Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 15

6782. 1644 maart 26. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Iactantur hic sermones de indutiis,² magis credo ad lactandam plebem malis fessam quam quod Galliam regentes aut breves eas velint aut longas sperent; interim cum duce Carolo seorsim agitur diciturque velle venire in Galliam.³ Sunt qui metuunt, ne fingat dissidia cum Austriaca domo, deinde hic factionem suscitet principum suae domus eique affinium.⁴ Regina⁵ lectum longe pulcherrimum, quem rex ipsi in primo puerperio dederat, dedit cardinali Mazarino, et centum corporis custodes. Fervent theologicae controversiae, ita ut et Ambiani tumultus in plebe exortus sit ob doctrinam Arnaldi doctoris Sorbonici de paenitentia veterum restituenda. Iussus fuerat a regina Romam ire. Intercessit parlamentum et Sorbona, ipse saepe quaesitus non comparet. At Airaldus iesuita, qui in dictatis conscientiae nimium dicitur frena laxasse homicidiis clandestinis,

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 188; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 405 no. 525. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 219. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6783).

2 Achter de schermen werd wel degelijk over een wapenstilstand gesproken; vgl. Acta pacis Westphalicae; Die Französischen Korrespondenzen I, p. 53-56.

3 Ruim een maand later zond de Franse regering de succesvolle onderhandelaar Bernard du Plessis-Besançon naar Worms om de oprechtheid van de intenties van hertog Karel IV van Lotharingen te peilen (Lettres Mazarin I, p. 635 en p. 638-639, en Mémoires de Du Plessis-Besançon, p. 38-49).

4 Gaston van Orléans, gehuwd met Margaretha van Lotharingen, en de leden van het hertogelijke huis van Lorraine-de Guise.

5 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [Petter Spiring Silvercrona] dd. 26 maart 1644 (no. 6781).

[p. 263]

pugnis singularibus, poculis sterilitatis et abortivis, a iesuitis causam eius improbantibus iussu reginae asservatur. Episcopi super his rebus synodum expetunt nationalem. Dux Vindocinensis creditur Venetias ire. Captus est Dupreius nobilis, qui in Gallia abeunti hospitium praebuerat.

Peronam iterum conveniunt missi a Gallia Flandriaque super captivorum negotio, cui moram iniicit Bavarus. Non impedit bellum commercia cum Hispania. Venere inde merces Machloviam in Armoricis⁶ adusque pretium II millionum, Rotomagum autem ad pretium millionis unius. Lugdunensibus concessum est, ut quos rex nobiles fecit, illi nihilominus mercaturam exercere possint.⁷ Milites ex Lucemburgico merces a Viroduno venientes intercepere.

In agro Tigurino centum milites, equites maxime, euntes ad militiam Veneticam ab Hohentvilae praesidiariis caesi fugatique sunt, odio, ut creditur, baronis Copeti, cui is miles conscriptus erat, quia is, Gallus cum sit, regina ignara Venetorum militiae se dedit. Ex iis centurionibus qui apud Bavarum captivi erant, quidam fuga se servavere; dubitatur an remittendi sint. Italia sperat fore, ut papa signet pacem quam cardinalis Bichius concepit. Non tamen impediit haec exspectatio Barbarinos quominus insidiarentur Figarolae et Venetis, qui ibi erant, senatoribus. Dicitur autem dux Bulionius praefuturus exercitui Romano.⁸ Rhaeti pacta cum Venetis fecere, ut liceret his militem per Rhaetiam scribere ac ducere multis cum cautionibus, pecuniam quoque pro hoc beneficio stipulati.⁹ Restat nunc Venetis simile cum Helvetiis negotium. Laborat apud Catalaniam Hispanus, ut prior exercitum educat ex hibernis.

Ex Francofurto literae nos docent manere adhuc ibi conventum. De tributis imperatori dandis¹⁰ motam rem iterum, sed frustra; super altera invitatione ad pacis colloquium facta nomine regni Suedici perstant rem imperatori et electoribus permittere, ita tamen ut et principes alii et civitates mittere eo possint, sed sine iure dicendae sententiae. Dicebatur ibi imperator mittere Constantinopolim¹¹ non sine spe immutandi ibi, quae cum Ragozio capta fuere, consilia; Wolavia rursum obsideri a Gotzio;¹² a Praga et aliis locis miles caesarianus ire ad Saxonis res in Misnia iuvandas;¹³ Hazfeldii miles¹⁴

6 ‘Machlovia in Armoricis’, de Bretonse havenstad Saint-Malo.

7 De edellieden van Lyon mochten in het stadsbestuur de taak opnemen van ‘prévôt des marchands’ (G. Saffroy, Bibliographie généalogique, héraldique et nobiliaire de la France II, p. 578-581).

8 Zijn correspondent Carl Marin had Grotius het nieuws gebracht dat Frédéric-Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon, zich beschikbaar had gesteld voor een hoge aanstelling in het leger van paus Urbanus VIII; zie no. 6754.

9 De onderhandelingen van de Venetiaanse gezant Girolamo Cavazza over het openstellen van de passen van Graubünden voor Zwitsers die dienst wilden nemen in het leger van Venetië. De ratificatie van de overeenkomst haperde.

10 De bewilliging van een contributie van 100 ‘Römer-monate’ aan de keizer. De lange discussies over dit onderwerp werden onderbroken. Op de Frankforter ‘Deputationstag’ viel de aandacht thans weer op het debat over de vertegenwoordiging van de Duitse rijksvorsten en stenden op de vredesconferenties te Munster en Osnabrück. De uitnodiging die de Zweedse gevolmachtigden Johan Oxenstierna en Johan Adler Salvius op 14/24 november 1643 hadden laten rondgaan, sterkte het verzet in de ‘Fürstenrat’ tegen het ‘ius belli ac pacis’ dat de keizer en de keurvorsten voor zich alleen opeisten (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 163-169).

11 Vermoedelijk zond keizer Ferdinand III de krijgsraadsecretaris Sattler naar Constantinopel (Hammer, Histoire de l'empire ottoman X, p. 64-65) om sultan Ibrahim te waarschuwen voor de ambities van de Zevenburgse vorst György I Rákóczi.

12 De keizerlijken van Johann, graaf van Götz(en), bedreigden het Zweedse garnizoen van Wołów (Wohlau).

13 Keurvorst Johann Georg I van Saksen had voor de verdediging van de rivierovergangen bij Pegau, Grimma en Borna de assistentie van de ruiterij van de keizerlijke bevelhebber Matthias, graaf Gallas, ingeroepen (Doc. Boh. VII, p. 80 no. 192).

14 De keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen liet enkele regimenten langs de Rijn oprukken. Aangekomen in het Keulse Sticht drongen zij de

[p. 264]

¹⁴

14 stadjes Bad Breisig, Oberwinter en Remagen binnen (Gazette 1644, no. 31, dd. 26 maart 1644).

[p. 264]

partim tenere Franconiam, partim Hassis se opponere; sperare equitem auxiliarem a Bavaro, cuius exercitus ibi credebatur fore ad XII millia peditum, equitum octo; imperator vero ipse Pragam iturus.

Regina Angliae, quanquam partui satis propinqua, velit huc venire valetudinis, ut praefert, causa, credo et ut marito auxilia hinc impetret, forte et ut pacem cum Hispano procuret. Has ob causas ea ut huc veniat, non placet aulam hanc gubernantibus.¹⁵ Crescunt in Anglia acerbitates. Scripserat rex in spem colloquii ad parlamentum¹⁶ hoc titulo: Dominis et communitatibus, parlamentum habentibus Westmonasterii. Ea scriptio ut mori maiorum non congruens displicuit parlamentariis. Ipsique vicissim scripsere nullam esse spem colloquii, nisi ipsi aperte pro parlamento haberentur. Simul proditionis reos agebant eos proceres qui regi adsunt Oxoniae. Ea asperitas displicuit Batavorum legatis.¹⁷

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitati tuae det, ut suis consiliis rem Suedicam augeat, pacem orbi restituat,

Sublimitatis tuae cultor devotissimus,
H. Grotius.

15 De regentesse Anna van Oostenrijk deelde aanvankelijk de mening van haar ministers. Toch bleef zij begaan met het lot van haar schoonzuster Henriëtte Maria. In april liet zij door de koerier William Crofts een uitnodiging overbrengen (CSP Dom. 1644, p. 110 en p. 133).

16 Het koninklijk schrijven van 3/13 maart 1644: ‘to the Lords and Commons of Parliament assembled at Westminster’; zie no. 6770. In hun antwoord wezen de leden van het Londense Parlement de toevoeging ‘assembled at Westminster’ verontwaardigd af, omdat de koning hierin het bestaan van twee Parlementen erkende, één te Westminster en een ander te Oxford (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 213-225).

17 Ten tijde van de broedertwist over het ‘ware’ Parlement van Engeland bevonden de Staatse vredesbemiddelaars Albert Joachimi, Willem Boreel en Johan van Reede van Renswoude zich te Oxford (S. Groenveld, Verlopend getij, p. 113-115).

Lutetiae, XVI/XXVI Martii 1644.

Qui regis Angliae res magnas apparere volunt, aiunt esse ei in armis quinquaginta hominum millia. Premi ab eius copiis Plimuthum, Glocestriam, Dorcestriam, Limam, Polam;¹⁸ Scotos affectos cladibus ad Novum Castellum, Timmouthcastellum, Neubornum, Henamum.¹⁹ Evenisse hoc ideo, quod Angli parlamentarii neque turmas quinquaginta, neque millia jacobaeorum quinquaginta,²⁰ uti convenerat, ad eos miserint; naves etiam duae armis et victu onustae ad eos missae, sed interceptae sint a Novicastellanis.²¹ Additur a plebe regi multos pannos exspectari,²² et pro eis emi arma et pulverem bellicum.

18 De Gazette 1644, no. 31, dd. 26 maart 1644, bood een overzicht van de posities van de koninklijke legers. In het zuidwesten vormden de steden Plymouth, Gloucester, Dorchester, Lyme Regis en Poole nog de grootste obstakels.

19 Het Schotse expeditieleger stond voor Newcastle, Tynemouth Castle, Newburn en misschien het westelijker gelegen Hexham (Hena?).

20 Het Parlement had het leger van de ‘solemn league and covenant’ een subsidie van 100000 gouden Jacobusmunten (Sovereigns) of ‘Unites’ in het vooruitzicht gesteld. Door het uitblijven van de toegezegde steun verdween de vechtlust uit de Schotse gelederen (CSP Ven. 1643-1647, p. 28, p. 42, p. 47 en p. 79-80).

21 Sir Thomas Glemham († ca. 1649), de koningsgezinde gouverneur van Newcastle, hield twee bevoorradingsschepen aan (DNB XXI, p. 426-427; CSP Ven. 1643-1647, p. 77, en Gazette 1644, no. 31, dd. 26 maart 1644).

22 Koning Karel I had in december 1643 de lakenhandel in de door hem beheerste gebieden vrijgegeven (CSP Ven. 1643-1647, p. 53, en Knuttel, Cat v. pamfl. no. 5049). Volgens de Gazette 1644, no. 31, trok de stapelmarkt in Exeter een groot aantal buitenlandse kooplieden.

[p. 265]

Ab Hazfeldio audivimus capta in Coloniensi tractu oppidula Brisicum, Overwinterum, Rimmagam; Lotharingas autem copias²³ partim ab electore Coloniensi, partim a duce Neuburgico nutriri. Antverpiam nondum venisse literas cambii, quae exspectantur ad tres milliones et dimidium.²⁴ Urbem Tingi[s] in Africa, quam Portugalli tenent, obsideri a Castellanis et Dunquercanis navibus, ita ut aegre famem toleret spe auxilii. In Catalania Hispani Ilerdam aut Balagueriam obsessuri putantur. Romam advenere sex machinae de XXXV emptis apud Belgas. Centumcellas venere milites noviter in Italia lecti mille quingenti.²⁵

23 Hertog Karel IV van Lotharingen deed voor het onderhoud van zijn manschappen in de Eifel een beroep op keurvorst-aartsbisschop Ferdinand van Keulen en diens nabuur Wolfgang Wilhelm van Palts-Neuburg, hertog van Gulik en Berg (Gazette 1644, no. 31, dd. 26 maart 1644).

24 Een Spaanse koerier met een wisselbrief ter waarde van 3½ miljoen zou op weg naar de Zuidelijke Nederlanden door Franse gendarmes zijn aangehouden. Het bericht werd in Parijs ten stelligste ontkend (Gazette 1644, no. 31, dd. 26 maart 1644).

25 In de haven van Civitavécchia (Centumcellae) kwamen versterkingen binnen ten behoeve van het leger van paus Urbanus VIII.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Indutiae falso iactantur. Suspicio de Lotharingo. Regina Mazarinum donat. Theologicae controversiae. De Vindocinensi. Cur captus Dupreius. Tractatus de captivis. Bellum commercia non impedit. Nobiles Lugduni mercatores. Lucemburgicorum praeda. Cur Helvetii a Venetis conscripti ad Hohentvilam caesi. Consultatum de fugientibus captivis. De pace et bello Italico. Pacta Rhaetorum cum Venetis. De Catalania. Agitata in conventu Francofurti. De imperatoriis. De reginae Angliae adventu. Turbae in Anglia. Anglica. Res gestae in Germania. Tingi[s] Portugallorum ab Hispanis obsessum. Iidem imminent Ilerdae. Italica.