Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

6285. 1643 juni 27. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Dominica die quae praeteriit,² venit ad me dominus Davausius, pars nunc arctioris consilii ex quo de inspectione aerarii partem accepit alteram, attulitque mihi iussu reginae regentis archetypas literas ad reginam missas ab imperatore et ab augusta. Augusta His-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 145; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 303 no. 486. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 75. Zie voor een andere overlevering van de brieftekst, Grotius' brief aan Johan Oxenstierna (no. 6286).

2 Zondag 21 juni. Deze datum geeft Grotius ook aan Nicolaes van Reigersberch op (no. 6283).

[p. 364]

panice³ scripserat⁴ valde sororiis verbis et quae ad participationem doloris et solatia christiana pertinebant. Imperator Latine et magnifice de eodem argumento, ac praeterea metuentem se ne hic tristis casus moram afferret adeo desideratis ab omni orbe christiano de pace colloquiis, mittere ad reginam regentem easdem, quas et Hamburgum iam mitteret,⁵ literas tuti itineris pro legatis regis Ludovici XIV et reginae regentis. Regina simulatque literas a Vienna venire intellexerat, aperire eas noluit - agit enim omnia valde circumspecte - sed mitti ad cardinalem Mazarinum, qui advocato ad se Davausio interrogaverat cursorem aulicum - ita enim in literis imperatoris vocatur qui eas tulerat - de tempore quo abierat.⁶ Cognovit eum inde abiisse postquam et alia et pugna ad Rocroium ibi nuntiata fuerant. Ego summas reginae regenti gratias egi, quod tam aperte cum regina Suediae ageret;⁷ debere eam a regina nostra parem exspectare fidem, cui non displiciturum quod de pace colloquia tandem instituantur, neque per eius maiestatem staturum quominus pax fiat honesta et tuta regnorum utrique et foederatis.

Dicam aliquid non magnum, sed quod coniecturis materiam praebere potest. Fuit quidam apud cursorem visus qui unde venerit nescio. Sed augustae epistola dicebat caetera dicturum amplius reginae regenti istum nobilem, ‘este cavallero’⁸ - ita habent verba Hispanica -, quo nomine an pro sua comitate honorare voluerit cursorem, ut fieri interdum solet, an indicare alium, sane non dixerim. Caeterum plane arbitror nihil facturam reginam sine conscientia sociorum, quanquam Chevreusia creditur omnia molitura pro Hispanis, apud quos bene habita est.⁹ Et his diebus simulatque a Bruxella literae advenerant, accessit reginam eique in arcano locuta est. Statim autem post acceptas ab imperatore literas regina iussit properare dominum Davausium, promotum ad honores, et dominum Chavigniacum, ab honoribus demotum, ad loca colloquii, magna eis attributa pecunia ad sustinendam regni dignitatem. Dux Longovillanus sequetur, si imperator inter legatos principem mittet; est autem is valde magnificus.

Cancellarius Seguerius multa apud noviter gratiosos largiendo sustentat adhuc sese,¹⁰ et cardinalis Riceliaci propinqui multa dant, ut plus servent.¹¹ Caeterum Forteguerius,¹²

3 Het copieboek Dresden geeft: ‘Hispaniae’.

4 Onderstaande berichten komen ook voor in Grotius' nieuwsbrief aan [P. Spiring Silvercrona] dd. 27 juni 1643 (no. 6284).

5 Melchior de Harod de Senevas, markies van Saint-Romain, nam in Hamburg de officiële documenten met betrekking tot de vredesconferenties in ontvangst.

6 De bode verliet Wenen op 1 juni; kort daarvoor was aan het Habsburgse hof bericht ontvangen van de nederlaag van de Spaanse gouverneur in de Zuidelijke Nederlanden bij Rocroi (19 mei 1643); vgl. Doc. Boh. VI, p. 490 no. 1521.

7 De ontvangst van de documenten behorende bij de ratificatie van het Frans-Zweeds subsidieverdrag van 30 juni 1641 werd op 27 juli/6 augustus in de rijksraad bevestigd (Svenska Riksrådets Protokoll X (1643-1644), p. 230); zie ook no. 6350.

8 Het copieboek Dresden geeft: ‘questo cavallero’.

9 Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse, stelde haar ‘Brusselse’ ervaringen ter beschikking van een ieder die naar haar luisteren wilde. Haar raadgevingen om met Spanje een afzonderlijke vrede te sluiten werden door de regentesse en kardinaal Jules Mazarin in de wind geslagen (Chéruel, Histoire de France pendant la minorité de Louis XIV I, p. 160-163).

10 Kanselier Pierre Séguier probeerde zich te zuiveren van de beschuldiging dat hij zijn kennis in dienst had gesteld van Richelieu's wens om de koninklijke bibliothecaris François-Auguste de Thou ten gronde te richten (Mémoires de La Châtre, p. 212-214).

11 De schatten die Richelieu ten behoeve van zijn erfgenamen Marie-Madeleinede Vignerot, hertogin van Aiguillon, Armand-Jean, hertog van Richelieu, zoon van François de Vignerot, markies van Pont-de-Courlay, en Jean-Armand de Maillé, markies van Brezé, hertog van Fronsac, had nagelaten, lagen op verzekerde plaatsen opgeslagen. Desondanks lichtten koninklijke commissarissen een deel van de gelden uit de havensteden Le Havre en Brouage-Aunis-La Rochelle. Deze vondst leverde de koninklijke schatkist een bedrag van 1074000 ponden op (J. Bergin, Cardinal Richelieu; power and the pursuit of wealth, p. 270-273).

12 Gouverneur Fortequière van Le Havre ontving van de regentesse de order om beter te letten op de handhaving van het koninklijk gezag in zijn stad (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 68, 71 en p. 73, en Briefw. C. Huygens III, p. 397-398).

[p. 365]

quem Ponticurlaeus et Esguillonia huc vocaverant ut eum a vicaria praefectura Portus Gratiae demoverent, per reginam in locum suum restitutus est. Blavetae¹³ quoque, cui praefectus est Milleraius, qui nunc hic est, et Brouagii, cui praefectus est Bressaeus, vicarii praefecti sunt dati, qui regi ac reginae sacramentum dixere.

In Theodonisvillam duo millia hostium nova intrarunt et Bechius non longe abest cum quindecim millibus. Attamen procedit obsidio, ad quam habet dux Anguianus, ut hic dicitur, XXVI hominum millia, machinas XXX, carros DCCC, rusticos ad opera castrensia ter mille. Ii nunc laborant ut castra vallo muniant. Panes a Nanciaco veniunt. Mittitur pecunia et ad Mottam Odincurtium, qui Tortosam dicitur eminus operibus includere, et in Italiam. De Guebriano, de quo tam magna nobis promiserat cardinalis Mazarinus, audimus nihil.

Reformatis huius regni regina promiserat edictorum confirmationem.¹⁴ Sed illi qualis offerebatur noluerunt recipere, quia referebat se ad possessionem huius temporis. Illi autem formulam volebant eandem quae facta erat sub regina regente Medicaea,¹⁵ quod multis controversiis dedisset occasionem, quia ex eo tempore multa mutata sunt. Illi ut ipsis mos est statim arma cepere in Cebennis,¹⁶ ut terrore isto impetrarent quod volebant. Repositus est terror terrori multique per urbem rumores contra eos sparsi ante diem Mercurii, qui precibus publicis cum ieiunio erat ab ipsis dicatus,¹⁷ nec hic tantum, sed et idem dies apud Batavos et apud Angliae puritanos. Plebs ad portas per quas redire debebant, concurrerat.¹⁸ Regina et magistratus eam abire iusserunt. Missoque aliquo ex custodibus regis corporis qui eos Carentoni congregatos timere vetaret, ex eo ipso exortus timor panicus, ita ut gladii passim exorirentur et in summo mortis periculo esset presbyter Veronus,¹⁹ qui ad cognoscendas penitus controversias eos coetus saepe accedit. Postea venit dux Mombazonus, qui huic regioni praeest,²⁰ iussitque regis et reginae nomine eos esse securos.

Dux Engolismensis manet ad tuendum Picardiae et Campaniae limitem. Est hic extraordinarius a Florentia legatus et a Venetis alius exspectatur. Est hic rumor, de quo tamen nihil affirmaverim, Guebrianum cum sex equorum, septem peditum millibus ire Constantiam aut Danubium versus. Eius autem vestigiis insistere ducem Carolum summo cum imperio, cui parent et Mercius et Waertius. Regi Angliae multum hic favetur, et propter reginam Angliae, quae hic magni fit, et ne exemplum spernendi reges latius serpat.²¹

Ego quo[s]cunque accedo eorum qui nunc plurimum valent, eis late explico iura

13 De Bretonse plaats Blavet (Port-Louis) was het toevluchtsoord van Charles de La Porte, markies van La Meilleraye. Bij terugkeer in Parijs werd hem de titel van ‘lieutenant de roy en Bretagne’ verleend (Journal d'Olivier Lefèvre d'Ormesson I, p. 84).

14 De publicatie van de ‘Déclaration portant que les religionnaires jouiront de l'exercice libre et entier de leur religion, conformément aux édits, déclarations et réglemens’ werd verschoven naar de 8^ste juli; vgl. Bots-Leroy, Corresp. Rivet-Sarrau II, p. 24-41, en in het bijzonder p. 48-49.

15 De ‘Déclaration ... sur les édits de pacification. Vérifié en la Cour de Parlement à Paris, le 3 juin 1610’; zie Catalogue général des livres imprimés de la Bibliothèque Nationale, Actes royaux II, Parijs 1938, p. 6-7.

16 De godsdienstonlusten in de Cevennen bracht Grotius ter sprake in zijn nieuwsbrieven van 13 juni (nos. 6258-6260).

17 De laatste woensdag van de maand (24 juni) was door de protestanten uitgeroepen tot een vastendag; vgl. CSP Ven. 1642-1643, p. 284, en Aitzema (f^o) II, p. 928-929.

18 Enkele Parijzenaars grepen de gelegenheid aan om de protestanten bij hun kerk te Charenton lastig te vallen. Het optreden van de gardeofficier (exempt) Noiron maakte de agitatie nog groter dan ze aanvankelijk was (Gazette 1643, no. 81, dd. 27 juni 1643).

19 De zendingswerker François Véron (ca. 1575-1649), pastoor te Charenton (Dict. Théol. Cath. XV, kol. 2699-2700).

20 Hercule de Rohan (1568-1654), hertog van Montbazon, gouverneur van Parijs (Tallemant des Réaux II, p. 221-222 en p. 1087).

21 De Fransen reageerden verontwaardigd op het bericht dat leden van het Engelse Parlement gerechtelijke stappen wilden ondernemen tegen koningin Henriëtte Maria (Gazette 1643, no. 74, dd. 13 juni 1643).

[p. 366]

Suediae in Pomeraniam,²² deinde commendo eis, si cum duce Carolo agatur, negotia et ducis Croiaci²³ et comitum Nassaviorum Saraepontanorum.²⁴ Si quid ultra iubear, cum fide exsequar. Hiberni quadringenti venere in auxilium regis Angliae. Sequentur, ut puto, et alii, sed timendum ne ea res Scotos impellat ad iuvandos parlamentarios.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, Sublimitatem tuam servet eiusque consilia prosperet,

tuae Sublimitatis devotissimus cultor,
H. Grotius.

22 In de definitieve redactie van de instructie voor de Franse delegatie ter vredesconferentie komt een ‘section’ voor waarin de onderhandelaars op hun plicht wordt gewezen om de Zweden bij te staan in de verdediging van hun belangen in Pommeren (Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 108-109).

23 De aanspraken van Ernst Bogislaw, hertog van Croy, op door de vijand geusurpeerd familiebezit in Lotharingen; vgl. no. 6259.

24 Karel IV, hertog van Lotharingen, pretendeerde recht te hebben op de territoria die tot 1635 in het bezit waren geweest van graaf Wilhelm Ludwig van Nassau-Saarbrücken.

[Lutetiae,] XVII/XXVII Iunii 1643.

Intelligo eum qui cursori Viennensi aderat, non a Vienna venisse sed a Bruxellis, missum a Phalsburgica.²⁵ Londini detecta coniuratio regi faventium.²⁶ Guebrianus Hassicos adhuc secum retinet. Promittitur hic fore ut dimittantur, sed difficultas etiam tunc erit in reperiendo itinere.²⁷ A parlamento irrita pronuntiata sunt quaecunque acta per extra ordinem datos iudices fuere contra Espernonium. Obtulit libellum parlamento etiam Elboevius pari spe. Pontificis milites ferme mille caesi sunt aut fugati. Veneti, si eos pontifex excommunicet, minantur nunquam se absolutionem accepturos. Causas armorum suorum et ipsi et Ethruscus et Mutinensis edidere. Gravis hic ira est adversus parlamentum Tolozate, ideo quod tributa quaedam vetuit exigi.

25 Henriëtte van Lotharingen (1605-1660), prinses van Phalsbourg, geliefde van Carlos Guasco, hoofdofficier in het leger van don Francisco de Melo, was de schoonzuster van Gaston van Orléans (Tallemant des Réaux II, p. 914, en Lettres Mazarin I, p. 648-649).

26 Het complot werd ontdekt toen de Londense puriteinse gemeente haar maandelijkse vastendag hield (10 juni) (Gazette 1643, no. 77, dd. 20 juni 1643).

27 Landgravin Amalia Elisabeth van Hessen-Kassel had op 26 maart 1643 haar handtekening gezet onder de belofte dat maarschalk Guébriant de beschikking mocht hebben over het Hessische contingent in het Frans-Weimarse leger. In april probeerde zij die belofte ongedaan te maken (Episodes Guébriant, p. 321).

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Ex imperatoris et augustae ad reginam literis specialiora recensentur. Praesens belli facies. Reformatorum ob negatam sine conditione edictorum confirmationem seditio.