De oudheid van de Bataafse nu Hollandse Republiek

[p. 46]

Tweede Hooft-stuck
Hoedanigh de batavische republique is geweest ten tijde dat dit volck eerst begonst heeft

De Groot schetst nu eerst de oudste geschiedenis van ons land: de Bataven kwamen uit Hessen naar deze streken, vonden in het rivierengebied onbewoond land, en vestigden zich daar. Daarna arriveerden de Romeinen onder Julius Caesar.

Het is dan seker dat de Bataviers, dewelcke daer te voren een gedeelte waren van de Catten, die nu Hessen werden genoemt, gelijck Tacitus getuygt, ende de lidt-teeckenen der Batavieren naem by de Hessens, ende der Catten naem by de Bataviers mede brenght, voor de tijden van Julius Cesar, ende moge-lick eenighe hondert jaren daer te voren, verhuyst zijn ter dier plaetse daer sy nu ter tijdt gheseten zijn, te weten, in het Eylandt het welcke van de groote Zee, ende van den Rhijn omringht werdt, ende in de naeste plaetsen van den Oever aen dese zijde van den Rhijn, dewelcke de Wael-kant ofte Belgische-kant wert genoemt, ende dat die plaetsen, gelijck Tacitus seyt, doen noch onbewoont, ende by hemluyden aengevaert zijnde, haer toegekomen zijn, nae de alder-billickste wet der nature, nae dewelcke de goederen dewelcke geen eygenaers en hebben, den genen die de selfde eerst besitten, in eygendom toekomen. Soo is dit dan van een t'eenemael rechtveerdigh beginsel van een vrije regeeringhe, als dewelcke ghevestight is by een volck vry van sijnen oorspronck, in een vry landt.

De Bataven stichtten na hun vestiging in het rivierengebied daar een aristocratische republiek waarin de macht vooral bij de Staten berustte en niet bij een alleenheerser of het gehele volk.

Wat regeeringe sy-lieden ghebruyckt hebben, dat leert ons genoegh Strabo, dewelcke seydt, dat de Celten allegader gheneghen waren tot de regeeringhe van de treffelicksten. Want als de Griecken Celten noemen, so begrijpen sy daer onder soo wel de Walen, dewelcke Naburen van de Bataviers waren, als de Duytschen, van dewelcke de Bataviers de vermaertste zijn gheweest, indien wy maer Tacitum ende Plinium willen gelooven.

Soo veel oock de Walen aengaet, betoont Ambiorix wat regeeringe deselve voor der Romeynen tijden hebben gehadt, als hy seydt, dat het gebiedt van

[p. 47]

de Vorsten daer sulcks is, dat de menighte niet minder gesachs over hem-lieden en heeft, dan sy doen over de menighte, alwaer by het woordt van de menighte niet verstaen en wert het slecht gemeen volc, maer de vergaderinge vande voornaemste van elcke natie, gelijck men daer van veel exempelen by Cesarem vint, ende oock Cesar selfs bewijst, als hy seydt, dat het ghemeene volck by de Walen in gheen aensien en is, ende dat sy in geenige raedt-slaghen en komen, maer dat alle het ghebiedt is by de Druides ende de Ruyteren.

Dat oock de Duytschen van alle ouden tijden niet onder het gebiedt van een alleen, maar van veelen hebben gheleeft, 't selve betoont Tacitus ter plaetse daer hy vermaent vande oudste tochten vande Duytschen, seggende, dat de vryheyt der Duytschen heftiger is dan het Coninckrijck van Arsaces⁸: ende Lucanus:

De vryheydt is ontgaen soo ver'uyt onse handen
Aen geen zijd' van den Don, en over-rijnsche landen:
Hoewel sy werdt by ons ghesocht met hals en bloet,
Sy blijft des Duytsche volcks en Tartars eygen goet.

Waer nae volght:

Veel Volckeren men vindt die Koninghschappen dragen:
Maer ons zijn toegheschickt daer van de laetste plagen.

Ter welcker plaetsen wat by de vryheyt gemeynt wert, het selfde verklaert het woort van Coningkschap eygentlick genomen, het welcke teghen de vryheyt wert gestelt. Ghelijck oock de Annales in 't beginsel spreken: De Stadt van Romen is van den beginne by de Coningen geregeert: Maer L. Brutus heeft de vryheyt ende het Consulaetschap ingestelt.

De Groot haalt Civilis aan die in een redevoering verklaarde dat deze aristocratisch-constitutionele regeringsvorm kenmerkend voor de Germanen was terwijl bijvoorbeeld Aziaten een straffe autocratie zouden prefereren. De Bataafse koningen waren in feite dan ook slechts vorsten, net zoals in het oude Sparta.

Ende ghelijck dese dinghen den Duytschen in 't ghemeen aenginghen, soo bewijst Civilis, die selfs een Batavier was, datse oock eyghentlijck den Batavieren toe quamen: ende dat in sijn oratie met de welcke hy de Walen tot de vryheydt vermaent, te weten, daer hy seyt: Laet dienstbaer wesen die van Syrien, Asien, en de volcken in 't Oosten gheleghen, dewelcke den Koninghen ghewoon zijn. Waer mede hy genoegh betoont, gelijck de volcken van 't Oosten tot de Koninghschappen ghenegen zijn, dat alsoo de Bataviers van

8 Met het Koninkrijk Arsaces wordt de Parthische dynastie bedoeld (149 v.C.-428 n.C.) die over Perzië regeerde.

[p. 48]

alsulcke maniere van regeringe een afkeer hadden. Doch dit soude yemandt mogen dencken dat strede met 't gunt elders geseydt werdt dat Civilis selver van Koninghlijcken bloede was ghesproten: waer by dan kan werden ghevoeght dat by Strabo ghenoemt werdt, eenen Veromerus, de welcke soude gheweest zijn een Koningh van de Bataviers, gelijck ook Ammianus Marcellinus van andere Koninghen der Batavieren mentie maeckt.

Maer daer en is gheen dingh klaerder dan dat dese Koningen gheweest zijn, gelijck die van Lacedemon, Koninghen van naem, maer metter daet anders niet dan de eerste onder de treffelijcksten. Dit bewijst merckelijck Tacitus, als hy seydt, dat de Koningen van de Duytschen geen oneyndelijcke ende vrije macht en hebben ghehadt, ende als hy verhaelt dat sy in de vergaderinghe ghehoort zijn, meer met authoriteyt om aen te raden, dan met macht om te ghebieden.

Desgelijcks spreeckende vande Vriesen, wesende een naburighe natie van de Bataviers, als hy gheseydt hadde dat sy tot Koningen hadden Verritum ende Malorigem, voeght daer bedachtelijck by, voor soo veel de Duytschen Koninghlijcker-wijse werden gheregeert. Oock dat hy de Gotthen beschrijft, seydt, dat sy-lieden wat nauwer na de Koninghlijcke maniere werden geregeert dan de andere natien van de Duytschen, maer nochtans niet boven de vryheyt. Ende als hy wil betoonen dat de Zweden geheel een ander natuur hebben dan de Duytschen, soo seyt hy, dat een alleen over hem-lieden het gebiedt heeft, sonder eenighe exceptie, ende sulcks dat hy niet by toelatinghe ghehoorsaemt en werdt.

Volgens De Groot kenden de Germaanse stammen verder lang niet altijd over een langere periode regerende koningen. In tijden van nood werden ook wel voor een beperkte periode veldoversten aangesteld.

Ende nochtans en hebben de Duytschen niet allegader, nochte altijts alsulcke Koningen ghehadt, maer somwijlen alleen Velt-oversten. Tacitus maeckt daer tusschen een merckelijck onderscheyt, seggende: dat sy de Koningen namen nae den Adel van 't gheslacht, maer de Veldt-oversten nae hare vromigheydt. Oock seydt Cesar dat de Duytschen in tijden van vrede gheen ghemeyne Bevel-hebbers en hadden, maer datter verkooren wierden die Oversten in 't oorlog souden zijn, sulcks dat de selfde macht hadden over het leven ende de doodt. Soo zijn daer dan selden Koninghen gheweest, maer dickmael Veldt-oversten, ende de selvighe tot elck oorlogh. Gelijck by de Bataviers Civilis selver is geweest, ende daer te vooren Cariobalda, ende daer na anderen.

De macht van de Veldt-oversten en was genoegh anders niet dan in 't oorlogh, maer de macht vande Koningen was wat breeder, ofte was daer inne

[p. 49]

grooter datse altoos duurde. Also elck van beyde deser machten niet oneyntlijck ofte onghelimiteert en is gheweest, soo volght daer uyt nootsaelijck dat sy met sekere limiten waren bepaelt: Dese limitatie komt of door de Wet, of door een ander macht.

De constitutionele inperking van de macht der koningen en veldoversten was nog niet schriftelijk vastgelegd, maar werd net als bij de Spartanen mondeling doorgegeven. Pas in de Graventijd zouden deze regels voor het eerst zijn opgetekend.

De Wet gheeft sekere exceptien, gelijck Tacitus dat noemt: maer de macht van veelen daer by ghevoeght, maeckt dat een 't gebiet toe-latens gewijs, ende niet door eygen recht heeft. De Wetten en zijn by geschrifte niet gestelt gheweest, maer zijn by gedachtenisse ende door het ghebruyck selver heylighlijck onderhouden gheworden, gelijck oock tot Lacedemon plach te geschieden. Doch hoedanige de selve by de Bataviers zijn geweest in 't limiteren van 't gebiedt der Koningen ende Veldt-oversten, 't selve soude swaer zijn om te seggen, anders dan dat wel te ghelooven is, dat de selfde niet veel en hebben verscheelt van de ghenighe de welcken, soo wy in 't vervolgh sullen segghen, ten tijden vande Graven gebruyckt zijnde, daer na heel laet hebben begonnen beschreven te werden.

Hier toe hebbe ick dese bewijs-reden, dat de Bataviers uyt de Hessens zijn ghesproten, het welcke een de alder-voorsienighste natie was vande Duytschen; ende welcke uytnemende was in de wetenschap van te ghebieden, ende te gehoorsamen, het welck Tacitus te kennen geeft met dese woorden: Sy stelden over haer die sy hadden verkoren, ende ghehoorsaemden den ghenen die sy over haer hadden ghestelt. Daer-en-boven bevinde ick dat gheen natie oyt in ghemeene ofte particuliere saecken stantvastelijcker heeft ghehanghen aen de insettingen van hare voor-ouders, sulcks dat van hem-lieden wel te recht mochte gheseydt werden, dat aldaer de goede zeden meer vermochten dan elders goede Wetten.

De Groot houdt de Bataven voor zeer traditioneel. Zo zouden ze zich na een belediging of moord niet scheren voordat genoegdoening was bereikt. Ze leefden in verwantschappen, die als collectief vrede of vijandschap kenden. Zulke verwantschappen zouden in 1610 nog steeds bestaan. Het huwelijk in gemeenschap van goederen stamt ook al uit de Bataafse tijd.

Tot een exempel sal ons dienen die Hessensche maniere, als sy het hayr en baert lieten wassen, hebbende hemselven met een belofte verbonden het onghedaen wesen van haer aenghesicht niet af te leggen, voor ende aleer sy den vyandt soude hebben geslagen. Tot memorie van welcke maniere den Bata-

[p. 50]

vier Civilis by Tacitum zijn langh ende Gout-geel geverwet hayr eerst afleyde, als hy de Legioenen hadde verslagen. Ende men weet wel datter geweest zijn, de welcke in 't beginsel van 't oorlog, het welcke nu onlangs heeft opgehouden, het selve hebben gebruyckt, onderhoudende daer in de maniere die sy van hare voor-ouders hadden ontvangen. Tacitus seydt, dat hare benden ende rotten niet en wierden by ghevalle versamelt, maer dat dit gheschiede by geslachten ende verwantschappen.

Ghy sult noch huydens-daeghs in veel van de Batavische Steden alsulcke benden ende rotten vinden, bestaende uyt Vrienden ende Nageburen, wesende een insettinge buyten alle memorie. By de Oude Duytschen wierde de vrouw terstont als sy haer ten houwelijck begaf, vermaent, dat sy daer quam als een ghesellinne van alle arbeydt ende periculen, dat sy in pays ende in oorlog alle het selfde met den man soude hebben te lijden, ende aen te gaen: hier uyt komt het, dat by de Batavieren noch huyden opten dagh voor een wet onderhouden werdt ghemeenschap van goederen tusschen de bedde-genoten. Een dranck te maken uyt ghemoutet koorn, in ghelijckenisse van Wijn, geen ruyme kleederen, maer die om de leden gespannen zijn, wooningen in 't velt, elck met haer ledige plaetse beset, welck al-te-mael oude litteyckenen zijn vande Duytschen, en sult ghy nergens anders so klaerlick bekennen.

Het gunt dat Tacitus verhaelt dat de vyant-schappen van eenigen van 't maeghschap by de anderen wierden aengenomen, wederom dat de soen wierde gedaen aen 't geheel gheslacht, dat partijen op een maeltijdt met malkanderen wierden versoent, ende dat alsdan een deel van 't soen-gelt aen den Heer, ofte de gemeene sake, een deel aen de gene die ghewroken wierdt, ofte aen de vrienden wiert betaelt, alle 't selve heeft gheduurt ende duurt tot noch toe, uytbesondert dat over een hondert Jaren ofte twee, de vyantschappen onder de geslachten veel openbaerlijcker ende heftiger wierden uytghevoert.

Er zou meer continuïteit zijn: zo waren de tienden eveneens in de Bataafse tijd ontstaan. Ook bij De Groot werd Brinio al op het schild geheven.

Tacitus seyt dat by die volckeren een manier is geweest, dat sy gewilliglijck en hooft voor hooft hare Vorsten toebrachten yet van haer Vee ende Vruchten, het welcke tot een vereeringe by de selfde aengenomen zijnde, oock hemluyden streckte tot haer behoef: hier uyt hebben de tienden haren oorsprong. Ten laetsten de maniere selver van een Veldt-oversten te verkiesen, werdt uytghedruckt in 't exempel van de Kennemers, de welcke wesende een ghedeelte van de Bataviers, eenen Brinio, gesproten zijnde van seer Edelen afkomste, in deser manieren tot een Overste hebben verkoren: namelijck, dat sy hem op een schilt hebben geset, en na de maniere van haer natie, sulcx Tacitus seyt, hem hebben opgetilt, ende op haer schouderen ghedragen.

[p. 51]

Dat de selfde maniere by de Bataviers ende haer Nageburen heeft geduert noch in de tijden van de Graven, blijckt uyt oude stucken, dewelcke klaerlijck betuygen dat eer de slagh geschiede tusschen de Vriesen ende Graef Willem de laetste van 't huys van Henegouwen, een t'samen-spraeck werde gehouden, ende dat de Vriesen aen de Graef dese aenbiedinghe deden, dat vier van de alder-Edelsten der Vriesen den Graef op een schilt souden stellen, ende alsoo op hare schouderen dragen, ende uytroepen, dit is de mogenschap van Vrieslandt.⁹

De Groot gebruikt Romeinse schrijvers om te bewijzen dat de Bataafse staatsregeling in ieder geval nagenoeg gelijk was aan die van rond 1600.

Waerom also de oude manieren by dese volcken soo ernstelijck zijn onderhouden, soo wel in particuliere, als in alsulcke gemeyne saken, die meerder tot een uytterlijcke schijn dienen, dan tot de kracht van de regieringe, soo soude ick wel lichtelijck ghelooven, dat sy van oudts alsulcke wetten vande regeeringe hebben gehadt, als het gebruyck van de navolghende tijden heeft mede ghebracht. Nu moeten wy ondersoecken by den welcken beneffens de Koninghen ende Velt-oversten 't opperste gesach ofte de Souverainiteyt is geweest.

Ick vinde dat de Duytschen, behalven de geestelijckheyt tweederhande staten van menschen zijn geweest, de Oversten ende de gemeente. Als ick Oversten segghe, soo en verstae ick daer mede niet den ghenigen die elck alleen 't gebiedt over een geheele natie hadden, gelijck die naem ghemeenlijck werdt ghebruyckt: want dese Oversten waren selver de Koningen ofte Veldt-oversten, vande welcke wy tot noch toe hebben gesproken: maer den genigen de welcken elck een deel van de Natie versorghden, welcke deelen groot wesende quartieren, ende kleyn wesende Dorpen werden ghenoemt.

Van desen spreeckt Cesar aldus: Sy en hebben geen gemeyne Bevel-hebbers: maer de Oversten van de Landtschappen ende quartieren doen recht onder den heuren, ende verminderen de geschillen. Tacitus seydt: Dat de selfde Oversten recht doen in de Quartieren ende Dorpen. Oock leert ons Tacitus, dat de Oversten pleghen verkoren te werden: In de selfde Vergaderinghen, seydt hy, werden oock de Oversten verkoren. Maer dat geschiede alsoo dat men lettede op den Adelijcken afkomst: Want de uytnemende Edeldom, ofte de groote verdiensten en van hare voor-ouderen toe-eygent, seydt hy, oock de Iongelinghskens de waerdigheydt van Oversten te zijn. Waer uyt ick gheloof gesproten te zijn, dat de Jurisdicten van Quartieren en Dorpen langhe tijt in Edele huysen geduurt hebbende, ten laetsten genoeg erffelic zijn geworden. Over sulcks soo zijn dese Oversten door de waerdigheydt van haer geslacht, ende officie, de selfde die daer nae Baroenen ende Edel-lieden zijn genoemt.

9 De Groot doelt hier op de Slag bij Warns (vlakbij Staveren) in 1345 waar Willem iv van Henegouwen, graaf van Holland, sneuvelde bij een poging Friesland te veroveren. Deze gebeurtenis is in Friesland nog niet vergeten; bij Warns staat een eenvoudig monument met een grote zwerfkei waarop ‘1345 leaver dea as slaef’ (liever dood dan slaaf) staat ingekrast, en waar jaarlijks nog herdenkingen worden gehouden.

[p. 52]

Doch en was de regeeringe by desen alsoo niet dat het ghemeene Volck, gelijck het was in tijden van Cesar by de Walen, voor slaven wiert gehouden. Maer by elcke Overste, sob Tacitus getuyght, waren hondert mannen uyt het ghemeene Volck tot mede-ghesellen by-gevoeght, die hemluyden den streckten tot raedt ende achtbaerheydt. Dat zijn de Magistraten de welcke Cesar verhaelt dat t'samentlick met de Oversten de ackers hebben verdeelt. So wierden dan selfs de lantschappen van elcke Republique eensdeels by de Oversten, ende eensdeels by de genige die uyt het gemeene volck gekoren waren, geregeert. Ende die alsoo elck een gedeelte regeerden, die hadden allegader gesamentlick het gesach over de gantsche republique, ende dat by forme van vergadering.

Tacitus seydt: Van de kleyne saken beraetslagen de Oversten, van de groote allegader in 't ghemeen: sulcks nochtans dat oock die dinghen by de oversten werden verhandelt, waer van het ghemeene Volck de kennisse heeft. Hy seydt dat de vergaderingh by de Duytsche volcken is gheweest tweederhande: eene kleyne, in de welcke dagelijcksche saken, en die dickwils voor quamen wierden verschaft: ende dat dese vergaderingh bestondt alleen by de Oversten. Ende een groote by dewelcke de macht van de alderhooghste saken: ende dat dese bestont uyt beyde de Staten. Want als hy seyt allegader, 't selve en is also niet te verstaen, als of elckeen waer gekomen, gelijck op de comitien ofte by-een-komste der Romeynen plach te geschieden, sulcks dat alle het volck huys ende hof souden hebben verlaten.

Net zoals ‘Hollanders’ nu kan slaan op de inwoners van de provincie Holland of op alle Nederlanders, betekende ‘Bataven’ volgens De Groot soms ook een uitgebreidere groep stammen. Zo'n talrijk volk kon niet in zijn geheel bijeenkomen om te beraadslagen en moest wel werken met afgevaardigden en Statenvergaderingen.

Want 't selve en konde niet geschieden onder een soo grooten volck, ghelijck insonderheydt waren de Bataviers, onder dewelcke Plinius seven Natien telt, de Bataviers eygentlick genoemt, Kennemers, kleyne Vriesen, Frisiavonen, kleyne Cauchen, Tusien ende Marsacten. Maer allegader werden ghenoemt de vergaderingh selver, waer toe uyt elck Landtschap ende staet eenige persoonen werden gesonden. Tacitus leyt dat selver uyt, als hy sprekende van de Semnones, seydt dat alle de volckeren van eene afkomste door haar ghedeputeerden t'samen quamen op ghesette tijden in een bosch, het welck gheheylight was door een oude devotie ende voorsegginghe van hare voorsaten: Ende van de Duytschen in 't generael, dat sy op sekere dagen by een quamen, ten waer datter yet haeftighs ende bysonders by avonture voorviel: ende daer nae, dit gebreck hebben sy door hare vryheydt, dat sy niet t'samentlick, noch alst hem-lieden belast is, by een komen: maer dat dickwils een dag twee

[p. 53]

ofte drie met het vertoeven van de by-een-komende werd doorgebracht. Soo is dan de opperste macht gheweest by dese vergaderingh van beyde de Staten.

Oversulcks, mocht men, seyt hy, oock voor dese vergaderingh yemant beschuldigen, ende van lijf ter doot eysschen: oock mede wierden in de selfde vergaderinghen de Oversten verkoren, midtsgaders de hondert mannen die elck van hem-lieden als ghesellen uyt het ghemeene volck wierden by-ghevoeght: de Koningen selve ende Oversten wierden in dese vergaderingh gehoort, gelijck wij voor gheseydt hebben meer met authoriteyt om te raden, als met macht om te ghebieden.

Ende hoewel 't gunt allen den Duytschen gemeen was, niet en konde den Batavieren mede niet toekomen, soo bewijst noch daer-en-boven de Historie van Civilis, dat dese regeeringhe by de Bataviers is geweest. Want op dat het oorlog tegen de overlast van de Romeynen behoorlicker-wijse mochte werden besloten, soo heeft hy by malkanderen beroepen de Overste van de Natie, ende de wackerste van het ghemeene volck.

Soo blijckt dan dat de Bataviers gebruyckt hebben de regeeringe van de treffelicksten, sulcks nochtans dat daer by was ghevoeght een Vorstendom, het waer dan gedurigh onder de naem van een Koningh, ofte tijdelick onder de naem van een Veldt-overste: dat de treffelicksten zijn gheweest van twee soorten: de Oversten, dewelcke de eersten ende de grooten werden genoemt, ende de verkorenen uyt het gemeene volck, ende dat dese in de vergaderingh t'samen-gevoeght zijnde, hadden het opperste gesach van de gemeene sake: maer alsoo de selve vergaderingh selden t'samen quam, dat de saken wierden verhandelt door den Koningh naer het advijs van de Oversten: dat voorts de regeeringe van elck deel is geweest soo by elck van de Oversten, dewelcke de Jurisdictie hadden, als by de Magistraten, dewelcke uyt de tweede staet wierden verkoren. Welck een soo wonderlick accoort uytdruckt die regeeringe die by Plato soo seer wert gepresen, in dewelcke de treffelicksten het gesach hebben met over-een-stemmingh van het gemeene volck.

De Groot corrigeert Tacitus' bewering dat de Germanen geen steden kenden; de Bataven zouden ze wel hebben gekend doordat hun vaste woonplaatsen bij zee lagen. Hieruit volgde weer dat ze ook al stadsbesturen moeten hebben gehad.

Nochtans moet dit hier by gedaen werden, dat in eene saeck de Bataviers schijnen te verschelen van de andere Duytschen. Namelick, dat de Duytschen sonder eenighe besloten steden alleen haer dorpen hadden. Ter contrarie is het waerschijnlick dat de Bataviers, terstondt als sy het eyland hebben aengevaert, besloten steden hebben gemaeckt, om dat sy niet als anderen, haer Stoel aldaer hadden gheset voor een korten tijdt, maer om te blijven, en-

[p. 54]

de dat in een plaets, sulcx Tacitus seydt, dewelcke om de gemackelicke aenkomst bequaem was om alle dingen in overvloet aldaer gebracht te werden. Want eensdeels wierden hem-lieden door de groote Zee, groot Britangie, ende de Zee-kusten van Duytslandt, ten anderen door de Rhijn, de Maes, ende de Scheldt het binnenste van Duytslandt, ende een groot deel van Walslandt tot hare handelingh geopent.

Hier by gevoeght, dat al ten tijden van Julius Cesar in Walsland veel besloten steden waren, het welcke was een naburigh exempel voor de Bataviers. Daer-en-boven geven 't selve genoegh te kennen in 't nederste deel van 't eylant Lugdunum Batavorum, dat nu Leyden werdt genaemt, ende in 't boven-quartier Batovodorum, nu Wijck ter Duyr-stede,¹⁰ oude namen van vermaerde besloten steden, behalven noch eenighe kleyne, als Grinnes, Vada, Arenacum, ende anderen daer van by Tacitum ende in Peutingert Kaerten wert vermaent. Het welck alsoo zijnde, ghelijck 't selve wel waerschijnlick is, soo volght oock daer uyt, ghelijck besloten steden niet en konnen wesen sonder Magistraten, dat de selve Magistraten in de gemeene vergaderinghen neffens de Oversten seer groot ghesach hebben ghehadt: ende dat het slechte gemeene volck besich zijnde met het lant te bouwen, beesten te weyden, visschen ende koopmanschappen, ende andere Ambachten die hier aen hangen, de sorgh van de regeeringhe aen de Magistraten, daer wy van hebben ghesproken, gaerne hebben gelaten.

10 Batavia zou zich dus van Leiden tot Wijk bij Duurstede hebben uitgestrekt, waarmee het in het huidige Zuid-Holland is gedacht.