Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7383. 1645 maart 25. Aan N. van Reigersberch.¹

Mijnheer,

Wij verwachten de particulariteiten van de victorie van mijnheer den marescal Torstenson, waervan de geruchten breed comen uit alle quartieren.² Te Francfort is de opinie dat den prins Rakoczy hem tegencomt.³ Den Grooten Heer schijnt zich met de Hungarsche zaecken niet te zullen moeien,⁴ alzoo den bassa van Offen de coursen van de zijnen heeft belet.⁵ Ende werdt gezegt dat den grave van Tzeryn een van de zijnen heeft afgezonden nae 't hoff van den keizer met expediënten om de Turcksche gramschap te verzachten. Men schrijft vandaer dat den keiser nieuwe edicten heeft gemaect tegen de Oostenrijcksche protestanten.⁶ De heele macht van de Grooten Heer schijnt te gaen nae de zee ende 't zoude wel connen zijn dat Malta zoude werden gedreicht, welck eiland sterck is ende met twintichduizent man, zoo men zegt, zal werden gedefendeert, ende dat de slagh zoude vallen op Sicilië,⁷ alzoo den coning van Spaignie om volck te trecken tot defensie van Spaignie alle de custen van Sicilië, Napels ende Calabrië zeer van garnisoenen heeft ontbloot.⁸

1 Hs. Amsterdam, UB, coll. Diederichs, 30 B no. 37. Eigenh. oorspr. Niet ondertek. Tezamen met no. 7382.

2 De Zweedse veldmaarschalk Lennart Torstensson had op 24 februari/6 maart bij Jankov slag geleverd met de keizerlijke troepenmacht. Voorlopig moest Grotius afgaan op de berichtgeving in de Gazette 1645, no. 32, ‘extraordinaire du XXIV Mars 1645: Les dispositions à une bataille générale entre les Imperiaux et les Suédois, et ce qui s'escrit de la victoire remportée par lesdits Suédois sur leurs ennemis: assavoir qu'ils y ont perdu plusieurs de leurs Chefs et soldats, tout leur canon et bagage: Le tout extrait de plusieurs Lettres’.

3 Het leger van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi spoedde zich naar de Zweedse garnizoensstad Olomouc (Gazette 1645, no. 33, dd. 25 maart 1645).

4 Sultan Ibrahim onderhandelde met de keizerlijke diplomaat Hermann, graaf van Czernin, over de bevestiging van het op 19 maart 1642 gesloten Turks-keizerlijke verdrag van Szöny. De keizerlijke koeriers reisden op en neer om aan de wensen van het hof te Constantinopel tegemoet te komen (Gazette 1645, no. 26, dd. 11 maart 1645). In maart verzoende de Sultan zich met de keizer (Doc. Boh. VII, p. 186 no. 540, en Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 67-68).

5 De keizer beloonde de vredelievende intenties van Osman, pasja van Boeda (Ofen), met rijke geschenken (Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 64-65, en Gazette 1645, nos. 24, 26 en 33, dd. 4, 11 en 25 maart 1645).

6 Het keizerlijk edict, dd. Wenen, 14 januari 1645 (Stadtbibliothek Frankfurt am Main, Flugschriftensammlung ‘Discursus politici’, Frankfort 1930, p. 233). De Gazette 1645, no. 38, ‘extraordinaire du V April 1645’, publiceerde de tekst onder het opschrift: ‘L'Edict de l'Empereur contre les Protestans de ses pays héréditaires’.

7 De Fransen accentueerden het contrast: aan de ene kant de ferme bewapening van de Maltezers (Johannieters) en de Venetianen tegen de vijand van de Christenheid en aan de andere kant de achteloosheid van het Spaans gezag in Italië ten aanzien van de Turkse aanvallen op de steden en dorpen aan de golf van Squillace (Calabrië) en de zuidkust van Sicilië; vgl. Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 175-176 en p. 202.

8 Een schipper in de haven van Marseille bevestigde de Napolitaaase troepentransporten van de Spaanse onderkoning Juan Alfonso Enríquez de Cabrera, ‘almirante de Castilla’, hertog van Medina de Rioseco: ‘Une barque venue de Génes en 5 jours assure que trente vaisseaux sont partis de Naples pour conduire en Catalogne cinq mille fantassins

[p. 584]

⁸ De Venetianen evenwel blijven in vreze ende hebben licentie becomen om in 't

8 et cinq cents Chevaux, avec force munitions; laissans par ce moyen les costes d'Italie entiérement dépourvues et à la merci des Turcs’ (Gazette 1645, no. 30, dd. 18 maart 1645).

[p. 584]

landt van den paus duizent man te lichten. De ligue die in Italië was voorgenomen om de uitheemsche legers uit Italië te doen gaen,⁹ rust wat met deze schrick van den Turck. Ondertusschen rusten oock de wapenen ten wederzijde.¹⁰ In Catalagne hebben die van Roses een uitval gedaen¹¹ die wel gerepousseert is. Eenige Spaignaerden, gelicht uit de garnisoenen van Lerida, Aigremont ende andere, belegeren een plaetze, Train genoemt, zijnde op een passagie.¹²

De lutherschen in Duitschlant clagen over den marescal de Turenne,¹³ zeggende dat hij de gereformeerde meer favorizeert in het exercitie. De roomsch-catholycke princen van Duitschlant,¹⁴ ziende de zaecken van Oostenrijck niet wel te gaen, spreecken van een particulier accommodement met Vrancrijck.¹⁵ Evenwel can den churfurst van Mentz door de instantie van zijn capittel daertoe niet wel gebracht werden, clagende over de overlasten die de Fransoisen doen aen de Duitschen.¹⁶

Mijnheer den cardinael Mazarini om de gratie van den paus te winnen heeft de abdie van Corbie in Vrancrijck van tachtichduizent gulden incomste doen hebben aen den cardinael Pamphylio,¹⁷ ende den paus heeft te Rome doen vangen een edelman van den hertogh van Beaufort, genaemt Beaupuy, die men meent diep gemengt geweest te zijn in een

9 Paus Innocentius X en de Italiaanse vorsten verloren hun belangstelling in de onderhandelingen van de Spaansgezinde Baldassare Masserati (Messerati), graaf van Casalborgone, met het huis van Savoye; vgl. no. 7321, n. 11.

10 Prins Tommaso Francesco van Savoye maakte geen aanstalten voor een voorjaarsoffensief tegen het leger van de Milanese gouverneur Antonio Sancho Dávila, markies van Velada (Claretta, Storia della Reggenza II, p. 150-151).

11 Het Spaanse garnizoen van Rosas overmeesterde een verkenningspost van de uit Sedan overgekomen belegeringsdeskundige Abraham de Fabert (Sanabre, La acción de Francia en Cataluña, p. 343-345, en Congar, Sedan et le pays sedanais, p. 345).

12 Ondanks tijdingen over de opleving van de vijandelijkheden op de weg naar Tremp (ten noorden van Lérida en Agramunt) verloor de nieuwe Franse onderkoning Henri de Lorraine, graaf van Harcourt, het belang van een plechtige intocht in de Catalaanse hoofdstad niet uit het oog. Op 22 maart brak voor hem de grote dag aan (Gazette 1645, no. 41, ‘extraordinaire du XIII Avril 1645: L'entree du Comte de Harcourt dans Barcelonne’).

13 De protestantse maarschalk Henri de La Tour d'Auvergne, burggraaf van Turenne, herstelde in zijn Mainzer Manifest van 11 januari 1645 de vrijheid van godsdienstoefening in de Palts, ‘vergetende die van de Augsburgsche belijdenis’; zie no. 7332.

14 Ferdinand van Beieren, keurvorst-aartsbisschop van Keulen, en de Mainzer keurvorstaartsbisschop (infra, n. 16) verleenden diplomatieke steun aan de agenten die in opdracht van hertog Maximiliaan I de weg effenden voor onderhandelingen over een wapenstilstand met de Fransen (Foerster, Kurfürst Ferdinand von Köln, p. 271-275).

15 De Beierse onderhandelaar Johann Vervaux S.J. was op weg naar Parijs. Op 7 april meldde kardinaal Jules Mazarin in een brief aan de Franse gevolmachtigden te Munster de aankomst van de hertogelijke biechtvader: ‘Ce jour-là, il ariva en cette ville un père Jésuiste, confesseur du duc de Bavière qu'il y a envoyé vestu en prest[r]e séculier’ (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 240).

16 De Mainzer keurvorst-aartsbisschop Anselm Kasimir Wambold von Umstadt luisterde naar de klachten van de kapittelheren over het brute beleid van de Franse garnizoenscommandant Charles-Christophe de Mazencourt, markies van Courval, en hoopte op betere tijden (Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 253 en p. 315, en Lettres Mazarin II, p. 137 en p. 146).

17 Kardinaal Jules Mazarin ijverde bij monde van de Franse ambassadeur Nicolas Bretel, heer van Grémonville, voor de promotie van zijn broer ‘père Michel Mazarin’ tot kardinaal. Het offer dat hij wilde brengen aan een betere verstandhouding met paus Innocentius X - de schenking van de rijke abdij van Corbie aan de pauselijke neef kardinaal Camillo Pamfili - maakte weinig indruk op de Romeinse curie (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 158-162, en Pastor, Gesch. Päpste XIV 1, p. 40-41).

[p. 585]

desseing tegen den cardinael.¹⁸ Denzelven Beaupuy werdt hier gebracht met vier galeien¹⁹ ende, zoo men meent, zal quaed doen aen den hertogh van Beaufort, die tot noch toe van geene van twaelff over dat stuck zijnde gevangen en is beschuldigt,²⁰ zeggende altegader van niemant te weten als van Beaupuy, die haer verzocht had met wapenen gereed te comen op zeeckere plaetse, 'twelck zij verstonden te wezen tot een duel. Men hervat hier de impositie op de maten van de huizen,²¹ waertegen aen de coninginne groote remonstrantië[n] geschieden bij de gemeente. De impositie op de coetzen gaet voort.²²

Uit Engelant hooren wij dat monsieur Sabran, verzocht hebbende dat de conferentie tot vrede zoude werden hervat,²³ geen antwoord en heeft becomen ende dat die van 't parlement geresolveert zijn nae dezen geen antwoord te geven aen vremden die haer met de Engelsche zaecken zullen willen moeien.²⁴ De repressaliën die hier verleent waeren tegen de parlamentarissen vanwegen de beroving gedaen aen de onderzaeten van deze croon gaen voort in Clein Bretagne,²⁵ 't parlement van Normandië tot noch toe daerin difficulterende. Den coning van Engelant heeft om datzelve te vorderen hier geschreven,²⁶ 't parlement daertegen, maer des parlements brieven zijn lang blijven liggen zonder gelezen te werden.²⁷ Wij hooren oock dat Wa[i]mu weder is becomen bij de parla-

18 De gardeofficier François Le Dangereux, heer van Beaupuis (Beaupuy), behoorde tot de vriendenkring van de op 2 september 1643 gearresteerde ‘important’ François de Vendôme, hertog van Beaufort. Al spoedig werd zijn naam in verband gebracht met het ‘desseing’ tegen het leven van kardinaal Jules Mazarin, maar toen diens agenten wilden toeslaan, was de vogel reeds gevlogen (no. 6665 (dl. XV); Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 165-183, en Extrait des mémoires de Henri de Campion, p. 257-273).

19 De paus ging niet in op het verzoek tot uitlevering en zette de heer van Beaupuis vast in de Engelenburcht (Mémoires de Montglat I, p. 419-420; Journal d'Olivier Lefèevre d'Ormesson I, p. 269, en Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen II, p. 392 en p. 463).

20 De hertog van Beaufort ontvluchtte op 31 mei 1648 de kerkers van Vincennes. Een jaar later verleende het Parlement van Parijs hem rechtsherstel (DBF V, kol. 1069-1071).

21 Het edict van de ‘toisé’ van 27 januari 1644. Toen enkele Parijse bouwvakkers het huis van Michel Particelli, heer van Emery, ‘contrôleur général des finances’, dreigden in brand te steken, had de regentesse gevolg gegeven aan een verzoek van het Parlement van Parijs om de metingen van nieuwe huizen op te schorten (no. 6950 (dl. XV)). In maart 1645 keerde zij op haar besluit terug en gelastte de tenuitvoerlegging van het edict (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 97-101, en Mémoires d'Omer Talon I, p. 394).

22 Het voorstel van een belastingheffing van 200 gulden op koetsen; zie no. 7371, n. 18.

23 De Franse zaakgelastigde Melchior, heer van Sabran, bepleitte in een memorandum de voortzetting van de vredesbesprekingen te Uxbridge. Het Parlement schonk nauwelijks aandacht aan zijn pleidooi (Gazette 1645, nos. 34 en 37, dd. 25 maart en 1 april 1645, en Briefw. C. Huygens IV, p. 135-136).

24 De Staatse ambassadeur Albert Joachimi en de extraordinarii Willem Boreel en Johan van Reede van Renswoude waren op een afwijzing van hun vredesbemiddeling voorbereid. Op 23 maart schreven zij ‘dat wij bij dagelicxsche ervaringe, ende nu noch jongst, meer ende meer bevonden hebben, hoe dat die vant Parlement tot Londen gantsch niet genegen en sijn om eenige entremise van eenigen Coninck ofte Republique te admitteren’ (‘Brieven van den gezant in Engeland’, in Kroniek HG 25(1869), p. 44-46, en S. Groenveld, Verlopend getij, p. 300-301).

25 De regentesse Anna van Oostenrijk had Franse schippers, die de dupe waren geworden van het verbod dat het Parlement had opgelegd op de vaart naar royalistische havens, brieven van represaille verleend. Na protest van de Parlementen van Rouaan en Bretagne durfde zij niet tot het uiterste te gaan (‘Brieven van Willem van Liere’, in Kronijk HG 17(1861), p. 275).

26 Koning Karel I zocht veilige havens voor de wapentransporten van zijn echtgenote Henriëtte Maria (Lettres au chancelier Séguier II, p. 754).

27 Het Parlement schrok van de dreigementen en bood de Fransen een snellere afwikkeling van de aanhoudingszaken aan. In mei 1645 aanvaardde de regentesse de Engelse beloften (CSP Dom. 1644-1645, p. 499-502, en Groenveld, Verlopend getij, p. 194-195).

[p. 586]

mentarissen,²⁸ Shrosbury blijft in haer macht,²⁹ Goryns trouppen bij haer zijn geslagen,³⁰ zesendetwintich stucken becomen ende op een andere plaetze tsestich paerden.

Den paus heeft acht nieuwe cardinalen gemaect, waeronder niet één is gerecommandeert bij de coningen.³¹ Wij werden onderricht dat den cardinael van Valencé, eer hij hier was gecomen, den paus heimelijck hadde gezien.³² De circumvallatie tegen La Motte in Lorraine werdt gezegt voltrocken te zijn.³³ Van de propositie van monsieur de Servient werdt te Francfort niet veel wercx gemaect, alzoo men die hout maer voor een explicatie van de voorgaende propositie.³⁴

Wij hooren dat Axel Lilie Mansfeld demanteleert,³⁵ dat landgraef Frideric van Hesse in vrijheit is,³⁶ dat men bevind in Ierlant dat de protestantsche Ieren mede gecon-

28 De herovering van Weymouth door soldaten van het Parlement (Briefw. C. Huygens IV, p. 133 en p. 135, en Gazette 1645, no. 34, dd. 25 maart 1645).

29 Burgers en soldaten uit het leger van sir William Brereton overvielen op 22 februari/4 maart het koninklijke garnizoen van Shrewsbury (Briefw. C. Huygens IV, p. 134-135, en CSP Dom. 1644-1645, p. 327-328).

30 George Goring (1608-1657), zoon van de Engelse ambassadeur lord George Goring, luitenant-generaal van de koninklijke cavalerie, waagde een poging tot ontzet van Weymouth en Taunton. Zijn aanslagen mislukten (DNB XXII, p. 245-248).

31 De broer van kardinaal Jules Mazarin (supra, n. 17) behoorde niet tot de uitverkorenen. Paus Innocentius X maakte op 6 maart 1645 de namen bekend van 8 nieuwe kardinalen: Domenico Cecchini (benoemd op 14 november 1644), Niccolò Albergati, Pier Aloisio Carafa (Caraffa), Tiberio Cenci, Orazio Giustiniani, Alderano Cibo, Federigo Sforza en Benedetto Odescalchi (Gauchat, Hierarchia catholica IV, p. 28, en Pastor, Gesch. Päpste XIV 1, p. 140).

32 Kardinaal Achille d'Estampes-Valençay, voormalig bevelhebber van het leger van paus Urbanus VIII, was op 26 januari in Parijs verschenen. Een officiële aankondiging van zijn reis had hij achterwege gelaten (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV II, p. 163-166).

33 Uit Langres kwam het bericht dat de omsingeling van het Lotharingse bolwerk La Motte bijna was voltrokken: ‘Le sieur Magalotti fait tousjours travailler à la circonvallation de la Mothe, avec espérance d'en faire bien-tost ouvrir les tranchées’ (Gazette 1645, no. 34, dd. 25 maart 1645).

34 De keizerlijken op de Frankforter ‘Deputationstag’ ontdekten al snel dat de Franse ‘propositio I^a’, dd. 24 februari 1645, slechts een nieuwe redactie was van de propositie die de Franse gevolmachtigden Claude de Mesmes, graaf van Avaux, en Abel Servien de Munsterse bemiddelaars Fabio Chigi en Alvise Contarini op 4 december 1644 ter hand hadden gesteld (Meiern, Westphälische Friedens-Handlungen I, p. 358-360).

35 Generaal-majoor Axel Lillie, bevelhebber van de Zweedse troepen in Pommeren, vice-gouverneur in Meissen en stadscommandant van Leipzig, onderhield de verbindingen met het leger van veldmaarschalk Lennart Torstensson in Bohemen. Een bericht uit Leipzig bevestigde zijn mars naar Mansfeld (ten westen van Halle) (Gazette 1645, no. 33, dd. 25 maart 1645).

36 Landgraaf Friedrich van Hessen-Eschwege, kolonel in Zweedse dienst, was bij Zeitz gevangen genomen door het Saksische garnizoen van Zwickau. Eind januari ontving hij van keurvorst Johann Georg I van Saksen toestemming om onderhandelingen aan te knopen over zijn losgeld (Gazette 1645, no. 21, dd. 18 februari 1645). Een maand later mocht hij Dresden verlaten (Gazette 1645, no. 33, dd. 25 maart 1645).

[p. 587]

spireert hebben met de roomsch-catholycquen om de Engelschen uit alle plaetsen van Ierlant te jagen.³⁷

25 Martii 1645.³⁸

37 De zaken lagen iets anders: James Butler, graaf van Ormond, 's konings ‘lord-lieutenant’ in Ierland, was op het spoor gekomen van een complot van Ierse en Schotse protestanten tegen de katholieken van Dublin, Galway, Drogheda en Dundalk (Gazette 1645, nos. 30 en 34, dd. 18 en 25 maart 1645).

38 Grotius gaf zijn brief aanvankelijk de dagtekening: ‘20 Martii 1645’.

In dorso schreef Reigersberch: Broeder de Groot, den 25 Martii 1645 uyt Paris.