, ende van ghelijcke een volck des niet te minder vry en is, om dat in haer verbondt is begrepen, dat sy de Hoogheydt van een ander met beleeftheyt souden hebben te respec-

16 Costuymen: gewoonten, gebruiken.

[p. 70]

teren, midts dat sy hun de Hoogheydt van een ander niet en hebben onderworpen.

Waer uyt oock de naem van vrije Leenen is ghesproten: maer evenwel dese selve verbintenisse van leen, hoedanigh deselve oock soude moghen zijn, en hebben de Graven niet toeghestaen, als af te nemen is, soo uyt het gunt by ons hier voren is geseyt, als uyt de Historie van de oorloghen, die de eerste Graven, ende namelijck, Diederick de vierde tot voorstandt van haer eer, ende waerdigheydt teghens de Keysers met goede voorspoet hebben gevoert. Ende genomen dat eenige daer toe gebracht zijnde, in tijde van noot ofte by eyghen consideratien van de Keysers dependerende, haer tot beschermers hebben aengheroepen, 't selve nochtans soo gheschiedt zijnde sonder consent vande Staten, en soude noch de Republique, noch oock de nakomende Vorsten in haer recht niet hebben konnen prejudiceren.

Een verder bewijs van deze onafhankelijkheid is dat ook onder de Bourgondiërs en Oostenrijkers of Habsburgers de Nederlanden niet onderworpen waren aan de Duitse wetten.

In alle ghevalle is ons vastelijck bekent, dat noch die van Bourgongien, noch die van Oostenrijck, waer van de memorie de sekerste is, aen de Keysers ter sake van Hollandt gheen manschap hebben ghedaen. Ende dat Hollandt niet en is onderworpen, de wetten ende gerechten van de Keyseren en 't Rijck, 't welck wel 't voornaemste poinct is, bekennde de Duytschen selve.

De Groot concludeert dat de Hollanders zich dus vanaf de oprichting van de Republiek door de Bataven altijd zelf hebben bestuurd, en gaat verder na hoe de verhouding tussen graaf en Staten is geweest. Het blijkt dat de constitutionele verhoudingen grotendeels leken op die uit de Bataafse tijd, maar dat de Bourgondiërs en Habsburgers hierin verandering begonnen aan te brengen door te pogen de vorstenmacht te vergroten om zo een echt koninkrijk te kunnen vormen.

Alsoo van hier uyt klaer is, dat de opperste macht over de Hollanders binnen hemlieden is geweest, ende niet heeft ghehanghen aen een uytheemsch gebiet, rest nu te sien het ander, 't welck is wat in de Republique 't recht ende macht des Vorstes, ende wat der Staten is geweest, 't welck wy eyghentlijck souden weten, in ghevalle de wetten van het ghebiedt dat aen Diederick is gegeven, waren te vinden. Maer behalven dat hier vooren is gheseydt, dat by de Duytsche natien, so gemeene als particuliere saken heel laet zijn begonst beschreven te werden, soo is oock de memorie van alle die tijden, uytgenomen van eenighe oorloghen ende andere dinghen dit stuck niet aengaende, t'eenemael verloren.

[p. 71]

Nochtans alsoo voor dese tijden aende Batavische Koningen niet soo seer een macht is ghegheven gheweest, als een authoriteyt, ende dat in onse Vaders tijden selfs de uytheemsche Schrijvers hebben aengheteyckent, dat het ghebiedt der Vorsten in dese landen, soo met wetten ghelimiteert, als metter Staten resolutie ghematight werdt, soo staet daer uyt sekerlijck te presumeren, dat de regeeringhe vande tijden tusschen beyden even de selve is gheweest, die vande voor-ouders was ontvanghen, ende wederom aende nakomelingen is naghelaten, te meerder alsoo niet wel en is te ghelooven, dat de treffelijcke steden ende de ingesetenen van Adel ende macht (dien wy betoont hebben ten voorseyde tijde geweest te zijn) vande eenparigheydt van macht daer aen sy ghewoon waren, tot een scheydelijcke ongelijckheydt souden willen vervallen: ende aen de ander zijde kennelijck is, dat na dat de grootheyt vande Graven voor de t'samen voeginge van andere Vorstendommen seer was gewassen, insonderheyt onder de huysen van Bourgongie ende Oostenrijck, de vryheyt meer af als toe heeft ghenomen.

De Groot somt nu de artikelen uit het Groot-Privilege van 1477 op die de eerste geschreven samenvatting zouden zijn van de oude Bataafse staatsregeling.

Dit zijn dan gheweest de voornaemste wetten van de regeeringhe dat egene Gravinne een man soude nemen anders na het wel ghelieven van den Staten. Dat de Ampten van Raden, Rentmeesters, Officieren aen gheen anderen als ingheborenen souden werden begheven. Dat de Staten vry soude staen staets-gewijs te vergaderen daer, ende soo dickmaels als haer soude ghelieven, sonder daer toe oorlof van den Graef van noode te hebben. Dat gheen nieuwe Tollen ofte Gabellen opghestelt soude werden nochte oock van de oude yemandt vrydom ghegheven dan by bewilligingen van den Staten. Dat geen oorlogh by den Vorst soude moghen aenghenomen werden, 't zy tot verweeringhe, 't zy tot reparatie van aenghedaen onghelijck, anders als by goedtduncken van de Staten. Dat de Vorsten in haer schrijven de Duytsche tael souden ghebruycken. Dat de munte by den Vorst ingestelt ende verandert soude werden, na dat de Staten sulcks oorboir souden vinden. Dat den Graef gheen deel sijns Graefschaps hem quyt soude moghen maecken. Dat de Staten niet en souden moghen ten daghvaert beschreven werden buyten de Provintie. Sowanneer den Vorst eenighe impositie ofte contributie van noode soude moghen hebben, dat hy sulcks in persoone ende niet door sijne Stadt-houder soude moeten versoecken sonder eenighe lasten te mogen afvoorderen, anders als na vrywilligh consent. Dat hy Recht ende Justitie soude moeten administreren door de ordinarise Rechters. Dat de oude wetten ende costuymen onverbrekelijck souden zijn. Ende indien den Vorst daer tegens yet ordonneerde, dat daer aen niemandt en soude zijn gehouden.

[p. 72]

Dese rechten langen tijdt by louter gebruyck onderhouden zijnde, zijn daer nae by stucken beschreven, ende by de Vorsten van tijdt tot tijdt geteyckent ghewerden, ten eynde den aert vande selve Vorsten door quade ingheven van hoofsche vleyers niet en soude verleydt werden tot een hope van een onwettelijcke heerschappije: en ten laetsten, alsoo de Staten haer beklaeghden, dat veel fondamenten van de oude regeeringh door onghewoonte wierden omgestooten, soo zijn alle de voorseyde wetten by een vergadert, ende soo van anderen, als namentlijck, van Vrouw Marie van Bourgongie tot eeuwige memorie bezegelt.

Niemand had het recht deze oude staatsregeling te wijzigen; iedere graaf diende te handelen volgens de daarin beschreven gang van zaken.

Hoewel nu de Hollanders in de successie van 't Graefschap volghden de ordre van 't geslacht, niet-te-min op dat sy toonen souden dat het ghebiedt niet en sproot uyt een Vaderlijcke erffenisse, maer uyt des volcks, dat is der Staten, bewillinghe, soo en hebben sy niemant voor haren Vorst gehouden eer hy hem aende Staten by eede hadde verplicht, 's lants wetten ende gewoonten te onderhouden, 't welck soo gedaen zijnde, wiert hem wederom trouw ende gehoorsaemheyt belooft in 't gunt hy na de wetten soude hebben te gebien. Waeromme, aengesien dese wetten zijn conditien ende voorwaerden die aende macht zijn gehecht, so is kennelijck dat de Vorsten gheene macht en hadden om haer selven van de voorseyde wetten te ontbinden ofte te dispenseren, gelijck by de genen die van de regeeringe hebben geschreven genoegh verhandelt wert.

Waer uyt oock volght, nae-de-mael de hooghste macht ofte Souverainiteyt niet en kan zijn by alsulcken een die gebonden is aen eenighe ingestelde ofte burgherlijcke wetten, ghelijck zijn meest alle de Vorsten nae 't Noorden, dat oock den Graef van Hollandt, als verbonden zijnde aen soo veel wetten, 't recht van de opperste macht aen hem selven alleen niet en heeft ghehadt.

De Groot komt nu met voorbeelden die het bovenstaande moeten bewijzen. Bij afwezigheid van een geschikte graaf regeerden de Staten soms alleen, en een graaf die zich niet aan de oude wetten hield, kon worden afgezet.

't Gunt wy nu uyt de woorden vande wetten ofte handt-vesten hebben voortghebracht, het selve, ende eenighe andere poincten van gheen minder insichte werden oock bewesen met seer oude exempelen. Want alsoo Aernolf den derden van de Vorsten twee Sonen hadde, soo is den oudsten Sifrid die oock Sicco ghenoemt werdt, om een seeckere faute het ghebiedt ontseydt, ende is het Vorstendom den jonghsten, met name Diederick, door consent

[p. 73]

van de Staten gedefereert. Diederick de vierde sonder geboorte zijnde ghestorven alsoo daer noch gheen exempel en was van broederlijcke successie, hebben de Staten des overledens broeder Florens Vorst verklaert.

De Vooghdije van Diederick dies naems de vijfde, dewijl sijn Jaren tot de regeeririghe noch onbequaem waren, hebben de Staten aen sijne Moeder Vrouw Geertruyt bevolen, ende haer uyt-gehijlickt aen Robbrecht Soon eens Graefs van Vlaenderen, die oock daerom den by-naem vande Vriese heeft ghekreghen, om dat hy de Hollanders regeerde, die noch doen ter tijdt niet na en lieten Vriesen genoemt te werden. Ada des sevenden Diedericx Dochter, alsoo sy den Graef van Loen hadde ghetrouwt met onwil van de Staten, is uyt het Vorstendom ghesteldt, ende is in haer plaetse aenghenomen Willem des seste Diedericx broeder. Florens den vierden noch jongh zijnde, is sijnen Oom mede Florens ghenaemt tot vooght ghegheven. Nae welckers doodt, alsoo Alijdt de moeye de Vooghdije niet nae der Staten recht, maer na haer eygen goedtduncken bediende, is de regeeringe bevolen aen Otto Graef van Geldre, die den jongen Graef van seer verre maeghschap bestont.

Daer na 't Vorstendom ledigh zijnde door de doodt van Floris de vierde, hebben de Ridderschap ende Steden selfs de Republique geregeert, tot dat Johan Florens Soon uytlandigh zijnde, weder uyt Engelandt is aengekomen, wiens momboirschap den Grave Johan van Avennes is vertrouwt. Daer na Vrouw Margriete (alsoo sy scheen tot een regeeringe niet te dienen) is afgestelt, ende in haer plaetse tot Graef aengenomen haren Soon Hertoch Willem: de welcke daer nae uytsinnigh zijnde gheworden, soo is aen Hertoch Aelbrecht sijnen broeder als Ruard de sorge over de Republique bevolen, wel verstaende dat hy de selve soude regeeren met rade van Baenderheeren, Baenritzen, Ridderen ende Knapen ('t welck trappen zijn van Adel) ende der goede Steden. Deses Aelbrechts Sone Hertogh Willem, voorsiende dat hy sonder mans oir soude komen te sterven, heeft een daghvaert beschreven van de Ridderschap ende Steden, ende aldaer versocht ende verkreghen, dat de successie van 't Graefschap aen Vrouw Jacobe sijne Dochter toe-ghestemt soude werden. Maer alsoo dese Jacobe daer na haer met ongeraide houwelijcken sulcks verliep, dat sy des gebiedts niet wel weerdigh en was, soo heeft sy moeten sien dat by haer leven Hollandt aen Hertoch Philips van Bourgongien is overghedraghen.

Deses Philips Soons Dochter Vrou Marie is aen Maximiliaen Eertz-Hertoghe van Oostenrijck ghehouwelijckt: welcke Maximiliaen na sijns Huysvrouwen doot willende het gebiet behouden, ende 't selve niet bediende nae 't goedt gevalle vande Staten, als momboir van Philips den tweeden sijnen Soon, maer absolutelijck ende Koninghlijcker wijse, soo hebben de Staten van Hollant ende vande omliggende Provintien haer daer tegens kloeckelijck ghestelt. Deselve Staten van de Nederlandtsche Provintien hebben aen Karel

[p. 74]

de vijfden Keyser van dien name, doen hy noch jongh zijnde eerst tot het Vorstendom quam, momboirs gegeven. De selve Keyser Karel hebbende in de vergaderinghe van de Generale Staten zijn Vorstendom afgeleydt, heeft sijnen Soon Philips aen de ghetrouwigheydt van de selve Staten ernstelijck bevolen.

De soevereiniteit berustte dus altijd bij de Staten. Wat wel veranderde was dat de steden en daarmee de stedelijke afgevaardigden steeds belangrijker waren geworden.

Dit zijn teyckenen dat het Vorstelijck ghebiedt, ghelijck het oorspronckelijck van de Staten was ghekomen, alsoo weder tot hem-lieden is gekeert, soo dickmael als een Vorst is ghekomen te ontbreken. Voorder soo en sal men geen handtvesten ofte acten vinden van de oude Graven van eenighe importantie, daer niet de Baenderheeren ende Edelen over gestaen, ende deselve bezegelt ende bekrachtight hebben. Want dese waren den oudsten Raedt van de Graven: ghelijck oock voortijdts van de Duytsche Koninghen.

Soo veel de Steden belanght, haer ghetal, ende met het getal oock hare weerdigheydt is van tijdt tot tijdt ghewassen. Van oudts heeft elcke Stadt haren Raedt ofte Vroedtschap. Eeen van de Raden zijnde ghestorven werdt de plaetse by de anderen vervult, uyt de vroomste ende rijckste van de Burgherije. Den selven Raedt maeckt op eenighe plaetsen de principaelste Magistraten die Burgermeesters werden genoemt: op andere plaetsen presenteren sy de selve Burghermeesteren ende oock Schepenen, die te recht sitten, aen de Vorst om de verkiesinge te doen, in sulcker mate dat sy dobbel ghetal nomineren, waer buyten den Vorst niet en mach gaen, 't welck gheen kleyne versekertheydt en is van de vryheydt.

't Blijckt oock by veel exempelen, dat niet alleen de groote Steden, ghelijck in de laetste tijden heeft begost te gheschieden: maer oock de kleyne op de daghvaerden zijn gekomen. Philips van Leyden hier vooren genoemt, vermaent dickmael vande Edelen, en Regeerders vande Steden, noemende de selve de Grooten van 't Vaderlandt, ende seggende dat tot hare sorge stont by versuym van de Vorst toe te sien, dat de Republique gheen schade en soude lijden. Ick vinde oock dat ten tijde van Willem de vierde, die de laetste was van 't Huys van Henegouwen, gheleden nu 230 Jaren, tot Dordrecht een notable daghvaert is gheweest van de drie natien van Hollandt, Zeelandt, ende Henegouwen, alwaer de ghedeputeerden van de Steden sterck by een waren ghekomen ter oorsake vande Tollen: Ende dat dese vergaderinghe den hooghen Raedt werdt genoemt.

Dat voorts geen impositien ofte contributien zijn inghestelt sonder consent van de Staten, blijckt by alle de rekeninghen in 't hooft van de welcke het ghedraghen consent altijdt werdt vermelt. Ende hier van komt dat van oudts

[p. 75]

ende in alle tijden by ons de voorseyde contributien ende impositien niet anders dan Beden zijn genaemt: welcke naem oock by Philips van Leyden dickmael werdt bevonden, overmidts de selve als hier vooren is aengheroert, wierden gheoctroyeert ter bede vande Graven, zijnde 't selve een groot bewijs van dat het Vorstendom voor de authoriteyt van de Staten heeft moeten buyghen. Jae selfs aen Philips den laetsten Graef, en is de neghen-jarighe opstellinghe by de Staten niet anders toe-ghestaen, als met voorschrift van seeckere Wetten, ende onder anderen, dat het gelt soude werden ghehandelt by persoonen, die by de Staten daer toe souden werden ghecommitteert. Ghelijck mede openbaer is, dat de Staten 't recht van tot hare gheliefte te vergaderen tot de uyterste tijden die voor dit oorlogh zijn gheweest, hebben behouden.

De graven waren benoemde constitutionele vorsten, maar ze werden gewoonlijk wel gekozen uit steeds dezelfde aanzienlijke familie zodat er van een zekere erfelijkheid sprake was. Dit gebeurde trouwens ook al in het door veel wijsgeren hoog geprezen Sparta.

Wt het gunt dus verre by ons gheseydt is, blijckt dat de Graven van Hollandt bykans niet en hebben verschilt van de oude Koningen. Maer dat sy alleen een naem hebben gebruyckt die niet soo seer opsichtig en was nochte soo verdacht voor de vryheydt, als wel was den Konincklicken tijtel. Voorts dat deselve Graven wel zijn ghenomen nae 't vervolgh van de gheslacht, als by vele vrije Natien, maer dat nochtans 't ghebiedt hem-lieden sonder exceptie niet en was ghegheven alsoo daer wetten by waren gesteldt, ende met eede bevestight. Dat mitsdien de authoriteyt van de Graven niet kleyn en is gheweest, maar dat oock der Staten macht soodanigh is gheweest in verscheyden seacken, ende namentlick, beroerende 't geldt, het welck is de zenuwe ende kracht van een Republique, datmen met der waerheydt soude moghen seggen van de Graven, 't welck van de Duytsche Koningen eertijdts is geseydt, dat sy bevel hadden ter bede ofte Leens-gewijs.

Indien men hier toe een uytheemsch exempel soeckt, soo en vinde ick nerghens een ghelijcker als in de Republique van Lacedemon, die by Plato, Polybius, ende veel Wijsen, jae Apollo selve, soo geseydt werdt, voor allen anderen is gepresen. Want in dese succedeerden de Koningen by ordre van 't gheslacht, soo verre dat in plaetse van Koninghen die kinderen waren die Momboirs die sy Prodicos noemden, ghebiedt hadden in hare bewaringhe. Maer de Koninghen en wierden tot het ghebiedt niet toeghelaten voor ende aleer sy gezworen hadden te sullen ghebieden nae 's Lands wetten: ende de Koninghen hadden machte over elck een, maer over den Koninck de Toesienders ofte Ephori, midtsgaders den Raedt. Vande Ouden wert seer gepresen een notable spreuck van Theopompus Koninck van Lacedemon, dewel-

[p. 76]

cke, alsoo hem sijn eyghen huysvrouw verweet, dat hy sijn eyghen Hoogheydt vermindert hadde met het instellen van het ampt der Toesienders, daer op antwoorde, dat hy aen sijne kinderen wel een minder, maer een gedurigher macht soude nae-laten.

In de Nederlanden was gewoonlijk sprake van een grote harmonie tussen vorst (graaf) en volk (Staten), en de vele huwelijksverbintenissen van de grafelijke familie met andere aanzienlijke, soms buitenlandse families, getuigden van het grote internationale respect voor de Batavenstaat.

Want voorwaer 't is sulcks als by de ouden te rechte gheseydt is, dat alle Republiquen bestaen in seeckere melodie ofte accoort, ende deselve gebroken zijnde, dat sy alsdan komen te bederven. Welcke melodie mijns bedunckens niet en bestaet in eenighh geluydt ofte snaren, maer in de wel-getemperde eendracht des Vorstes met het volck, des volcks met den Vorst, ende van verscheyden Staten onder den anderen. In dese melodie zijn de Vorsten, de Edelen, ende de Ghemeente langhen tijdt bloeyende gheweest, terwijl elck een den Vorst ontsach, ende de Vorst selve respecteerde de wetten, ende de gemeene vergaderinghen, terwijl den Adel sijne eer, ende de Ghemeente hare vryheydt behiel. Hier uyt zijn gevolght de goede successen van oorlogen: Hier uyt is gekomen dat dese Natie, gelijck sy eertijdts bondt-genoodt der Romeynen was geweest, alsoo daer nae, hoe wel kleyn zijnde, tot groote vriendtschap wierdt aenghesocht.

Dit toonen de Tractaten van Verbondt: dit toonen de houwelicken. Terstondt in den eersten oorsprongk des Graefschsaps zijn twee Diedericken, soo immers gelooft werdt, Swagers geweest der Koningen van Vranckrijck. Arnolf de derde hadde tot een Huys vrouw een Dochter van den Keyser van Constantinopolen, wiens Suster aen den Keyser van Duytsch-landt getrouwt was. Eenige navolghende zijn gehijlickt aen 't Huys van Saxen, doen ter tijdt besittende het Keyserrrijck. Florens de derde is getrouwt aen 't Koninckrijck van Schotlandt. Willem de tweede van dien naem Graef van Hollandt, is selfs tot het Duytsche Keyserdom geroepen, soo ick meene uyt geen andere oorsake, als om dat hy sijn eyghen landt tot een matighe regeeringhe gewent was. Deses Soon Florens de vierde, is aen d'eene zijde by den Koningh van Enghelandt, aen d'ander zijde by den Koningh van Vranckrijck, tot verbondt aengesocht met presentatie van 't houwelick van elcks hare kinderen met groote beschenckingen. Maer Johan sijnen Soon heeft met Raedt van de voornaemsten van het Landt, de Dochter van den Koningh van Engelandt getrouwt. Willem de seste, de Dochter van Vranckrijck.

Wederom zijn der Graven Dochters in seer groote huysen besteet, als vrouw Margriete Dochter Willems de vierde in 't Huys van Beyeren aen een

[p. 77]

Keyser: Jacobe aen een Dauphijn van Vranckrijck, ende dit alles terwijle sy alleen Graven van Hollandt ende Zeelandt waren, ende eenige van Henegouwen. Daer nae door de Dochter van Graef Aelbrecht, die aen een van 't Huys van Bourgongie was gehouwelickt, heeft Hollandtt deselve Vorsten gekregen, die nu alrede Vorsten waren van Brabant, Vlaenderen, ende meer andere volckeren, ende alsoo zijn verscheyden Natien niet ongelijck van gewoonten, rechten, ende costuymen onder een gemeen ghebiedt onderlingh bevredight, ende daer door oock versterckt.

Door deze huwelijken geraakten de Nederlanden echter verbonden aan de Habsburgse monarchie die behalve over Duitsland en Spanje, ook over Amerika regeerde. De Habsburgers waren zo machtig dat ze het zelfs aandurfden de oude staatsregeling hier te willen wijzigen.

Daer na heeft Vrouw Marie van Bourgongie by haren Man den Aertz-hertogh van Oostenrijck een Soon ghehadt, aen dewelcke 't meerendeel van Spangien voor houwelick-goet is aengekomen, ende met Spangien 't verwacht van de nieuwe wereld, ende veel andere tijtulen die over verscheyde Landen seer wijt zijn verspreyt. Maer uyt dese grootheydt der Vorsten is ghevolght een groote veranderingh in de regeeringe, dien ick kortelick sal aenwijsen.