Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 16

7189. 1644 december 10. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Quod a Francofurto literis XVII/XXVII discimus hoc est.² Cum in Franconiam ivissent Bavarici,³ Gallos sub marescallo vicecomite Turennae Rhenum transgressos cum proposito oppugnandi Germersheim[um], sed Johannis Waertii copiis assultantibus impeditos. Hazfeldium vero ad Coburgicas venisse terras, eo animo ut cum Bavaricis quibusdam, deinde et cum Saxonicis se adiungat Gallassio, quem scripsisse imperatori, si maturet Hazfeldius, facturum se, ut et Suedi recedant et ut in tuto sint propriae Austriacae domus terrae. Hassici ad Halberstadienses terras pervenerant; elector Mogontiacensis ad superna Franconiae, credebaturque iturus ad imperatorem, qui et pecunias ei misit aliquas et Hispanicarum pensionum continuationem ei promisit. Imperator vero suis mandata dederat, ne Francofurtensem conventum solvi paterentur, imo darent operam, ut redirent qui inde abierant. Franconicus circulus decrevit suos mittere Monasterium ad rem pacis. Caeteri principes et civitates hoc exemplo idem facient, nisi impensis deterreantur. Sed hi omnes non ipsi per se agent cum exteris, sed quantum audimus desideria sua perferent ad eos quos imperator et delecti ad electores isti negotio praefecerint.⁴ Interim et de pleno Imperii conventu aut Ratisbonam aut aliam in urbem convocando sermones sunt. Bavarus apud aulam imperatoris iactitat se a Gallis sollicitatum ad foedus peculiare, Galli contra vulgant se a Bavaro sollicitatos. Res penitus sciri non potest, quia in arcano acta est per monachos.

Non credo, quanquam id hic dicitur, et ducem Vindocinensem, qui extra regnum

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 225; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 505 no. 564. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 392.

2 De brief ontbreekt. De Gazette 1644, no. 147, dd. 10 december 1644, berichtte ‘De Francfort sur le Mein, le 24 Novembre 1644: Le Mareschal de Turenne voyant que l'armée Bavaroise avoit passé le Tauber, a commandé de là le Rhin le Général Major Roze avec quelques troupes de cavalerie et d'infanterie qui ont investi Gernsheim, en attendant le canon qu'on y mene’.

3 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberch, dd. 10 december 1644 (no. 7188).

4 De keizer had op de Regensburger Rijksdag (1640/1641) de vorsten en standen het recht gegeven hun ‘gravamina’ voor te leggen aan de commissarissen die namens hem het woord zouden voeren op de vredesconferenties (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 98-103; Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 405 en p. 412); zie ook 7199.

[p. 226]

est,⁵ et Espernonium, minime in hac aula gratiosum,⁶ connivente regina regente copias quasdam in Normannia scribi curaturos pro rege Angliae. Mihi videtur suspectum id fore cardinali Mazarino.

Romae ob odia recentia in Barbarinos ingens concursus fuit populi, cum insignia Galliae ab Antonii cardinalis aedibus auferrentur. In Italia pars bona Gallici militis apud Casale est, cui loco insidias, sed sine successu, fecere Hispani. Princeps Thomas missis hominibus suis Genuam, Mediolanum et Alexandriam suspicionis aliquid in se apud Gallos concivit, auctum inde quod in Galliam, ubi exspectabatur, non venit. Galli satis longe a Finali se removerunt.⁷ Hispani qui in Italia sunt, sperant se habituros ex Hispania pecunias, peditum quinque millia, equites quingentos. Neapoli quaeruntur nec reperiuntur pecuniae. Magna est Tigurinis cum vicinis controversia ob ecclesias in finibus⁸ et facile videtur res ad arma ire posse ob aequales potentias sine freno.

Lotharingicorum pars in Juliacensi tractu hiberna videtur captura. Magalottius a vicecomite Turennae advocatus iam Sarabruccam venerat, sed contrariis mandatis retro ivit Beckius, qui ad Mosellam excurrerat, in Lucemburgicum rediit. Erat adhuc Lintzii imperator. Nequedum in Italia lectus a Gillone Hasio miles ad Bavarum advenerat.

Fama hic est de proelio in Catalania, sed plane incerta.⁹ Philippus Silva dicitur in vincula datus a rege Hispaniae et missus ad Vallem Oleti.¹⁰ Motta Odincurtius Catalanorum testimonia pro se allegit contra querelas hic a legatis factas. Volunt Galli credere reginam Hispaniae ex veneno mortuam.

In Anglia regii impedierunt, ne Basingo obsesso subveniri posset. Muniunt Marleburgum in Wintoniensi tractu,¹¹ Plimuthum lente et eminus obsident, praesidium Wintoniae¹² auxerunt. Parlamentarii in tractu Eboracensi cepere Helmesleium, obsident Scarbrugam et Knaresburgum; qui eorum regi propiores erant, impares certamini, recepere se Readingam. Quingenti Hiberni in Scotia caesi dicuntur.

Sunt qui dicunt Tagrem in Rutinensi terra¹³ captam ab Hispanis et ab oppugnatione

5 César de Bourbon (1594-1665), hertog van Vendôme, natuurlijke zoon van koning Hendrik IV van Frankrijk, had zich steeds verzet tegen het bewind van Richelieu. Hij week naar Engeland uit, maar zodra hem het bericht bereikte dat de kardinaal gestorven was († 4 december 1642), zocht hij weer toegang tot het Franse hof. Op 3 september 1643, daags na de arrestatie van zijn zoon François de Vendôme, hertog van Beaufort, viel hij in ongenade (no. 6405 (dl. XIV)). Tenslotte kon hij de klopjacht van kardinaal Jules Mazarin op de deelgenoten aan het complot van de ‘Importants’ niet langer verdragen en ontvluchtte het land (no. 6758 (dl. XV)). Eind september trok hij over de passen van Graubünden naar Venetië (no. 7060 (dl. XV)).

6 Bernard de Nogaret de La Valette (1592- ca. 1661), hertog van Epernon, gouverneur van Guyenne, eveneens na de dood van Richelieu uit Engelse ballingschap teruggekeerd (nos. 5667 (dl. XIII), 6025 en 6226 (dl. XIV)), was een confrontatie met de nieuwe kardinaal uit de weg gegaan (no. 6706 (dl. XV)). In oktober 1644 kwam hij in het nieuws toen het Engelse Parlement - aan de hand van onderschepte brieven (no. 7094) - het bewijs kon leveren van zijn bemoeienis met de Franse troepenwervingen van koningin Henriëtte Maria van Engeland (CSP Ven. 1643-1647, p. 145, p. 154 en p. 156).

7 De Spanjaarden ondervonden nog enige hinder van de Frans-Savoyaardse soldaten in de forten Cárcare en Calizzano, ten noorden en ten westen van Finale Ligure; vgl. Gazette 1644, no. 147, dd. 10 december 1644.

8 Het kanton Zürich liet zich gelden in de strijd over de afbraak van de eeuwenoude Adelheidskapel van Uttwil en de inwijding van een altaar in de kerk van Lustdorf (Thurgau) (Vogel-Fechter, Eidgen. Abschiede V 2 1, p. 1332 en p. 1341, en V 2 2, p. 1579-1583).

9 Vermoedelijk wordt hier gedoeld op vijandelijkheden in de omgeving van Tremp en Talarn (ten zuidwesten van Seo de Urgel).

10 ‘Vallis Oleti’ (Valladolid).

11 ‘Wintoniensis tractus’: Marlborough (Wiltshire) op de weg naar Winchester (‘Wintonia’).

12 Lees: ‘Vindesorae’ (Windsor).

13 Supra, n. 9. In de nieuwsbrief aan Nicolaes van Reigersberg (no. 7188): ‘Tanges in Roussillon’.

[p. 227]

Aigremontii, quod nunc Hispani tenent, Gallos reiectos. In Italia Galli hiberna apud Nicaeam habent, apud Alexandriam Hispani.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitati tuae det bonam valetudinem et res publice privatimque prosperrimas,

Sublimitatis tuae devotissimus cultor,
H. Grotius.

Lutetiae, I[sic]/X Decembris 1644.

Sparguntur hic rumores de quibus dubito: ad Ragozium venisse auxilia a sultano, multos Hiberniae protestantes a rege Angliae defecisse, esse in Scotia quindecim millia Hibernorum, Gallos qui in Italia sunt magna sui parte hibernaturos in Languis.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. De bello in Germania, Mogontiacensi, conventu Francofurti, Monasterii, alio forsan Ratisbonam convocando. Arcana de foedere Gallo-Bavarico. Sparsa de Vindocinensi et Espernonio. Romae concursus. Insidiae Casali frustra structae. Princeps Thomas Gallis suspectus. De Gallorum et Hispanorum exercitu. Nulla Neapoli pecunia. Controversia Tigurinorum. Lotharingicorum hiberna. De Magalottio, Beckio. Imperator Lintzii. Bavarus militem expectat ex Italia. Fama de proelio in Catalania. Silva in vincula datus. Motta Odincurtius se excusat. Rumor de veneno reginae Hispaniae propinato. Anglica. De bello in Italia. Rumores de Ragozio, Hibernis, Gallorum copiis in Italia.