Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7285. 1645 januari 30. Van H. Appelboom.¹

Illustrissime et excellentissime legate, domine observandissime,

Diversae hisce diebus literae e patria mea mihi allatae sunt, e quibus praecipua excerpta cum Excellentia vestra communicanda duxi.²

Cum serenissimae reginae 7/17 Decembris imperium deferretur, ordinum regni deputati per aeneorum tympanorum et buccinarum clangorem convocati comparebant in atrio maiori arcis Holmensis,³ ubi sacra regia Maiestas stipata nobilitatis generosarumque dominarum et virginum corona se praesentem stitit. Secretariorum quidam sacrae regiae Maiestatis promissum de bene administrando imperio et regni ordinum decretum recitavit. Dein illustrissimus et excellentissimus dominus regni cancellarius oratione habita regni curam sacrae regiae Maiestati commisit ac commendavit eam circumstantibus regni senatoribus. Tum serenissima regina sese in pedes e solio erigens respondit manumque porrexit regni senatoribus. Mox serenissimae reginae gratulabantur quatuor deputati quilibet sui ordinis nomine, quibus etiam sacra regia Maiestas honorem osculandae dextrae suae exhibuit. Tandem responso ordinibus ab illustrissimo et excellentissimo domino cancellario regni dato solvebatur regni ordinum conventus. Quinque viri regentes⁴ a serenissima regina regia coena excipiebantur. A coena ignibus artificialibus et pyrobolis festiva laetitiae signa emicabant. Interea temporis ex atrio procedente serenissima regina finitis comitiis suavi vocum modulatione, musicorum instrumentorum harmonia, tubarum sonitu et tormentorum bellicorum edito fragore sclopetorumque ab undecim civium manipulis exoneratorum ad arcem strepitu urbs tota personabat solennitasque illa claudebatur.⁵

In regni ordinum decreto Deo gratiae aguntur, qui serenissimam reginam orbatam praemature parente suo,⁶ heroe invictissimo et gloriosissimae recordationis, hactenus incolumem et salvam praestitit eiusque sacrae regiae Maiestatis regnum ab hostium malevolentia et machinationibus defendit inspirando subditis mutuam dilectionem, concordiam et fidem simulque debitam pietatem ac reverentiam cum obedientia erga sacram regiam Maiestatem eiusque Maiestatis vicibus functos. Laudatis dein regentibus ob tute-

1 Hs. Den Haag, ARA, Eerste afd., coll. Hugo de Groot, aanw. 1911 XXIII no. 15 (1645, 5). Eigenh. oorspr. Handtekening afgescheurd. Antw. op no. 7271, beantw. d. no. 7311.

2 De brieven uit Stockholm brachten een beschrijving van de festiviteiten ter gelegenheid van de meerderjarigheid van koningin Christina van Zweden (7/17 en 8/18 december 1644).

3 De vier standen (ridderschap, geestelijkheid, burgers en landlieden) verzamelden zich op 8/18 december 1644 in de ‘rixsal’ van het koninklijke paleis; zie de Gazette 1645, no. 19, ‘extraordinaire du XIV Fevrier 1645: Les cérémonies de l'acceptation faite par la Reine de Suéde du gouvernement de son Estat’.

4 De rijksregenten Axel Oxenstierna (kanselier), Per Brahe (drost), Jacob Pontusson De la Gardie (maarschalk), Carl Gyllenhielm (grootadmiraal) en Gabriel Bengtsson Oxenstierna (tresorier) deden op plechtige wijze afstand van hun regentschap.

5 De bijeenkomst werd afgesloten met saluutschoten vanaf de paleistoren ‘Tre Kronor’, de Brunkeberg en de admiraliteitshuizen op Skeppsholmen en Kastellholmen.

6 Een herinnering aan koning Gustaaf II Adolf († 6 november 1632 op het slagveld van Lützen).

[p. 405]

lam optime administratam, memorantur regni ordinum decreta concernentia legitimam serenissimae reginae successionem in solio paterno. Sic regia fide pollicetur leges regni fundamentales a sacra regina servandas inviolatas idque iuramento tempore coronationis ratihabitum fore. Porro votum fit pro felicitate regiminis annexa subditorum adstipulatione de obedientia et fide; rogatur quoque serenissima regina, ne coronationis diem nimium differat.⁷ Praeterea successus bellorum Germanici et Danici memoratur sanciturque de mediis ea gerendi, donec optatus affulgeat eventus et spes honestae ac securae pacis adimpleatur.

Nobilium ordo promittit delectum militum e suis colonis, nec se patrocinio suo tot operarios et artifices a militia liberaturos atque antea fieri suevit. Dimidium frumenti exigetur a colonis nobilium, respectu eius quod pendent regia praedia incolentes. Equos militares more solito cum equitibus suppeditabit nobilitas et insuper pro quovis equo 100 imperiales t[h]aleros inferet aerario.

Clerici ex decima quaque parochia militem e famulis suis spondent, ut et tonnam siliginis pro quibuslibet 8 integris praediis parochia cuiusvis complexis.

Civitates subsidiorum pecuniariorum et nautarum duplo maiorem solito numerum praestabunt. Ruricolae in se receperunt pro quolibet integro praedio tonnam frumenti et imperialem thalerum a se solutum iri. Si pax cum Dano obtineri poterit, haec subsidia exacto anno cessabunt. Quinque viri hactenus regentes 50000 imperialium thalerorum aerario regni se annumeraturos spoponderunt.

Tractatus 15/25 Ianuarii inchoandus erat.⁸ Illustrissimus et excellentissimus dominus regni cancellarius cum 50 capitum comitatu Calmariam se conferret; illustres domini Johannes Schytte, Mathias Soop et Thuro Bielke una ituri, stipati in universum famulis, militibus et equitibus 200.

Perillustres domini comes Magnus Gabriel de La Gardie, Carolus Wrangelius, Fredericus Steenbock et Thuro Sparre in numerum senatorum regni asciscendi erant.⁹ Dominus Gustavus Bonde serenissimae reginae a cubiculo filiam dominae Beatae Oxenstierna[e] duxit in uxorem.¹⁰ Andreas Blat Bergenfeldt, quondam illustrissimae Excellentiae vestrae aulae praefectus,¹¹ postea eodem officio functus in aula illustrissimi et excellentissimi domini cancellarii, excellentissimo domino marescallo Hornio recommendatus in Scaniam se contulit ibique diem obiit.¹²

Aliquot ruricolarum millia in Norvegia ad Christianiam seditione excitata sibi

7 Koningin Christina stelde de kroningsplechtigheid nog zes jaar uit (20/30 oktober 1650).

8 Kanselier Axel Oxenstierna en de rijksraden Johan Skytte, Matthias Soop en Ture Bielke hielden in december nog rekening met 15/25 januari als aanvangsdatum voor het Zweeds-Deense overleg te Brömsebro. Een maand later gaven zij gevolg aan het verzoek van de koning van Denemarken om het begin der onderhandelingen op te schuiven naar 8/18 februari 1645 (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 129 en p. 145-151).

9 De rijksraden plaatsten een aantal kandidaten op de voordracht: Magnus Gabriel De la Gardie (1622-1686), Karl Gustav Wrangel (1613-1676), Fredrik Stenbock (1607-1652) en Ture Eriksson Sparre (1593-1664).

10 Harald Appelboom vergiste zich in de naam van de bruid: Gustav Bonde (1620-1667), zoon van rijksraad Carl Bonde en Beata Oxenstierna († 1621), trad op 8/18 december 1644 in het huwelijk met Maria Elisabeth Ulfsparre (1625-1646) (SBL V, p. 339-349).

11 Grotius had in zijn eerste ambtsjaar als Zweeds ambassadeur in Parijs (1635) een edelman uit de entourage van rijkskanselier Axel Oxenstierna in dienst (Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, p. 215).

12 Andreas Petri Bladt (* 1614) studeerde in 1636 rechten aan de Leidse universiteit (Album studiosorum acad. Lugd.-Bat. I, kol. 275). De hofmeester was waarschijnlijk niet bestand tegen het harde soldatenleven in de kwartieren van de Zweedse veldmaarschalk Gustav Karlsson Horn te Ystad (Skåne (Schonen)); vgl. SBL IV, p. 734.

[p. 406]

praefectos in vincula coniecerunt.¹³ Moliebatur rex Daniae irruptionem in Suediam,¹⁴ sed nuntius cladis in mari passae eum avertit. 1/11 Decembris captarum Danicarum naves primariae demissis Danicis aplustribus et Suedicis supra ipsa expansis Holmiam adductae sunt et machinarum bellicarum explosione exceptae;¹⁵ captis adventantibus bina tormenta singulatim exonerantibus respondit ingens Suedicarum machinarum numerus tonitruis triumphalibus.

Incideram hesterna die in literas e Germania¹⁶ ad Germanum quendam perscriptas, in quibus memorabatur electorem Brandeburgensem iam plane declarasse se Augustanae confessioni addictum. E Suedia scribitur residentem quendam ordinarium nomine ipsius electoris Holmiam venturum.¹⁷

Hagam-Comitis e Suedia reversi Foederatorum Ordinum legati domini Bicherus et Stavenessius¹⁸ retulerunt a sacra regia Maiestate rogatos se ad suos referre de foedere inito,¹⁹ num videlicet fixum stet Foederatis Ordinibus stricte observare singulos foederi insertos articulos iuxta sensum quem verba ipsa admittunt? Si hoc, ut tum mature vires suas iungant viribus sacrae regiae Maiestatis, sin vero alia ipsis mens fuerit, ab ipsis rupta censeri pacta coronamque Suediae in negotiatione pacis ipsos praeterituram. Super his sacra regia Maiestas cathegoricum quam fieri potest celerrime expectat responsum.²⁰ Nec serio institutum iri negotiationem de pace verisimile est, antequam certi quid Foederati Ordines constituerint. Utram conditionum amplectantur, brevi dies manifestabit. Constat vero ipsos alterutram partium offensuros. Et si sancitam pactionem neglexerint iuxta illustrissimae Excellentiae vestrae acutissimum iudicium, dabitur forte aliquando coronae Suedicae facultas spectatorem agendi, ipsis bellorum difficultatibus implicitis.

Deus autem consilia eiusmodi quavis ex parte rerum dominis aspiret quibus media ad honestam et firmam pacem promoveri queant. Cuius caelesti curae ac protectioni illustrissimam Excellentiam vestram fidelissime committo, illustrissimae Excellentiae

13 Het gerucht over een opstand in Christiania (Oslo) viel samen met het nieuws dat Hannibal Sehested, Deens gouverneur van Noorwegen, de Zweden had verjaagd uit de ‘Moerschanse’ (Morasschanze of Moritzerschanze) in de omgeving van Karlstad (Värmland) (Acta pacis Westphalicae; Die Schwedischen Korrespondenzen I, p. 465 en p. 540; Die kaiserlichen Korrespondenzen II, p. 153, en Gazette 1645, nos. 13 en 21, dd. 28 januari en 18 februari 1645).

14 Op het moment dat hij de aanval wilde inzetten op Helsingborg, ontving koning Christiaan IV het bericht van de ondergang van zijn vloot in de slag in de Fehmarnbelt (13/23 oktober 1644).

15 De in de Fehmarnbelt buitgemaakte Deense oorlogsschepen Patientia (48 kanonnen) en Oldenburg (44 kanonnen) namen deel aan een vlootschouw ter gelegenheid van de troonsbestijging van koningin Christina.

16 Friedrich Wilhelm, keurvorst van Brandenburg, was plotseling naar Pruisen vertrokken; volgens Hamburgse nieuwsagenten maakte hij deze reis ‘zu Vollnziehung einiger Heirath mit dem Königl. Fräulein in Schweden’ (Urk. u. Act. I, p. 866).

17 Adolf Friedrich Schlezer (* 1615) aanvaardde in oktober 1644 de benoeming tot ordinaris Brandenburgs resident te Stockholm. In het voorjaar van 1655 verliet hij de keurvorstelijke dienst (Urk. u. Akt. VI, p. 647, en XXIII-1, p. 67).

18 De Staatse ambassadeurs dr. Andries Bicker en Cornelis van Stavenisse waren op 25 januari in Den Haag gearriveerd. De volgende dag stelden zij de Statenvergadering officieel in kennis van de redenen van hun overkomst uit Stockholm (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 176-178).

19 Koningin Christina en de Zweedse rijksregenten hadden de Staten-Generaal in brieven van 5/15 november 1644 een nieuwe kans geboden om een resolutie te nemen over hun deelname aan een wapenvereniging ter ‘versekeringh van de veyligheyt en vrijheyt van de scheepvaart en koophandel in d'Oost en Noord-Zee’ (art. 1 van het Zweeds-Staats verdrag van 1/11 september 1640) (Kernkamp, De sleutels van de Sont, p. 315-319).

20 Rijkskanselier Axel Oxenstierna gaf de Statenleden tot eind februari de tijd voor nader beraad over dit vraagstuk. In de tweede week van mei werd hem de lang verwachte generaliteits-resolutie, dd. 19 april 1645, ter hand gesteld (Kernkamp, o.c., p. 165-169 en p. 177-189).

[p. 407]

vestrae solitae benevolentiae et optatissimo favori me commendatum habeo, qui donec animam egerim, mansurus sum, i(llustrissime) et excellentissime domine,

illustrissimae Excellentiae vestrae ...

Amstelodami, 30 Ianuarii 1645.

Bovenaan de brief schreef Grotius: Rec. 7 Febr. 1645.