Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

804. 1622 december 15. Van N. van Reigersberch.¹

Mon frere,

Uwe apologie is eyndelynge mede in 't Duitsch aen den dach gecommen, maer tevoren was eens anders oversettynge al in veel handen.² De exemplaren werden seer getrocken; hier claecht men datter weinych commen. De vrienden hebben noch geen ontfangen. Sij wert cum applausu gelesen. Daertegens soucken de Staten-Generael met placaet te voorsien; verbieden het bouck te houden of te lesen.³ Dit placaet is dese provintie al over eenyge dagen toegesonden; sal eerstdaechs de steden gesonden werden ende naer apparentie overal gepubliceert, tenware binnen Middelburch ander resolutie viele. Dese maniere van doen wert bij alle luden van verstande seer vremt geoordeelt. Veele werden daerdoer, ut mos est vulgo, te meer geanimeert om het bouck te lesen.

Somyge meenen dat uE. daer yet tegens hoort te schrijven, andere sijn van contrarie opinie.⁴ Mijns oordeels is 't bedenckelijck wat best sij. Onder wat naem soude uE. het instellen? De Staten-Generael te erkennen, die haer als partije dragen ende die haer eygen interest hebben? 't Is ondienstych. De provintiën? Ongeraden: somyge souden mede bij placaet daerin mogen versien. De gemeente aen te spreecken schijnt factieux. Nochtans dient die saecke soo niet te passeren, maer een ander sal wat mogen doen. Het is voor uE. best naer u vrijheyt alle haer comminatiën te verrachten. Hoe sij haer hier meer onstellen, hoe uE. oordeelen moet dat uwe verdedynge crachtyger is. Ick sie wel datter groote materie is om u vannieuws te connen beclagen, maer den tijt is daer niet bequaem toe. Ick soude goetvinden dat uE. daer een acte van protectie, wel ingestelt, van sijne Majesteyt saecht te becommen,⁵ die waer dienstych gedruckt. Dan remittere alles tot uE. beleyt, die best hierin cont adviseren. In Den Hage sijn de boucken twintych stuvers opgeslagen, tsedert men verstont dat men se wilde verbieden. Die om gelt een can crijgen, bedanckt hem.

1 Hs. Amsterdam, UB, RK, M 1d, eigenh. oorspr. Gedrukt in Rogge, Br. van N. v. Reigersb., p. 5-7 (no. 804 (dl. II)). Beantw. d. no. 809 (dl. II).

2 BG nos. 872 e.v.

3 Res. SG (1610-1670), V (1621-1622), p. 706-707.

4 Vgl. BG no. 872, rem. 5.

5 Vgl. BG no. 885 en, in dit supplementdeel, no. 819A.

[p. 215]

Den remonstrantschen predicant tot Delft gevangen⁶ is 't wederom ontcommen. De gecommitteerde van de X steden op de kerckelijcke ordenynge sijn vertrocken sonder yet uit te rechten.⁷ Lucifers questie heeft de besoinge belet.⁸ De collegiën van justitie pretendeerden de preseance. Mijn correspondent adviseert wt Den Hage dat hij in 't heymelijck heeft verstaen datter een uit Brabant bij sijn Exc.^tie secretelijck is geweest om te sonderen off den tresves aengenaem soude sijn. T'mijner aencomste alhier vont ick hier een generale opinie dat de Preaux⁹ hier commen soude, onder anderen om van tresves te spreecken.

Dan het schijnt dat Roseus¹⁰ dat niet goet soude vinden. Hij heeft op den lesten biddach¹¹ seer hevych uitgevaren, sprack van de nieuwe regierders uitdruckelijck, seyde die arger waren als de affgesette, seyde sij soo corruptibel waren in alle staten, dat elck soo plockte gelijck off sij aen een hoyberch stonden; seyde sij wel dorsten (...)¹² den anderen steecken ende van vrede ofte tresves discoureren (...) discoureurs als verraders van 't lant ende soo de fauten (...) die soude men al met goude kettyngen ende Spaense pistolet(ten) (...)nen die een cleyn misdaet doen hanckt men, seyde hij. (...) gelt stelen dat de arme gemeinte affgeperst wert. (...) Naer de officiën liep men als de honden naer (...) veel diergelijcke hevicheden werden mij wt Den Hage (...)k een brieff van Wiggers maet¹³ ontfangen die conjureert (...t)e commen dan can daer niet wel toe in desen (...) alle gelegentheyt van uE. schrijvens mocht verstaen. (...) daer ick uE. in heb gelaten. Wij sijn hier (...)eden ons moeder heeft haer kerckganck¹⁴ (...) sijt yet tegens het placaet¹⁵ te doen (...) goede bekende.

N. Reig.

6 Gerard Jansz. Velsius (Van Velsen), predikant te Rockanje, in 1619 als remonstrant afgezet (Particuliere Notulen van de vergaderingen der Staten van Holland 1620-1640 door N. Stellingwerff en S. Schot, I (december 1620 - augustus 1623), p. 543).

7 Het overleg over de in te voeren kerkorde stokte als gevolg van een geschil over de préséance tussen de gedeputeerden van beide Hoven en die van de Hollandse Staten (Particuliere Notulen van de vergaderingen der Staten van Holland 1620-1640 door N. Stellingwerff en S. Schot, I (december 1620 - augustus 1623), p. 542).

8 Wellicht verwees Reigersberch hier naar Jesaia 14: 12-15, waar de koning van Babel als morgenster (Lucifer) wordt toegesproken. Lucifer was ook de naam van de leider der afvallige engelen, vóór hun opstand tegen God.

9 Charles de l'Aubespine (1580-1653), markies van Châteauneuf-sur-Cher, abt van Préaux. Als ambassade-secretaris of attaché van ambassadeur Pierre Jeannin was hij betrokken geweest bij de onderhandelingen over het Bestand in de jaren 1607-1609 (Schutte, Repertorium II, p. 3).

10 De Haagse predikant Henricus Rosaeus (ca. 1575-1637).

11 Deze biddag, op 23 november 1622, was door de Staten-Generaal uitgeschreven om God te danken voor het behoud van Bergen-op-Zoom en hem te bidden zijn Woord te bewaren, handel en nijverheid te zegenen en rampspoeden af te wenden (Res. SG (1610-1670), V (1621-1622), p. 698).

12 Aan de linkerkant is een hoek afgescheurd, met aanzienlijk tekstverlies.

13 Vgl. voor deze codenaam no. 908 (dl. II), p. 377.

14 Grotius' schoonmoeder Maria Nicolai (Mayken Claes) († 16 oktober 1638) tobde met haar gezondheid (H.C. Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, p. 228).

15 Bedoeld is het plakkaat van de Staten-Generaal tegen de Verantwoordingh (BG no. 872); zie supra, n. 3.

Met haest. Desen 15 December 1622.

Mansvelt¹⁶ leyt met sijn volck in Emderlant, schat den graeff,¹⁷ de prochiën ende pa(...) den canceler van de graeff ontfangen, seggen dat hij naer Lingen was geweest o(...) hij seyt dat hij in Engelant in ambassade wilde. In Engelant is noch niet gedaen (...). Ick hadde wederom mijn bedencken beworpen, dan hebbe ongeraetsaem gevonden uE. dat toe te sende(...).

16 Ernst, graaf van Mansfeld-Heldrungen, markies van Castelnuovo en Buttigliera.

17 Enno III, graaf van Oost-Friesland.

[p. 216]

Den viant heeft met achthondert man, commende van het Sas van Gent, genomen een schip van oorloge dat voor Philippine lach om de licenten waer te nemen; daernaer ontrent Maurits' fort gelant, een redoute daer twintych man op lach ingenomen, de huisen daervan mitsgaders een gehuchte daerontrent in brant gesteecken; veel houven daerontrent oock verbrant; meende het bestiael wech te voeren. Maer die van Vlissingen quamen met eenyge sloupen ende soldaten, soodat sij genootsaeckt waren te vertrecken.

Adres: A monsieur/monsieur Grotius, demeurant au fauxbourg Saint-Germain, à la rue de Gondi viz à viz l'hostel de Condé, à Paris.¹⁸ Port.

In dorso schreef Grotius: 15 Dec. 1622 N. Reigersberg.

18 Zie voor deze woning (tegenwoordig Rue de Condé, no. 20), die in april 1622 door Grotius en Daniel Tilenus werd gehuurd, R.A. Weigert, ‘Les demeures de Grotius à Paris (1621-1645). Documents inédits’, in: Bulletin de la Société de l'Histoire du Protestantisme Français, série 6, no. 20, 95 (1946), p. 138-139 en 148; J. Hillairet, Dictionnaire historique des rues de Paris I, p. 377-379.