Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6546. 1643 november 21. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Accessi die Jovis elapso ducem Anguianum;² gratulatusque reditum dixi ei reginam nostram clementissimam non omisisse in suis ad reginam Galliae regentem literis testari, gaudium suum de capta Theodonisvilla eo esse maius, quod res gesta esset ductu principis e regio sanguine, qui hoc alterum iam dedisset tam prudentiae quam virtutis suae testimonium, futurus in posterum magnum Galliae ad res magnas instrumentum. Egi deinde gratias de transposito ad Rhenum milite³ rogavique ut operam daret apud reginam, ut ad eum, qui nunc est, numerum aliquid accederet, quandoquidem Bavarici magna accepissent incrementa a Lotharingicis,⁴ ab Hazfeldio, secum trahente eos qui ex Brunsvicensibus locis exiere, ab Hispanis tum e Palatinatu tum e Lucemburgico, qui iuncti non minus facerent octo millibus, praeter quos dux Bavarus dicitur conscribere venatores ad quatuor millia et ex nobilitate tria millia ex feudorum lege. Optare me ut Galli non pares tantum sint his copiis, sed et superiores, et sic res, ab ipso coepta, felices nacta exitus ad ipsius redundet gloriam. Promisit se apud reginam huius rei memorem fore; reginae nostrae se agere gratias pro bona de ipso existimatione, in qua ne fallatur, daturum se operam. Benfeldii se bene exceptum; curasse vicissim, ne quid ei loco praesidioque incommodetur.

Intelligimus ad Rothwilam pervenire Gallicum exercitum. Obsidionemne eius oppidi moliturus sit, an ulterius et, ut quidam putant, ad Danubium iturus, non certe dixerim. Sunt qui existimant contentum fore marescallum Guebrianum in Algavia hiberna sibi quaerere. Sunt literae quae Bavaricos ire dicunt Tubingam, Hazfeldium in Franconiam, Lotharingos trans Nicrum; Bavaricos, vitaturos proelii incerta,⁵ cum spe fore ut, ipsi sedes habituri commodiores et praeparatam victui copiam, Gallorum in alieno viventium neque ad futuras necessitates satis prospicere solitorum patientiam fatigent. Dux Carolus, quanquam manifestus ducis Bavari adiutor, non cessat in illis locis rumores spargere de facili sua cum Gallis conventione. Iactant tale quid et Bavarici.⁶ Placet imperatori ut res Palatina tractetur Francofurti in conventu ordinum et ex eorum decreto Monasterii.⁷

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 168; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 359 no. 507. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 147. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6547).

2 Koningin Christina van Zweden had in haar gelukwens met de verovering van Thionville op 8 augustus 1643 enkele eervolle woorden gewijd aan de leidinggevende kwaliteiten van Louis II de Bourbon, hertog van Enghien; zie no. 6434.

3 Met het vertrek van de 12000 Frans-Weimarsen uit de Elzas was de rust in de Zweedse enclave Benfeld weergekeerd; vgl. Lettres Mazarin I, p. 490.

4 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 21 november 1643 (no. 6545).

5 Het copieboek Dresden geeft: ‘certaturos proelio incerta’.

6 Hertog Maximiliaan I van Beieren stuurde aan op internationale erkenning van zijn aanspraken op de keurvorstelijke waardigheid.

7 Op uitdrukkelijk verzoek van keizer Ferdinand III bleef de ‘Deputationstag’ tot nader order te Frankfort bijeen. Aan de door de ‘Fürstenrat’ begeerde verplaatsing van de

[p. 707]

⁷ Videtur etiam

7 vergadering naar Munster of Osnabrück kon alleen gedacht worden na beëindiging van het interne beraad over de toekomst van de Palts (Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 163-166).

[p. 707]

dissimulaturus, si quid collegium Spirense ad sui tutelam a Gallis impetrare possit.⁸ Bavarus libellos spargit tuendo iuri suo in Palatinatum. Vidua mater Frederici, quondam Bohemiae regis,⁹ libellum ordinibus Imperii obtulit pro se et filio duce Simmerensi, ut quae bona ipsis ordinum assensu attributa fuerant, ea habeant cum fructibus exacti temporis. Bavarus ab imperatore petiit ut militem Hailbronae collocare sibi liceat.¹⁰ Sunt qui putant multum decessurum eius exercitui per praesidia, quibus opus habebunt urbes ob incertos a Gallis metus; soli Augustae urbi tribus millibus opus fore.

In Italia Florentini de Barbarinis, Barbarini de Venetis victoriae aliquid peperere. Dux Mantuanus huc veniet, ut discat ea quae eius aetatis principes doceri solent. Hispani Oranum in Africa obsidio exemerunt, Monsonum obsident.

In Anglia Isola, imperatoris residens, palam affirmat certum sibi Gallos pacem nolle.¹¹ Harcurtius ab Oxonia domesticum suum miserat cum literis ad reginam Galliae regentem. Is a parlamentariis militibus qui non procul Londinio munimenta quaedam insident, retentus nudatusque fuit.¹² Literae et ablatae, sed eas comiti Harcurtio obsignatas reddidere parlamenti proceres; unum quoque militum inclusere carceri, ut Harcurtio satisfieret. Spes pacis exigua est, nec multum de ea laborabunt Galli, quamdiu credant apud regem Hispanica consilia praevalere. In Scotia pauci pro rege sunt, caeteri qui numero praevalent auxilia mittunt Angliae parlamentariis ad XXIV millia.¹³ Unaque cum Anglis unum conficient consilium perpetuum, quod rebus communibus praesit.¹⁴ Ea res videtur spectare ad longum bellum, quale est in Belgicis partibus, quanquam non paribus causis.

Galli sex naves e Sicilia venientes cepere. Hassici apud Fuldam sunt. Permisit papa Cantecroiae, quae amica est ducis Caroli, ut ei Vesontione habitare liceat donec lis super matrimonio terminetur. In Gallia nullae in aperto sunt copiae praeter exiguas in Campania sub comite Quinsaeo.¹⁵ Vicecomes Turenae et Gassio iam facti sunt Franciae marescalli. Sperant Galli XX milliones se lucri facturos augendo numeros cohortium et centuriarum, ita ut pauciores multo futuri sint praepositi militares. XX item milliones sperant ex donativo, quod ex arbitratu consilii regii daturi sunt pro adventu novi regis omnes qui ecclesias-

8 In oktober hadden de raadsheren van het ‘Reichskammergericht’ hun bezorgdheid over de kwetsbare positie van hun vestigingsplaats Spiers onder de aandacht van de Frankforter ‘Deputationstag’ gebracht. Blijkbaar was hun vertrouwen in een bevredigende oplossing niet erg groot; zie nos. 6480 en 6506.

9 Misschien is dit wel het antwoord van Elisabeth Stuart, weduwe van keurvorst Frederik V van de Palts, en Ludwig Philipp, paltsgraaf van Simmern, administrator van de Paltsische goederen, op het door de keizer ingediende voorstel om de Regensburgs-Weense besprekingen over de kwestie van de Palts te hervatten (K. Hauck, Karl Ludwig, Kurfürst von der Pfalz, p. 68-77, en Dickmann, Der Westfälische Frieden, p. 377-379).

10 Eenheden van de Zwabisch-Beiers-Lotharingse troepenmacht beveiligden de route die het leger van de keizerlijke veldmaarschalk Melchior von Hatzfeldt und Gleichen zou nemen naar het front in het zuiden van Duitsland.

11 Franz Paul, vrijheer van Lisola, keizerlijk resident in Engeland, twijfelde aan het vredelievend karakter van de missie van de Franse ambassadeur Henri de Lorraine, graaf van Harcourt (Doc. Boh. VII, p. 54-56 no. 117).

12 De vredesmissie van de graaf van Harcourt werd in Londen met de grootst mogelijke achterdocht gevolgd. Zijn depêches werden steeds door handlangers van het Parlement onderschept; vgl. CSP Ven. 1643-1647, p. 37, p. 40-41 en p. 44-45.

13 De Engelse parlementsgezinden koesterden te hoge verwachtingen van de ‘solemn league and covenant’. De eerste problemen dienden zich al aan toen de Schotten in afwachting van de toegezegde maandelijkse subsidie een garnizoen gingen leggen in de noordelijke havenstad Berwick upon Tweed.

14 In februari 1644 kreeg dit Engels-Schots overlegorgaan een ‘Ordinance for appointing a Committee of both Houses, to join with the Scots Commissioners, for better managing the Common Cause’ (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 247-249).

15 Joachim de Quincé, sinds 1637 gouverneur van Guise (Episodes Guébriant, p. 41).

[p. 708]

ticos reditus tenent. Paulo amplius ex eo, quod sub eodem nomine daturi sunt omnes qui in honoribus sunt publicis, et opificum artificumque sodalitates, qui ob id serio Deum sunt precaturi ut diu rex vivat. Mittuntur qui motus sedent multis in locis ortos. Santonibus onus vini remissum. Convocantur ordines in Normannia et Burgundia. Indutiae in comitatu Burgundiae exierunt. Librarii quidam et chartarum venditores in carcerem dati ob libellos non convenientes temporibus. Duo hic sunt a Venetis legati extraordinarii, sed brevi abituri. Frumentum externum huc advenit tum Nannetas tum Burdegalam. Marchio Sancti Chaumontius iam in itinere est Italiam versus.¹⁶ Fama adhuc vagatur de praefectura Belgicarum partium quae sub Hispano sunt, danda Leopoldo.¹⁷

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia Sublimitatis tuae regat bono et Suediae et orbis christiani,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

16 De Franse ambassadeur Melchior Mitte de Chevrière-Miolans, markies van Saint-Chamond (Chaumond), moest eerst nog in het bezit gesteld worden van een paspoort voor Rome. In januari 1644 ontving hij bericht dat de reis geregeld was (Lettres Mazarin I, p. 552-553).

17 Het nieuws dat Leopold Wilhelm, aartshertog van Oostenrijk, het bewind zou overnemen van de uitgebluste gouverneur don Francisco de Melo kwam niet helemaal als een verrassing; zie no. 6493 en de Gazette 1643, no. 148, dd. 21 november 1643.

Lutetiae, XI/XXI Novembris 1643.

Indutiae inter duas partes in Hibernia factae sunt XIX Septembris.¹⁸ Hiberni romanenses ad regem Britanniae misere partim pecuniam, partim boves ad pretium usque CCCVIII millium librarum. Clades quam Barbarini ab Ethruscis accepere, evenit ad Petilianiam, quod oppidum eo modo exemtum est obsidioni.¹⁹ Hispani Gallorum naves octo cepere apud Baionam, Galli duas Algerianas. Duo legati e Moscovia fuere apud Turcarum sultanum bene excepti. Zulfiguiarus, qui in Cypro defectionem moliebatur, captus strangulatusque est. Monterchium in Ethruria cepere Barbarini. Bis mille Hiberni in portum Angliae Minheatum in regione Somersetae venerunt militaturi regi Angliae.²⁰

18 Namens koning Karel I zette James Butler, graaf van Ormond, op 15/25 september 1643 zijn handtekening onder het wapenstilstandsverdrag met de katholieke ‘confederation of Kilkenny’. De op 19/29 september te Dublin gepubliceerde tekst werd in vertaling opgenomen in de Gazette 1643, no. 146, ‘extraordinaire du XVIII novembre’.

19 De slag die de Toscanen en de pauselijken leverden bij Pitigliano.

20 De Gazette 1643, no. 149, dd. 21 november, berichtte over de aankomst van de Ierse soldaten in de haven van Minehead ( ten zuiden van Bristol) in het Londense nieuws van 13 november 1643.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Acta cum Anguiano. De bello in Germania. Imperatoris consilia. De rebus Palatini. Italica. Mantuanum in Galliam venturum. Hispanica. Anglorum turbae. Spes pacis nulla. Scotorum pauci pro rege. Parlamento mittunt milites. Galli naves Siculas capiunt. Lis Cantecroiae de matrimonio. Exiguae in Gallia copiae. Turenius et Gassio marescalli. Augmentum redituum Galliae. Varia ex Gallia. Fama de Leopoldo Belgis praeficiendo. Hibernica. Ethrusca. Naves Gallorum et Algerianorum captae. Turcica.