Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 17

198C. [1610, midden september]. Aan het [Hof van Holland].¹

Eedele, mogende heeren,

Ick hebbe gevisiteert seecker schriftelijck project uwe Edele Mogende ter handen gestelt bij ofte vanwegen de burgemeesters ende regierders van Den Hage. Ende 'tzelve wel hebbende gepondereert in alle zijn leden, zoo en can ick - onder correctie - anders noch nyet bevinden dan dat de burgemeesters ende regierders voorschreven nyet en procederen in dese saecke met sulcke sinceriteyt, ick laete staen respect, als zij wel schuldigh zijn te doen, maer dat sij soecken t'eenemael te ontgaen de decisie op het principaele poinct van de macht van keuren te maecken ende evenwel van 't Hoff te trecken eenighe alteratie van 't placcaet op het broot² tot haer voordeel ende prouffijt. Ende hoewel sij willen schijnen eenige presentatie te doen oock op het voorsz[egde] principale poinct, soo is doch dezelve soodanigh dat daermede de questie blijft ongedecideert door de captie dye in de woorden is gelegen ofte, dat meer is, gedecideert werdt tot haer groot voordeel ende prejudicie van de vrije personen ende suppoosten. Om 'twelcke wel te considereren dyent gelett dat de voorsz[egde] regierders bij haer antwoordt in reconventie gedaen in 't proces voor den Hoogen Raide wel vuytdruckelijck seggen gerechticht te zijn om keuren te maecken over straten, stegen, caden, wateringen, grachten ende sloten van 's Gravenhage, deselve te maecken, leyden, schyeten, beschouwen ende bekeuren sonder becroon van yemant, expresselijck het Hoff daermede excluderende. Van gelijcke om keuren te maecken over alle

1 Hs. Den Haag, ARA, arch. Staten van Holland 1572-1795, inv. no. 1364: 50 (voorheen 1365f). eigenh. ondertek. Vgl. voor de datering no. 198B, n. 1 en 3.

2 Zie voor de Haagse broodkeuren en het daarop volgende plakkaat van het Hof van Holland brief no. 198B.

[p. 78]

deghenen dye met eenighe waeren ter marckt comen, mede sonder het Hoff daerinne te willen kennen. Den procureur-generael sustineert dat zij dit alles nyet en mogen doen dan met communicatie ende approbatie van het Hoff.

Sij comen nu ende seggen tevreden te sijn dat voortaen alle keuren, geboden ende interdictiën bij hemluyden binnen Den Hage gemaeckt ofte gedaen beroerende wegen, straten, wateren als insgelijcx op de toevoer van spijs ende dranck ende anders de suppoosten ende eedelen in eenighe manieren concernerende ende daervooren deselve geëxecuteert³ soude mogen werden, bij 't Hoff sullen werden gevisiteert ende met gemeen consent besloten. Ergo de keuren ende interdictiën daervooren de edelen ende suppoosten nyet soude mogen werden geëxecuteert, soude nae haer seggen ende volgens haer gesustineerde in 't proces, bij hemluyden alleen mogen werden gemaeckt. Want om subject te sijn de visitatie van 't Hoff requireren sij conjunctim dat de materie de eedelen ende suppoosten concerneert ende dat zij daervoren sijn executabel; ofte veeleer, zij interpreteren het woordt ‘concerneren’ door de navolgende woorden van ‘daervooren geëxecuteert te mogen werden’. Ende dat dit haer meninghe is, moet voor seecker gehouden werden, want andersins souden deselve woorden ‘daervooren deselve geëxecuteert soude mogen werden’ zijn otieux, dye nochtans buyten twijffel met voorraedt ende desseing daerin zijn gesett.

Nu soo is kennelijck dat keuren dye gemaeckt werden op vercopers van coren, broot, voeder ende allerhande waeren als waerbij soude mogen verboden werden dat nyemant van buyten al sulcke waeren alhyer zoude mogen vercoopen ofte nyet dan met sulcke ende sulcke restrictie, dat deselve nyet en connen geëxecuteert werden jegens de edelen ende suppoosten. Want dezelve keuren disponeren nyet jegens de coopers, maer jegens de vercopers. Soo soude dan volgen dat dye van Den Hage al sulcke keuren wel soude alleen mogen maecken. Ende dit is de principaele questie met dye van Den Hage, waerinne de procureur-generael seyt dat dye van Den Hage zijn obsterende eerst de beschreven rechten, dicterende quod una universitas cohabitans alteri non potest statuta facere quae quomodocunque indirecte contingant alteram, nisi ipsius consensu, ende dat oversulcx in plaetsen ubi clerici habent universitatem distinctam a laicis, laici non possunt facere statutum prohibens alienationem in non subditum, quatenus sub illa generali voce etiam clerici comprehenduntur; aut ut qui offenderit non subditum minus puniatur; aut ne subditi vadant ad furnum ecclesiae et multa similia, quanquam haec statuta disponunt tantum adversus personas statuentibus subditas, quia scilicet non subditi per hoc indirecte gravantur. Seyt oock dat de handvesten dye haere voorsaeten zijn verleent bij de graven van Hollandt aleer het Hoff hyer resideerde ende oversulcx aleer het interest soo groot was, sulcx expresselijck verbyeden, seggende wel dat dye van Den Hage sullen keuren maecken over wijn, broot, voedercoorn, voeder te paerde, etc., maer met de restrictie dat zij sulcx sullen doen met den meester dye 't Hoff bewaert; dat ook het Hoff is in gestadighe ende immemoriale possessie van al sulcke keuren te visiteren, blijckende bij menighvuldighe exempelen sonder dat dye van Den Hage een eenigh exempel hebben connen bijbrengen van al sulcke keuren gemaeckt ende gepubliceert te hebben sonder visitatie.

Ende voorwaer, als men dye van Den Hage dit zall toestaen, soo sullen daervuyt volgen twee d'aldergrootste inconveniënten. 't Eerste dat de regierders van Den Hage veele luyden zijnde dye neringhe doen haerselve sullen beneficiëren met keuren streckende tot monopolie. Ten tweede dat het in haer macht zal zijn de vrije toevoer - dye doch nae rechten zoo favorabel is - te verhinderen ende oversulcx alle eedtwaeren ende andere te costelijcker te maecken, nyet alleen voor de gemeene suppoosten, mede nyet alleen voor president ende raiden, maer oock voor zijn Excellentie. Ende dit alles onder dit schoone pretext, omdat de eedelen ende suppoosten - daeronder sij den stadthouder van Hollant mede begrijpen - daervooren nyet en sijn executabel, maer dat alleen de vercopers daervooren geëxecuteert connen werden.

Ditselve dat hyer geseyt is van den toevoer, can oock plaets hebben in straten, wate-

3 ‘executeren’, in de betekenis ‘(aan de edelen en suppoosten) een vonnis ten uitvoer brengen’.

[p. 79]

ringen, etc. Want de regierders van Den Hage sullen nae haere voorslagh mogen excogiteren eenighe wercken dye haer tot haere neringe voordelijck soude mogen zijn ende dye de suppoosten den vrijen toegangh nae 't Hoff, ofte oock de opvoeringh van 'tgunt tot het Hoff noodigh is, merckelijck soude connen difficulteren. 'tWelck al mede soude geschyeden onder pretext dat zij de wercken zelver soude doen maecken ende de suppoosten daervoore nyet en soude executeren, nyettegenstaende dat de suppoosten ende het Hoff selve daermede ten hooghste soude mogen sijn gediscommodeert, 'twelck sooverre vandaer is dat hemluyden geoorloft soude sijn dat het consent om de minste plaetze oock buyten 't Hoff binnen 's Gravenhage te betimmeren nyet bij hemluyden werdt gegeven, maer bij de Camer van Reeckeninghe vuyt de naem van de Graefflijckheyt, gelijck mede de oude handvesten over 't maecken van alle keuren raeckende wegen, wateringen, etc., requireren het consent van de meester van 's Gravenhove doordyen het Hoff daerdoor is geïnteresseert. Ende is hyervan mede 't gebruyck ende immemoriale possessie t'eenemael notoir, blijckende bij menighvuldighe exempelen waerjegen bij dye van Den Hage mede nyet een ter contrarie werdt geallegeert.

Voorwaer, 't is te verwonderen dat de regierders van Den Hage haer nyet verder en willen submitteren als om geen keure alleen te maecken waervoore de edelen ende suppoosten soude werden geëxecuteert, alsoo sij tot noch toe tot dye vermetelheyt nyet en zijn gecomen dat sij vuyt crachte van haere keuren de edelen ende suppoosten soude meenen te executeren ende oversulcx daerover noyt questie en is geweest, maer alleen over sulcke keuren daerinne de gemeene inwoners van Den Hage ende daeronder mede de edelen ende suppoosten als maeckende de principale parthije zijn geïnteresseert, als zijn insonderheyt de keuren op het vercopen van eenige waeren. Hyer benevens staet oock te letten dat noch een andere captie can sijn gelegen in het woordt ‘voordaen’, daer de voorsz[egde] regierders van Den Hage seggen dat de keuren dye voortaen soude werden gemaeckt, soude werden gevisiteert, etc., ofte andersins gehouden werden van geene waerde. Want wye weet wat keuren, geboden ende interdictie dat bij hemluyden voordesen mogen sijn gemaeckt dye de edelen ende suppoosten soude mogen prejudiceeren, insonderheyt alsoo sij 'tzelve gewoon sijn te doen seer heymelijck, opdat het Hoff daervan geen kennisse en soude crijgen? Sullen dye effect moeten sorteren? Dat waer voorwaer onredelijck.

Noch een andere captie soude connen gelegen zijn in de woorden binnen Den Hage, alsoo de voorsz[egde] regierders bij haere conclusie in cas d'appèl wel rondelijck verclaren geen plaetse daervan te eximeren, selffs oock nyet het Buytenhoff, maer hetselve mede onder den naem van Den Hage te begrijpen. Ende soude oversulcx daervuyt volgen dat de ordonnantiën over 'tzelve Buytenhoff gemaeckt souden moeten werden bij dye van Den Hage, daer nochtans deselve van alle oude tijden bij uwe Mogende Edele alleen ende privative zijn gemaeckt. Hyeromme dunckt mij - onder correctie - dat de voorsz[egde] presentatie is t'eenemael insuffisant, onredelijck ende captieux. Can oock vuyt dese proceduyren nyet geloven dat het de regeerders van Den Hage ernstigh soude zijn de saecke te brengen tot een accoord, maer wel deselve te dilayeren ende de decisie te ontgaen. Want andersins soo en souden zij in haere voorslagh zooverre nyet zijn gegaen buyten de voet van het concept hemluyden bij de edele heeren commissarissen vanwegen 't Hoff geëxhibeert, welck concept was gestelt in seer equitable termen sonder quetsinge ofte prejudicie van een van beyde parthijen, als mijne edele heeren door de resumtie van hetzelve sullen connen bevinden. Ende hoewel dit soude genoech connen sijn om te dyenen voor onderrichtinge op de voorsz[egde] presentatie, soo en can ick mede nyet naelaeten uwe Mogende Edele aen te wijsen eenighe abusive ende onwarachtige poincten daermede het voorsz[egde] project van dye van Den Hage werdt gearraisonneert.

Eerstelijck, soo seggen zij dat het proces voor den Hoogen Raide hangende soo in conventie als in reconventie alleenlijck soude raecken de particuliere keure op het broodt gemaeckt. Ende aengaende andere keuren dye bij hemluyden alsnoch soude mogen werden gemaeckt dat diesaengaende noch geen proces en is, maer alsnoch proces soude mogen rijsen. Ter contrarie is waer dat het proces in reconventie complecteert wel expresselijck de keuren dye nae desen off op deselve ofte op andere materiën soude mogen werden gemaeckt, alsoo den procureur-generael aldaer in effecte institueert actionem negatoriam qua contendit ipsis ius non esse talia statuta faciendi inconsulta Curia. Oversulcx en

[p. 80]

is nyet waer dat zij seggen dat met het redresseren van de keur ende van 't placcaet in questie - dewelcke sij stellen in aequali gradu - 't proces soo in reconventie als in conventie soude tenyet zijn, want de reconventie alsnoch soude blijven ongedecideert.

Ten tweede, soo seggen zij dat sij tegens den procureur-generael nyet en hebben gelitiscontesteert vanwegen de hooge overheyt, maer vuyt de naeme van het Hoff. Ende dat mede seer qualijck ende buyten de waerheyt. Want hetgunt dat geschyet bij ordre van 't Hoff, dat geschyet vanwegen de hoge overheyt, alsoo 't Hoff in 't maecken van placcaten de hooge overheyt representeert. Oock soo en is het de maniere nyet dat den procureur-generael hemselve intituleert te ageren vuyt de naem van het Hoff, maer vuyt de name van de hooge overheyt, gelijck oock de acten⁴ in dese saeck medebrengen. Ende en can oock dye qualiteyt van te ageren vuyt de naem van de hooge overheyt van den procureur-generael nyet werden gesepareert naedemael de procureur-generael nyet anders en is te seggen als procureur van de hooge overheyt. Waer noch bij dyent gelett dat in dese saecke nyet alleen geïnteresseert is de vrijdom van den stadthouder, personen van de Raide ende van de suppoosten, maer oock de souverainiteyt van 't landt, dye insonderheyt bestaet in potestate legislativa. Ende oversulcx alle dye buyten de privilegiën, hemluyden vergunt, keuren maecken, dye usurperen regaliën ende behooren daerover gecauseert te werden. Om welcke reden de procureur-generael oock heeft geconcludeert dat de voorsz[egde] regierders verboden sal werden sodanighe keuren te maecken op peyne van gestraft te werden als usurpateurs van de graefflijcke gerechticheden; gelijck oock bij de procureurs-generaels in vorighe tijden jegens verscheyde steden van Hollandt ende Seelandt in gelijcke saecken gelijcke conclusie is genomen. Ende hoewel de voorsz[egde] regierders continuerende in haere irreverentie jegens uwe Mogende Edele, bij welcker ordre de voorschreven conclusie was genomen, hebben gesustineert dat den procureur-generael deselve soude gehouden zijn te royeren, protesterende oock van injuriën dye sij seyden te willen doen repareren, ende dit alles onder pretext dat in het LIII artyckel van de instructie van den Hoogen Raide, daer gesproocken werdt van deghenen bij welcker last den procureur-generael eenighe saecken magh aennemen,⁵ van het Hoff van Hollant nyet en werdt gesproocken; soo is het doch sulcx dat zij op deselve conclusie van reconventie jegens den procureur-generael vanwegen de hooge overheyt hebben gelitiscontesteert voor sooveel hij procureur-generael daertoe last soude mogen hebben van den Hoogen Raide, welcke last hij oock ten overvloet ende om alle subterfugiën te ontgaen van denselven Hoogen Raide heeft vercregen.

Om nu volgens de last van uwe Mogende Edele te dyenen van advys, soo - dunckt mij alsnoch onder behoorlijcke reverentie - datter geen redenen en dyenen om aff te gaen van de voet dye bij het concept van het Hoff is voorgeslagen, te weten dat men eerst verhandele de generale questie ende daernae lett op de doleantie van dye van Den Hage op het stuck van het placcaet in 't particulier. Want hoewel de voorsz[egde] regierders seggen dat het eene met het ander behoort affgedaen te werden, soo requireert nochtans de qualiteyt van parthijen en de gelegentheyt van de saecke een ander ordre: want de keuren bij dye van Den Hage gemaeckt over materiën concernerende de vrije personen zijn null defectu potestatis ende connen als sulcx sijnde bij 't Hoff, als superieur van dye van Den Hage, tenyet gedaen werden. Maer de placcaten dye bij 't Hoff werden gemaeckt, deselve werden gemaeckt bij des macht hebbende, ende soo dye van Den Hage daerin eenigh gryeff bevinden, 'tselve behooren zij aen 't Hoff als haer superieur reverentelijck te remonstreren voor ende aleer de wegh van appèl te kyesen. Ende alsoo sij sulcx nyet en hebben gedaen, maer daerenboven 't Hoff met zeer irreverent ende onwarachtigh tekennengeven hebben geoffenseert, soo behooren sij alsnoch resipiscentie te thonen ende haer aen het Hoff te addresseren, nyet als staende in gelijcke graed, maer als minder aen haer meerder, jae als ondersaeten aen haere hooge overheyt, dye in dese bij 't Hoff werdt gerepresenteert. Oock ingevalle uwe Mogende Edele mochten verstaen dat de questie van het placcaet

4 De lezing van dit woord is onzeker.

5 Groot Placaet-Boeck II, 5e boeck, kol. 797-798 van de Instructie voor de Hoge Raad, dd. 31 mei 1582: ‘Vanden Fiscalen ende Fiscale saecken’.

[p. 81]

met de questie van 't maecken van de keuren gelijckelijck soude mogen affgehandelt werden, soo behoort dye van Den Hage - onder reverentie - belast te werden bij geschrift te stellen de poincten waerinne zij veranderinge versoecken met de redenen daertoe dyenende, opdat daerop well rijpelijck magh werden gelett, alsoo het voorschreven placcaet buyten twijffel nyet en is gemaeckt dan met goede ende rijpe deliberatie. Souden oock in sulcken gevalle dye van Den Hage haer veel oprechtelijcker moeten verclaeren op het andere poinct van de keuren ende visitatie vandyen genoechsaem in conformiteyt van het concept bij het Hoff daerop gemaeckt, 'twelck spreeckt generalijck van alle keuren de gemeene inwoners van 's Gravenhage concernerende ende nyet alleenlijcke van al sulcke dye jegens de edelen ende suppoosten soude connen werden geëxecuteert.

Doch evenwel considererende 't goede bewijs van de zijde van den procureur-generael ende 't sobre bewijs aen d'andere sijde ende dat dese saecke concerneert de hoocheyt van 't lant ende daerenboven het interest van sijn Excellentie, van alle de personen comparerende in de vergaderinge van de Staten-Generael, van den Raedt van Staten, Collegiën van Justitie ende Reeckeninghe, Gecommitteerde Raide ende sooveel andere personen, soo soude ick meenen dat het eerlijckste ende sekerste soude sijn de saecke bij justicie te doen decideren, te meerder alsoo de questie van dwangmalerije bij dye van Den Hage tot laste van de vrije personen ende suppoosten gepretendeert nootelijck sal moeten gedecideert werden bij justitie; ende deselve saecke nyet wel in rechte can werden gebracht voor de decisie van het voorsz[egde] proces, alsoo dye van Den Hage sustineren dat mede begrepen te zijn in hetselve proces als een middel waerop sij haer gryeven funderen ende oversulcx haer souden behelpen met de litispendentie hoewel den procureur-generael ter contrarie sustineert dat het placcaet voor noch tegen hetselve pretense recht en is disponerende.

't Sal uwe Mogende Edele gelyeven op alle dese redenen te letten, tot welcker discretie ende goede sorge dye deselve zijn dragende tot conservatie van des Graefflijckheyts recht ende vrijdom van de eedelen ende suppoosten ick mij ben refererende,

Hugo de Groot.

In dorso staat in een onbekende hand: Den Haege.