De oudheid van de Bataafse nu Hollandse Republiek

[p. 39]

Aen de seer Doorluchtige Heeren, mijn Heeren de Staten van Hollandt ende West-Vrieslandt.

In dit uit 1610 daterende voorwoord zegt De Groot te willen aantonen dat het bestuur van de provincie Holland, waarin de Staten soeverein zouden zijn, vanaf de oudste tijden onveranderd is gebleven.

Ick presenteer uwe Ed. een kleyn Boeck, Edele Moghende Heeren: ofte veel eer het presenteert hem selve, kleyn zijnde uytterlijck, maer groot van inhoudt, ende in 't gheheel eyghen aen uwe Ed. Moghentheden. Want het u gebiedt,¹ u recht ende Souverainiteyt beschermt.

De meeninghe daer van is, om door een kort overloopen van die tijden die van het beginsel af van dese wijdt-vermaerde Natie tot den huydighen dagh zijn gheweest, te betoonen, dat by de voornaemsten van de twee Staten altijdt gheweest is het opsicht van de ghemeene Batavische nu Hollandtsche ende West-Vriessche saecke: welcke sorghe door een ghedurigh vervolgh eyndelijck tot uwe Ed. Mog. is ghekomen.

Dese macht der Staten is gheweest het fundament van de Republique², de toevlucht van ghelijckmatighe gherechtigheydt, den toom van de Vorstelijcke Hoogheydt. Dese macht hebben eertijdts ontsien, ende voor dese hebben hare grootheydt onderworpen met ghevoeghsaemheydt de opperste Bevelhebbers ende Vooghden van den staet van 't Land, 't zy de selve Coninghen, oft Veldt-Heeren, oft oock ten laetste Graven wierden ghenoemt.

De Wetten selve, de Privilegien die heyligh ende onverbreeckelijck zijn, hebben ghelijcker-wijs in de schoot van de Staten met verseeckertheydt gherust. Door de besluytinghe van hare Ed. Mog. is de Hollandtsche Vryheydt,³ die eertijdts gheweest is, ende nu wederom is soo wijdt beroemt, door seer sware tempeesten tot dese gheluckighe tijden doorgezeylt.

De Groot vertelt nu dat die oude Hollandse staatsvorm en vrijheid vooral door de Romeinen en Spanjaarden ernstig bedreigd werden, maar dat die gevaren zijn overwonnen.

Want wat grooter perijckel konde komen voor de Vryheydt, als het gunt haer is overghekomen, eerst van de Roomsche macht, ende daer nae van de Spaensche, die de naeste is aen de Roomsche, ofte nae haer eyghen meyninghe grooter als de Roomsche selve? Nochtans is de Vryheydt door beyde dese ghevaerlijckheden doorgeworstelt, ende als sy tot de wapenen wierdt gedronghen, heeft sy teghens het ghewelt van hare verdruckers gestelt de billickheyt van hare sake, een goede ordre van politie,⁴ ende een onverwinnelijck ghemoedt.

1 Ghebiedt: niet in territoriale zin, maar in de betekenis van macht, heerschappij.

2 Republique: hier in de betekenis van Holland. In De Groots tijd werden de afzonderlijke provinciën regelmatig zo aangeduid. Tegenwoordig verstaan we onder Republiek meestal alleen de Zeven Verenigde Provinciën gezamenlijk.

3 Vryheydt: in de betekenis van het recht van groepen, steden of provinciën te leven volgens oude gebruiken of privilegiën die niet zomaar door een centraal gezag veranderd mogen worden.

4 Politie: bestuur.

[p. 40]

De gheluckige uytkomste is tot tweemael toe daer op ghevolght, met verwonderinge van alle het menschelijcke geslacht, ende met het oorlogh is de Fame ende de Macht gewassen, ghelijck God almachtig gemeenlick den genen die hy tot groote eere schickt, te vooren beproeft door arbeydt ende perijckelen. Onder het beleydt van de selve Heeren ende Regeerders is altijdt ghebleecken de groote ghetrouwigheydt der Batavieren, die niet minder en is gheweest als de vromigheydt⁵ van hare wapenen.

De Republiek geniet opnieuw erkenning en waardering uit alle delen van de wereld; zowel uit Europa als uit overzeese gewesten.

Welcke ghetrouwigheydt in uwer Ed. Voor-ouderen de Romeynen eertijdts hebben bevonden, ende nu in uwe Ed. erkennen de naest-geleghen Koninghen: ende niet dese alleen, maer oock de ghenen die hare voeten stellende tegens de onsen, andere sterren ende een andere hemel aenschouwen.⁶ Alle welcke dingen nae hare weerdigheydt te verhalen, 't werck soude zijn van eene groote Historie.

De Groot acht het een goede zaak dat de oude toestand weer blijvend hersteld is. Mensen worden bij het ouder worden zwakker en sterven, maar staten worden dan juist krachtiger en behoren altijd onveranderd te blijven voortbestaan.

't Is ons teghenwoordigh ghenoegh gheweest kortelijck ende sommierlijck aen te wijsen de Oudtheydt van dese Regeeringhe die by de treffelijcksten bestaet.⁷ Welcken arbeydt wy verhopen voor de Inghesetenen van des Landen niet ondienstigh ende den vreemdelinghen niet on-aenghenaem te sullen zijn. Want hoewel het t'eenemael waerachtigh is, 't gunt eertijdts by Alcibiaden ende oock by Augustum bevonden werdt gheseydt te zijn, als dat een goet Burger toestaet den teghenwoordigen standt vande ghemeene saecke voor te staen ende gheen veranderinghe te soecken, nochtans soo draghen wy meerder sucht ende affectie tot sulck eene Regeeringe, die wy selve hebben, ende die wy daer benevens bemercken onse Voor-ouderen behaeght te hebben, 't zy als de beste, 't zy als hemluyden best passende: ende de welcke onse Vaders met haer sweet ende bloedt beschermt, ende sulcks als haer eygen goet aen haer Nae-saten hebben achter-gelaten.

Hier by gevoeght, dat in alle saken de Oudtheydt heeft een groote aensienlijckheyt ende waerdigheyt: soo seer, dat die van Marseille, welcker Republique gheseydt werdt voortijdts heel uytnemende gheweest te zijn, daer over ghepresen werden dat sy van het stichten af van hare stadt 't selve swaert altijdt ghebruyckt hebben om daer mede Iustitie te doen over de misdadighen, betoonende daer mede dat oock in de gheringhste saecken alle de

5 Vromigheydt: moed, dapperheid.

6 De Groot doelt hier ongetwijfeld op een gezantschap van Atjeh op Sumatra dat kort na 1600 naar de Republiek was gereisd.

7 De Groot was een voorstander van een aristocratische republiek die door een groep vooraanstaanden of gegoeden zou worden bestuurd. Alhoewel hij iedereen absolute macht ontzegt, staan zijn ideeën ook ver af van de moderne democratie.

[p. 41]

poincten van de oude ghewoonte behooren onderhouden te werden.

Want de Oudtheydt komt eenighsins naest Godt, door seeckere gelijckenisse die sy heeft met de eeuwigheydt: waer uyt oock komt dat in onse herten is ingeboren een eerbiedinghe tot d'ouderdom: welcke ouderdom in een Republique des te meer als in de menschen behoort ghe-eert te werden, overmidts in de menschen, die sterffelijck zijn, de ouderdom een teycken is van den aenstande uyt-ganck: Maer een Republique als in-ghestelt zijnde op hope van niet te sterven, krijght haer kracht van den tijdt, ende werdt hoe ouder hoe kloecker. Want de ghedurigheydt is een seecker bewijs-reden van een wel-gheformeerde Politie: Hier uyt komt een vertrouwen ende liefde tot de regeeringhe in de herten van de Inghesetenen: Ende alsoo is dit de meeste oorsaeck waer om een Republique voort aen duyrt om dat sy te vooren gheduyrt heeft.

De Groot wijst erop dat gelijke namen vaak ongelijke zaken aanduiden: zo betekent ‘prins’ elders vaak een bestuurder die boven de wet staat, maar in Holland is hij daaraan onderworpen.

't Was oock redelijck datmen voor de Uytheemsche sorghe droegh, op dat de genen van hemluyden die door de grootheydt vande Geschiedenissen van dese Landen begeerigh zijn gheworden om kennisse te hebben van dese Republique, niet alleen en mogen weten hoedanigh de selve nu is, maer oock hoedanigh de selve is gheweest: met wech-neminge van een misverstandt, 't welck dickmael spruyt uyt de ghelijckheydt van namen in onghelijcke saecken.

Want over al en zijn de Princen niet het selve, nochte oock de Staten: Maer op d'eene plaets is de opperste macht ende Souverainiteyt by een, den raedt ende advijs by veelen, op andere plaetsen is by veelen de Souverainiteyt, ende de bedieninge by eene: daer zijn de Wetten onder den Prince: hier den Prince onder de Wetten.

't Welck soo yemant rijpelijck sal willen overwegen, hy sal lichtelijck bevinden, dat de Republique die nu is, niet van nieuws en heeft begonnen, maer dat de selve die te voren was, nu klaerder schijnt. Want ghelijck een huys kan blijven staen al ist dat eenighe ghedeelten verandert werden: maer soo men de fundamenten omwerpt, niet en kan blijven staen: alsoo door de veranderinghe van de namen ende ampten van eenighe Bevelhebbers en werdt niet terstondt ghemaeckt een andere Republique, midts dat het opperste ghesach, ende de eerste macht, ende om soo te segghen de ziele die 't gheheele lichaem van den staet roert ende t'samen houdt, een ende de selve blijve.

Voorts soo staet Godt te bidden, Edele Hoogh-waerdighe Heeren, die een Vestigher ende Voorstander is van dese staet, dat het hem ghelieve de vry-

[p. 42]

heydt, die niet soo seer door uwe sonderlinge voorsienigheyt, ende treffelijcke vromigheydt der Burgeren ende Krijgs-luyden, als door sijn Hemelsche hulp tot noch toe is beschermt, tot veele langhe Iaren voorts uyt te strecken, ende geven dat ons langh by blijven ende ons eyghen werden, alle den zeghen die wy met onse oogen aenschouwen: maer voor al dese seeckere pandt-teyckenen van de ghemeene gerustheydt: Den Godts-dienst, de Gerechrigheyt, ende de Eendracht.

Den veerthienden Maert, des Iaers dusent ses hondert ende thien.