Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6298. 1643 juli 4. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Venit ad me his diebus comes Briennae, dictus antehac Lomeniacus et Villauclercius,²

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 148; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 305 no. 487. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 78. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6299).

2 Henri-Auguste de Loménie, heer van La Ville-aux-Clercs, graaf van Brienne, de nieuwe staatssecretaris van buitenlandse zaken.

[p. 379]

qui nunc locum domini Chavigniaci et rerum externarum curam obtinet. Dixit mihi legatum ab Hispania, Butam, ni fallor, nomine,³ cardinalis Borgiae⁴ familiarem et valentem ingenio, iter Monasterium versus cepisse per Galliam et venisse Aurelianum. Dubitare reginam regentem an ei transitum alia monstrare deberet, an vero eum, ut expetit, admittere ad peragenda officia luctus et solatii, inter adeo propinquos etiam in bellis mediis peracta saepe. Causam dubitandi apud reginam regentem esse, non quod ipsa non sciret discernere quid regno, quid sanguini debeatur, sed quod metueret ne ea res offenderet foederatos. Dixi ego non putare me Suedos offensum iri comitate adeo translatitia et ita nos existimare de bona fide reginae ut, si quid afferretur ad rem communem aliquo modo pertinens, eius aut reginam Suediae aut me, qui personam eius hic sustineo, factura sit participem. Caeterum Batavos esse homines multum suspicaces. Quid eorum causa faciendum minusque faciendum sit, reginam cum suo consilio optime iudicaturam. Me enim, qui satis in rebus Suedicis agendum reperiam, non miscere me Batavorum rebus, et antehac et nunc valde turbidis. Neque vero, si quis mihi locus honestus in illis partibus offeratur, accepturum me, ne quidem si permittat Suedia, quod tranquilliori vitae assuetus nolim me ingerere in tam procellosum mare. Addidi, si quis huc veniret legatus Hispaniae et ad me mitteret cum eis verbis quae ad regios legatos usurpari solent, me non abstiturum officio eum salutandi, ut moris est tum humanitatis causa, tum etiam ut scripta quaedam per Hispaniam latentia et ad Gothorum gloriam pertinentia impetrarem.⁵ Laudavit haec Briennius. Caeterum putabat se a legato Batavorum,⁶ ad quem a me ibat, auditurum non similia. Itaque dubito quid factura sit regina. Caeterum certum est, etiam si legatus alia transeat, si Galli velint ad arcanas pactiones venire, satis multos esse in hac aula qui tali officio fungi possint; praeterea sine legatis talia optime transigi per monachos, qui inobservati aliunde penetrare huc possunt et reginam clam adire in Valle Gratiae,⁷ quo secessu illa pietatis et negotiorum causa saepe utitur.

Cancellarius Franciae adhuc incerto est in statu.⁸ Cardinalis propinqui,⁹

3 De Spaanse gevolmachtigde ter vredesconferentie Antoine Brun (‘Buta’) wachtte in Orléans op toestemming om zijn reis naar Munster via Parijs te mogen voortzetten. De aanwezigheid van deze diplomaat van Bourgondische origine, naderhand Spaans ambassadeur in de Republiek (Schutte, Repertorium II, p. 581-583), bracht de Fransen in verlegenheid, omdat ze wisten dat koning Philips IV nog niet zo lang geleden zijn naam had genoemd als de meest geschikte kandidaat voor een ontmoeting met kardinaal Jules Mazarin (Correspondance de la Cour d'Espagne; Les affaires des Pays-Bas III, p. 465, en Doc. Boh. VII, p. 27-28, no. 12).

4 Kardinaal Gaspar Borja y Velasco (1582-1645), in 1620 onderkoning van Napels en vervolgens Spaans ambassadeur te Rome, ontving in 1632 de waardigheid van aartsbisschop van Sevilla. Bij terugkeer in Madrid verwierf hij de positie van president van de Raad van Aragon (J.H. Elliott, The count-duke of Olivares, p. 431-433, en Diccionario de Historia de España I, p.571-572).

5 Voor zijn uitgave van de Historia Gotthorum, Vandalorum et Langobardorum ab Hugone Grotio partim versa, partim in ordinem digesta (BG no. 735) was Grotius op zoek naar een betrouwbaar handschrift van de ‘Beati Isidori archiepiscopi Hispalensis Gothorum, Vandalorum et Suevorum in Hispania chronicon’.

6 De Staatse ambassadeur Willem van Liere, heer van Oosterwijk, vond de route Orléans-Amiens een geschiktere weg voor de Spaanse gevolmachtigde; zie no. 6327.

7 Het Parijse hospitaal van Le Val-de-Grâce aan de linkeroever van de Seine. In 1621 had koningin Anna het ‘Petit Bourbon’ aangekocht voor de inrichting van een klooster voor de benedictinessen van de abdij van Val-Profond nabij Bièvres-le-Châtel. Tijdens de werkzaamheden reserveerde de koningin voor eigen gebruik enkele appartementen in het oude gebouw (R. Pillorget, Nouvelle Histoire de Paris; Paris sous les premiers Bourbons, p. 304-307).

8 In het verleden had kanselier Pierre Séguier zich schuldig gemaakt aan een te groot vertrouwen in de politieke denkbeelden van Richelieu.

9 Een schatting uit 1644 wijst uit dat Richelieu zijn erven 22,4 miljoen ponden had nagelaten. Hiervan werd een bedrag van 1074000 ponden door koninklijke commissarissen

[p. 380]

⁹ metuentes ne in tanta pecuniae penuria quam fecit cardinalis, ab ipsis exigantur octuaginta, quos detinere putantur, milliones, pauper olim familia, prospexerunt locis quorum praefecturam habent, Blavettae, Brouagio, Oleroni, et maxime Portui Gratiae, quo rediens Fort-

9 getraceerd en ten behoeve van de schatkist geconfisqueerd. Het restant hield de familie angstvallig verborgen op verzekerde plaatsen in Le Havre, Brouage-Aunis-La Rochelle en de Bretonse plaats Blavet (Port-Louis). Ondertussen stond de hertogin van Aiguillon wel voor het probleem dat zij met het haar ter beschikking gestelde kasgeld een regeling moest treffen met crediteuren en debiteuren van wijlen de kardinaal (J. Bergin, Cardinal Richelieu; power and the pursuit of wealth, p. 273-279).

[p. 380]

lescuierius,¹⁰ qui reginae regenti addictus putabatur, ab arce exclusus est iussu Esguilloniae, quae Ponticurlaei liberos suae tutelae commissos eo misit dixitque reginae se non aliud habere pignus quo tuta sit. Idem autem cardinalis Riceliaci cognati et affines, repetundarum iudicium metuentes, metum iniiciunt reformatis, ut periculorum societate salutem sibi inveniant. Puto reginam edictorum veterum repetitione omnem reformatis illis demturam metum, quod sane fieri opus est, ut novare volentibus subtrahatur adeo potens paratumque fomentum. Et ad eam rem annitar quantum potero.

Castris ad Theodonisvillam circumiectum iam est vallum, cui firmando interiiciuntur, ut fieri solet, castella. Spes est bona. Quo iturus sit Guebrianus adhuc nescimus. Dux Carolus, si pecunia detur, promisit conscripturum se octo nova millia militum. Tenet se inter Nicrum et Rhenum.

Regina regens regem assuefacit, ut quotidie det pecunias pauperibus, diebus Dominicis multo plus. Sunt qui ei suadent¹¹ ut obtentu necessitatis rerum Galliae exemplum sequatur Henrici IV, qui regno suo consuluit¹² spretis foederibus, quae paulo ante cum Anglis Batavisque fecerat et solenni iureiurando firmaverat. Caeterum ut est animi valde generosi, minime credo eam parituram consiliis parum honestis, saepe nec tutis. Si rex Angliae velit serio se obstringere in foedus cum Gallia, primum ad tuenda regna, deinde ad restitutionem Palatinatus, non dubito quin futurum sit ut hic ratio reperiatur eum regem reponendi in eam potestatem qua usi sunt hactenus maiores eius. Davausius multum captat aulae Romanae gratias, quod ita publice expedire censeat,¹³ an in spes suas, non dixerim. Reginae regentis valetudo per labores continuos et insuetos labefacta nonnihil revirescere incipit, Rex puer bene valet et sane vultu gestuque magnum regem promittit.

Francofurti ut maneat is qui est conventus, laborant caesariani et tributa maiora flagitant. Caeterum et civitates et principes nonnulli censent non permittendum totum pacis negotium imperatori, sed suos quoque legatos debere in partem venire eius curae. Conigsmarckii res audimus bene procedere. Mottam Odincurtium capta Mortana¹⁴ ingredi in Valentiam¹⁵ et denuo CCC francicae pecuniae millia ad eum mitti, tres autem milliones in Italiam. Veneti, Ethrusci, Parmenses, Mutinenses hic causae suae contra Barbarinos iusta demonstrant, dicuntur autem de pontificio milite multis in pugnationibus caesi ferme mille.

Inter diversa consilia ad faciendam pecuniam qua bellum alatur, cum plebem novis oneribus premere videatur periculosum, quia et Tolosate parlamentum quaedam exigi

10 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 4 juli 1643 (no. 6298).

11 Voorstanders van een afzonderlijke vrede met Spanje waren vooral te vinden in de kring van Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse.

12 De vrede van Vervins, op 2 mei 1598 tussen Frankrijk en Spanje gesloten.

13 De Franse gevolmachtigde ter vredesconferentie Claude de Mesmes, graaf van Avaux, was zijn diplomatieke carrière in Italië begonnen, 1627-1632. Als onderhandelaar in de toen hoogst actuele kwestie van de Mantuaanse erfopvolging maakte hij op paus Urbanus VIII zo'n goede indruk dat deze besloot de Franse regering te bewegen om toe te stemmen in een permanente aanwezigheid van de jonge diplomaat in Rome (DBF IV, kol. 832-837). Uit die tijd stamt het tot 1730 in het familiearchief De Mesmes berustende handschrift ‘Négociations à Rome en 1632 in fol.’; vgl. Zedler, Univ.-Lex. XX, kol. 1096-1098, en Bibliothèque Nationale, Catalogue des manuscrits de la collection Baluze, Parijs 1921, p. 186-188.

14 In Grotius' brief aan Johan Oxenstierna: ‘Maiaza’.

15 Het leger van de Franse onderkoning Philippe, graaf van La Mothe-Houdancourt, waagde een poging om Monzón (plaats ten noordwesten van Lérida) te ravitailleren. In afwachting van het aangekondigde grote offensief veroverden zijn onderbevelhebbers enkele forten en plaatsen aan de Ebro; vgl. Gazette 1643, no. 85, dd. 4 juli 1643, over de inname van de plaatsen ‘Orta’ en ‘Maiazza’ (Mayals ?).

[p. 381]

vetuit et in Pictonum agro eis de causis motus orti sunt,¹⁶ proponitur ut a publicanis qui rem fecerant, mutui sumantur milliones duodecim. Villaefrancae oppidi in Rouargis disiecta sunt moenia in poenam seditionis. Tolosates senatores huc vocati. Dux Ingolismensis ad Guisiam finibus praesidet.¹⁷ Ab urbibus quibusdam, quae eximias supra alias immunitates habent, ad earum confirmationem obtinendam ducenta millia scutatorum exiguntur.¹⁸ Vitriacus mareschallus triginta centuriarum cohortem scribit, quae a regina nomen habebit. Tributum ex censu et ad hospitia militum abrogata sunt mulcendae plebi. Torquis aureus datus est cursori aulico imperatoris.

Haec ut scripseram, venit ad me Baliolus, aerarii praefectus. Is multa locutus de reginae regentis erga reginam Suediae affectu dixit mihi rectius voluisse reginam non admittere in hanc urbem illum ab Hispania legatum.¹⁹ Decretum autem regis et reginae ad servanda edicta de religione iam scriptum esse.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia Sublimitatis tuae prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

16 Over de onrust in de provincies, zie Lettres au chancelier Séguier I, p. 519-521 en p. 590, en Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 204-220.

17 Charles de Valois, hertog van Angoulême, hield Spaanse en Luxemburgse troepen op een afstand van het leger dat onder bevel van de hertog van Enghien voortging met de belegering van Thionville.

18 De ‘bonnes villes’ moesten bij elke regeringswisseling hun privileges laten bevestigen (B. Chevalier, Les bonnes villes de France, Parijs 1982, p. 7-17).

19 De nieuwe staatssecretaris (surintendant) van financiën Nicolas de Bailleul sprak Grotius aan over het voornemen van zijn regering om de Spaanse gevolmachtigde Antoine Brun de toegang tot Parijs alsnog te ontzeggen.

[Lutetiae,] XX[I]V Iunii/IV Iulii 1643.

A Neapoli et Sicilia navibus partim longis, partim galeonibus vectantur in Hispaniam III peditum millia, equi mille. Hiberni complures in Angliam transeunt, ut regi militent. Motta Odincurtius habere dicitur XV millia peditum, tria equitum. Rex Angliae apud Abindonum²⁰ habere dicitur militum millia XVII, apud Somersetum XIV millia, et delectus facere in Cornvalia. Parlamentariorum non tantae esse putantur copiae. Vallum quo castra ducis Anguiani ad Theodonisvillam cinguntur, altum est pedes X, patens in summitate pedes IV, in imo XII. Sunt obsidentes ad XV millia equitum simul peditumque. A Meti in ea castra venere decem machinae, globorum et igniarii pulveris bona copia, naves ad pontem faciendum, aliqui praeterea pedites equitesque. Duo castella vallo addita, fabricatur tertium. Dicunt mihi qui hic aerario praesunt,²¹ magnam quidem hic esse pecuniae penuriam, sed in Hispania maiorem.

20 Abingdon, ten zuiden van Oxford. Hier verenigde het leger van koning Karel I zich met de koningsgezinde eenheden van sir Ralph Hopton en William Seymour, markies van Hertford (CSP Ven. 1642-1643, p. 289).

21 De ‘surintendanten’ Nicolas de Bailleul en Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Grotii consilium comiti Briennae datum de admittendo in urbem legato Hispanico. Batavorum turbida ingenia vituperat et se ab eorum rebus abhorrere fatetur. Regis Ludovici XIV encomium. Hispanici, Anglici et Italici belli vicissitudines.