Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

3374A. 1637 december 6. Van [J. Witten].¹

Nobilissime ac amplissime domine,

Singulare gaudium nuper hausi ex litteris Bremsii nostri,² quibus me certiorem ferit de prospero tuo, tuorum ac rerum tuarum statu, ac quod non secus commissa interpretatus sis quam ego illa intellexi, nempe e re publici boni et tua. Multa me simul moverunt, neque dubito quin Bremsius dextre illa tibi exposuerit. Iam et tuas mense Octobre scriptas³ recte accepi, quibus confirmas a Bremsio mihi relata, neque aegre feres si uti coepi, ita etiam deinceps data occasione et re temporibusque ita poscente, te quasi nescio, adventum tuum apud dominum Oxensternium⁴ urgeam ac tandem te adhuc in hac vita videam ac amplectar. Restant enim multo maiora quae Bremsio, licet optimo iuveni, concredere tamen non potui ac quae tibi soli, alias nemini, quisquis ille sit, detegere possum. Quo intellecto certus sum itineris incommoda te parvi facturum.

Ad Germaniam quod attinet, nosti illud prophetae, Civitates Judae in acervos arenae ac desolationem redactae sunt,⁵ atque haec facies Germaniae. Atque et hic nemo est qui ea reponat in animo. Non descendunt haec in pectus usque. Frustra hic Seneca vociferatur, Deprehendas te oportet.⁶ Statum Germaniae si consideras, non et hic ovum ovo tam simile quam et noster iudaico. Ut iuvenca refractaria, refractarius est Israel. Haec in genere quae tu a vestris hominibus dubio procul explicitius in specie habes. Uti et de strage nuper Wrangel[io] a caesarianis illata,⁷ unde hi maxime gloriantur ac magnam spem iam conceperunt de reliquis pari modo conficiandis. Insuper aliquot urbes in Pom-

1 Hs. 's-Hertogenbosch, RA, coll. Cuypers van Velthoven, inv. no. 2243 (oude signatuur: no. 422, doos 30a), eigenh. oorspr., met in dorso Grotius' vermelding van de naam van de briefschrijver. Vgl. Stockholm, RA, Ericsbergsarkivet autografsamlingen; in deze collectie bevond zich een brief van Johan Witten uit 1637, die nu als vermist wordt opgegeven. Antw. op no. 3316 (dl.VIII), beantw. d. no. 3411 (dl. IX). Johan Witten of Witte († 1645), afkomstig uit Lübeck, was raadsheer van Adolf Friedrich I, hertog van Mecklenburg-Schwerin. Zie no. 546 (dl. I) en Jöcher, Allgemeines Gelehrten-Lexicon IV, kol. 2030-2031.

2 Vermoedelijk moet deze Bremsius geïdentificeerd worden als een telg uit de Lubeckse patriciërsfamilie Brömse. Misschien gaat het om de latere rechtsgeleerde Ant. Günther Brömse of om de achttienjarige ‘Andreas Albertus Bromse Lubecensis’, die zich op 4 juni 1637 aan de Leidse universiteit had laten inschrijven (Album studiosorum Acad. Lugd. Bat. I, kol. 287).

3 No. 3316 (dl.VIII).

4 Kanselier Axel Oxenstierna.

5 Jeremia 9: 11.

6 Seneca Minor, Epistulae morales 28, 9. Vgl. voor de hierna volgende uitdrukking ‘ovum ovo ... simile’ no. 8A, n. 5.

7 Troepen van de Zweedse veldmaarschalk Herman Wrangel zouden in Vorpommern een nederlaag hebben geleden. Vgl. no. 3357 (dl.VIII) en Doc. Boh. VI, p. 200 no. 525.

[p. 439]

m[erania] subegisse rumor est ideoque Stan. Bielk[ium]⁸ Bannerium⁹ ex itinere in Silesiam revocasse quique Stetinum rediit. Iam tu mihi hic cogita quales spiritus ipsis fecerit, quod ita in cassum iierint molimina ducis Bernhardi, pontem deiectum, militem in duobus castellis in Rheni ripis exstructis trucidatum.¹⁰ Cui addas obitum lantgravii,¹¹ quo mortuo etiam de eius milite actum putant. Atque sunt episcopatus Osnabr[ugensis] ac Mindens[is] in summo periculo, quibus Gotze¹² atrocia minatur.

Diu est quod principi meo non adfui, verum circa finem Februarii, si Deus vitam mihi concesserit, ipsum adire apud me constitui atque cum ipso super miseriis nostris plene conferam ideoque te summopere rogatum vellem interea mihi perscriberes animi tui sensum, qua nempe via pax tandem obtineri possit atque qua arte hoc opus aggrediendum. Gallas¹³ principem meum incitat, ut et ille huic operi manum denuo admoveat, velle et se opem suam conferre atque rem hanc caesari gratissimam esse. Ac quantum intelligo, non abnuit princeps cogitabitque de eo. Iam si litterae tuae ante abitum mihi redderentur, solus ego cum principe illas perlegerem atque ambo ad illarum rationes tanquam ad Elicem ac clarissimos Septentriones¹⁴ nostras cogitationes dirigeremus. Quodsi tu et hisce litteris et litteras Gallico sermone - nam et illum princeps callet - conscriptas ad principem adiungeres, nihil esset aliud quod hic amplius desiderarem quam unum, ut in tuis ad me litteris una eademque opera mihi explicares illorum omnium quorum interest ac qui hoc bello iam involuti conditiones quousque illae videantur huc deflecti posse. Hoc si abs te impetraro, non solum erit exinde clare videam te mihi in omnibus ex animo factum velle, verum etiam eo ipso scias publica commoda promotum iri atque te principem meum tibi mire devincturum. Ac quia mihi non fallax spes boni subsecuturi, si hic repulsam non patior, non molestum tibi erit quamprimum mihi indicare, an etiam hae litterae tibi ad manus venerint et quid mihi sperandum de tuis litteris.

Ac quia auguror te bene valere cum tuis, Deum Optimum Maximum oro gratia sua tibi semper adsit atque ex voto cedant quae inceperis,

tuus quem nosti.

8 Sten Svantesson Bielke, Zweeds gezant in de Duitse landen.

9 De Zweedse veldmaarschalk Johan Gustavsson Banér.

10 Troepen van Bernhard van Saksen-Weimar hadden op 1-2 november 1637 een brug en vestingwerken bij Rhinau (ten zuiden van Straatsburg aan de Rijn) moeten opgeven (Bernard de Saxe-Weimar, p. 248-249).

11 Wilhelm V, landgraaf van Hessen-Kassel († 1 oktober 1637).

12 Johann, graaf van Götz (Götzen), generaal-majoor in dienst van de keizer.

13 Matthias, graaf Gallas, bevelhebber in het keizerlijke leger.

14 Vgl. Cicero, Academica II (Lucullus) (20), 66: ‘(H)elice’, evenals ‘Septentriones’ een benaming voor de Grote Beer of het noorden, gold anders dan Cynosura, de Kleine Beer, als een baken voor de filosoof op zoek naar inzichten van algemene strekking.

26 Novembris [1]637.

Adres: Nobilissimo ac amplissimo viro, domino Hugoni Grotio, ad christianissimum Galliae regem reginae regnique Suedici legato, Lutetiae.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 23 Dec. 1637.

En in dorso:¹⁵ 26 Nov. 1637 Johan Witte.

15 De tekst van deze eigenhandige notitie staat op een papiertje dat uit de brief werd geknipt en aan de achterzijde werd vastgeplakt.