Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 14

[p. 106]

6098. 1643 februari 21. Aan A. Oxenstierna.¹

Excellentissime et illustrissime domine,

Satis [in] tempore commovens se hostis fecit ut mareschallus Guichius ad urbem Atrebatum mitteretur,² cuius urbis auctum est praesidium ad sex millia. Gassio³ cum peditibus bis mille et equitibus ferme totidem obit limitem.

Rex quotidie cantica canit facta contra cardinalem, eumque sonum dicit suavissimum. Qui res maximas tractant in perpetuo sunt metu ob occultum regis ingenium. Sunt autem duae inter eos factiones, altera Mazarini et Butelleriorum pro regis fratre, putantium reginam ob consilia anteacti temporis sibi infensam, altera Noyerii, qui cancellarium ad se trahit et eum periclitantem, quantum potest, sustentat. Is autem Noyerius ad reginam se applicat, et Romam pro se habet crediturque cardinalis futurus.⁴ Hae partes, si quid regi, non tam bona quam vellemus utenti valetudine, eveniat humanitus, in bellum civile coniicere Galliam possent.

Parlamenta a iugo gravi liberata respirare incipiunt, estque eorum ordinumque omnium ingens ardor in pacis desiderio. Et aula haec per se inconstans, sub rege nunc primum incipiente regem agere, videtur motus magnos portendere. Rex multis, quos a‹r›mavit antehac, satis [comem] se ostendit. Chombergii maxima est gratia.⁵

Mottae obsidio evanuit,⁶ creduntque multi hoc anno res Galliae infelices fore ob intempestivam parsimoniam adversum duces et milites. Dux Carolus copias suas cum Bavaricis iunxisse dicitur⁷ et summum in istius foederis exercitum habere imperium, stipulatus ante, ne pax fieret nisi suis commodis comprehensis.⁸

In Italia Hispani iam nunc Dertonam premunt. Rex suis ibi copiis addidit equites mille ducentos, peditum cohortes quinque.⁹ Amnium eluviones multum in illis partibus damni dedere.¹⁰ Pontificis vires augescunt. Veneti et Ethruscus Parmensi se non adiun-

1 Tekst naar copieboek Dresden, Sächs. Landesbibl., C 61, 126; gedrukt in Oxenst. Skrifter 2. afd., IV, p. 262 no. 467. Afschrift ook in copieboek Leipzig, UB, ms. 2633, f. 32.

2 Antoine III de Gramont (1604-1678), graaf van Guiche, maarschalk van Frankrijk (DBF XVI, kol. 919-920). In mei 1642 had zijn leger bij Honnecourt een verpletterende nederlaag geleden. Sinds die tijd wachtte hij op orders van de koning. In februari werd hem de gelegenheid geboden om de verdediging van Atrecht ter hand te nemen (Mémoires du maréchal de Gramont I, p. 347).

3 Jean, graaf van Gassion (1609-1647), geboren te Pau, maakte op zeer jeugdige leeftijd carrière in Franse dienst. Tijdens de slag van Rocroi (18-19 mei 1643) stond hij recht tegenover de Spaanse rechtervleugel. Voor zijn dapperheid werd hij beloond met de waardigheid van maarschalk van Frankrijk (DBF XV, kol. 627-628).

4 François Sublet, seigneur de Noyers, sinds 1636 staatssecretaris van oorlog, zou de wens te kennen hebben gegeven om aartsbisschop van Parijs te worden (Cardinal de Retz, Oeuvres, p. 169-170).

5 Charles de Schomberg, hertog van Halluin, gouverneur-generaal van de Languedoc, was op zondag 15 februari aanwezig op een banket dat de koning zijn broer Gaston aanbood in het paleis van Saint-Germain-en-Laye (Gazette 1643, no. 23, dd. 21 februari 1643).

6 Tal van pogingen waren al ondernomen om het Lotharingse bolwerk La Motte (dep. Haute-Marne) te veroveren.

7 2000 ruiters van hertog Karel IV van Lotharingen naderden de kwartieren van het Zwabisch-Beierse leger in de omgeving van Heilbronn (Gazette 1643, no. 22, dd. 21 februari 1643).

8 De hertog verlangde de erkenning van zijn souvereine rechten op Lotharingen en het hertogdom van Bar; vgl. Acta pacis Westphalicae; Instruktionen, p. 88-97 en p. 404.

9 Pas eind maart was er een leger geformeerd dat het bedreigde Frans-Savoyaardse garnizoen van Tortona te hulp kon schieten (Claretta, Storia della Reggenza II, p. 26-27).

10 Op 10 maart liet de Gazette 1643, no. 30, een ‘extraordinaire’ verschijnen met daarin een bericht over ‘les étranges inondations arrivées en plusieurs villes, chasteaux et bourgs de l'Italie, dont une grande partie a esté ruinée et submergée: douze mille personnes et plus de trente mille bestiaux noyez’.

[p. 107]

gunt,¹¹ sed bene cincti armis speculantur rerum exitus. Catalani ob frequentes coniurationes adacti sunt rursus in verba regis.¹² Ducem Olivarem,¹³ cuius praecipue odio impulsos se ad defectionem dicunt Catalani, a rerum actu amotus est per Hispaniae regem.¹⁴ Sive fortuna adversa apud reges valet pro crimine, sive ad tempus adsumpta est haec simulatio, ut olim ab Henrico III Galliarum rege contra Joieusum et Espernonium,¹⁵ a Philippo II Hispaniarum rege contra cardinalem Grandivelanum.¹⁶ Habet interim Olivares, quo se consoletur, famam consentientem longissime ab eo abfuisse avaritiam.

Capitulum Mogontiacense vellet per Gallos bello eximi, sed Galli non hoc volunt, sed parati sunt acceptis locorum pignoribus in suam tutelam illos recipere, ut antehac Treviros.

In Anglia pontificii, qui regem sectantur, palam in possessionem aedium sacrarum publicarum se collocant.¹⁷ Ea re offensi quidam protestantiores commeatum a rege petiere. Iidem nunc accusantur reginam Angliae, simulatque terram attigisset, specie honoris exceptam voluisse tradere in manus parlamenti.¹⁸ Id verum sit necne, dies docebit. Legati a parlamento de pace rursus ad regem missi sunt, sed cum talibus conditionibus quas ipsi se obtenturos non sperant. Inter eas est, ut omnes de ecclesia ordinum differentiae tollantur¹⁹ contra morem tam antiquum quam christianismus est in Anglia. Partes adhuc sunt satis aequales, at si Scoti parlamento accesserint, perierit regis auctoritas.

Deus, excellentissime et illustrissime domine, consilia Sublimitatis tuae ad bonum et Suediae et christiani orbis dirigat ac secundet,

tuae Sublimitatis cultor devotissimus,
H. Grotius.

11 Venetië en Ferdinando II de' Medici, groothertog van Toscane, stelden alles in het werk om het gewapend conflict tussen paus en hertog van Parma over de rechten op het hertogdom van Castro buiten de eigen grenzen te houden.

12 De nieuwe Franse onderkoning in Catalonië, Philippe, graaf van La Mothe-Houdancourt, verlangde van zijn onderdanen dat zij op 26 januari te Barcelona bijeen zouden komen voor het afleggen van een eed van trouw aan koning Lodewijk XIII (Sanabre, La accíon de Francia en Cataluña, p. 273-274).

13 Lees: ‘Dux Olivares’.

14 Gaspar de Guzmán (1587-1645), ‘conde-duque’ de Olivares, eerste minister van koning Philips IV van Spanje, trok zich op 24 januari 1643 terug in een klooster te Loeches ten westen van Madrid (J.H. Elliott, The count-duke of Olivares, New Haven/Londen 1986; Diccionario de Historia de España III, p. 91-97).

15 Anne, hertog van Joyeuse (1561-1587), en Jean-Louis de Nogaret de La Valette (1554-1642), hertog van Epernon, favorieten van koning Hendrik III van Frankrijk.

16 Antoine Perrenot (1517-1586), kardinaal van Granvelle, de belangrijkste adviseur van koning Philips II in Nederlandse en Italiaanse zaken (NNBW II, kol. 1086-1093; BNB VIII, kol. 197-237).

17 Bij het werven van manschappen had de koningsgezinde William Cavendish (1592-1676), graaf, binnenkort markies van Newcastle, niet al te nauwkeurig gelet op de religie van zijn recruten (DNB IX, p. 364-369).

18 In het Parlement hechtte men geloof aan een publicatie waarin werd verklaard dat koningin Henriëtte Maria de koning had aangemoedigd om katholieken dienst te laten nemen in zijn leger. Al deze verdachtmakingen spoorden enkele opportunisten aan tot het plan om de koningin bij aankomst in Engeland te ontvoeren (CSP Ven. 1642-1643, p. 223 en p. 236).

19 ‘The Parliament's propositions for peace, presented to the king at Oxford’, dd. 1/11 februari 1643, bevatten een artikel waarin de koning dringend werd gebeden om de hiërarchie in de Anglicaanse kerk af te schaffen (The Parliamentary History of England III (1642-1660), kol. 68-72).

Lutetiae, XI/XXI Februarii 1643.

Acceptis reginae nostrae literis quae datae sunt VII Ianuarii,²⁰ praestolor aditum ad regem, ut mandata exsequar. Dertona plane obsessa est ab Hispanis, sed arx diu defendi

20 Het schrijven van koningin Christina van Zweden dd. 7/17 januari 1643 (no. 6044).

[p. 108]

potest. In Catalania Taragonam Galli obsident et commeatus ab hoste submissos intercepere.²¹ Rex Hispaniae ex vasis suis pecuniam facit. Dicitur exercitus Bavaricus retro se tulisse ad Danubium. Tribuni tum Germani tum Helvetii, qui Gallis merent, offenduntur ob accisa commoda. Dux Anguianus dicitur imperaturus exercitui in Picardia,²² habiturus secum Halerium,²³ Gesvrium,²⁴ Gassionem; apud Burgundiam imperaturus Mileraius.²⁵ Princeps Monaeci in parlamento inauguratus est ut dux Valentinatus et par Franciae.²⁶ Britanniae Armoricae ordines regi tres milliones dedere. Tota prope Hibernia ad pontificios deficit. In Angola Lusitani dicuntur feliciter pugnasse contra Batavos, regi Congi sociatos.²⁷

21 In Catalonië werd aan de Ebro gevochten om het behoud van de plaats Flix (ten oosten van Tarragona) (Sanabre, La acción de Francia en Cataluña, p. 243 en p. 274).

22 Louis II de Bourbon, hertog van Enghien, kreeg het begeerde bevel over de Franse legers in Picardië (Aumale, Histoire des princes de Condé IV, p. 8).

23 François de l'Hospital (1583-1660), graaf van Rosnay, sieur du Hallier, was militair gouverneur van Lotharingen geweest. In april 1643 mocht hij uit handen van de hertog van Enghien de maarschalksstaf in ontvangst nemen (Lettres Mazarin I, p. 147).

24 Louis Potier (ca. 1610 - †4 augustus 1643), markies van Gesvres, kwam bij de belegering van Thionville om het leven (DBF XV, kol. 1412).

25 Charles de La Porte, markies van La Meilleraye, zette geen spoed achter zijn vertrek naar de Bourgondische grens. In mei verzocht hij ontheffing van zijn taak.

26 De Gazette 1643, no. 23, dd. 21 februari 1643, bracht verslag uit van de plechtige proclamatie van Onorato II Grimaldi, prins van Monaco (Mourgues of Morgues), tot hertog van Valentinois en ‘pair de France’.

27 In dezelfde Gazette 1643 werd melding gemaakt van een overwinning die de Portugese gouverneur van Angola had geboekt op een door Hollanders opgestookte Congolese legerschaar.

Bovenaan de brief in de copie te Leipzig: Argumentum. Belgica. Regis in Riceliaci memoriam odium. Duae in aula factiones. Parlamentorum de novo autoritas. Regis intempestiva parsimonia. Belgica. Germanica. Italica. Olivares gratia excidit. Tutela Gallorum capitulo Mogontiaco oblata. Anglicana. Varia nova.