Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 10

4262. 1639 augustus 20. Aan J. Wtenbogaert⁷.

Mijnheer,

Ick sie seer garen uE. hant ende bidde Godt, dat ick deselve lang magh sien, ende verwondere mij niet soo seer, dat uE. oogen wat beginnen te schemeren, als dat deselve soo lang soo wel gedient hebben ende alsnoch dienen.

't Is mij ten hoochste lief, dat uE. toont te geloven, dat ick beminne alle die uE. aengenaem sijn. Ick ben uE. dat ende veel meer schuldigh. Niet alleen monsieur Rodenburg⁸, maer oock alle, die ick sal weten uE. bekent te sijn, sullen bij mij goed acces vinden ende ick sal blijde sijn, soo ick deselve eenigen dienst can doen. Bidde uE. daerom niet schroomich te sijn in sijne recommendatiën, al waer het maer om mij de vreucht niet te benemen, die ick scheppe uit uE. brieven.

Vaetius⁹ hoore ick dat vrij wat ongeschickt is. 't Geeft mij wonder, dat hij

7 Hs. Leiden, UB., coll. Pap. 2. Gedrukt Brieven van Joannes Wtenbogaert (ed. H.C. Rogge), III, p. 276-277. Antw. op no. 4200; beantw. d. no. 4389. Johannes Wtenbogaert was remonstrants predikant en de belangrijkste figuur in de broederschap.

8 Christiaan Rodenburg.

9 Gisbertus Voetius, protestants theoloog.

[p. 539]

op die materie van 't gesagh van de opperste overheit in kerckelijcke saecken liever ons twee attaqueert als Marsilium de Padua¹, Musculum² Tortorem Torti³ ende meest alle Engelschen, monsieur Casaubon⁴, Goldartum⁵, Althusium⁶, Arnisaeum⁷ ende meer andere, die ick desnood sijnde can noemen; soo dat men van d'heer Utenbogaert ende van Grotius magh seggen:

Se quoque principibus permixtum agnovit Achivis⁸.

De jesuiten selve can men op die materie de mont stoppen met de bekentenisse Harti in de conferentie met Renoldo⁹.

Mijnheer den eertsbisschop van Cantelberg¹⁰ heeft onlancx een goeden brief op die materie geschreven¹¹ aen de professoren ende predicanten van Basel, Bern, Zürich ende Schaffenhuisen. Den coninck van Groot-Bretaigne¹² selve gaet dit niet voorbij in een boeck onlancx bij sijne Majesteit selve uitgegeven¹³. Over veele jaeren ben ick versocht geweest bij eenige van de hoofden van 't parlement van Parijs iet op dese materie in te stellen, soo uit de oude coustumen van de christenheit, 'tsedert de princen christenen sijn geweest, als uit het gestaedige gebruick in Vrancrijck. 't Selve werck bij mij cortelijck sijnde ingestelt¹⁴, is deselve heeren alhier niet alleen seer aengenaem geweest, maer oock bij veelen in Polen, alwaer een copie was gecomen. Ick heb wel een grooter tractaet op die materie gereedt¹⁵, maer considerende 't meestendeel van de princen van onsen tijdt twijffele ick, off het uitgeven soude meer goeds off meer quaeds doen. Middelertijd sende ick uE. een concept van een boeck, dat fratre Paulō van Venetië¹⁶ op dese selve materie hadde voorgenomen, maer door sijn overlijden is verhindert geweest.

1 Marsilius van Padua († 1328), Italiaans jurist.

2 Wolfgang Musculus -Müsli- († 1563), Zwitsers theoloog.

3 Met Tortorem Torti wordt een werk van Lancelot Andrewes (1555-1626), bisschop van Ely en Winchester, bedoeld; Tortvra Torti: Sive, Ad Matthaei Torti Librvm Responsio, qui nuper editus contra Apologiam Serenissimi Potentissimiqve Principis, Iacobi, Dei Gratia, Magnæ Britanniæ, Franciæ, & Hiberniæ Regis, Pro Ivramento Fidelitatis. Londini Excudebat Robertvs Barkervs, Sereniss^ae Regi^ae Maiestatis Typographvs. Anno 1609.

4 Isaac Casaubonus.

5 Melchior von Haimensfeld, gezegd Goldast.

6 Johannes Althusius (1557-1638), Duits rechtsgeleerde en politicus.

7 Henning Arnisaeus († 1575-1636); vgl. dl. I, p. 580.

8 Vergilius Aen. 1. 488.

9 Jean Hart en John Rainolds (1549-1607); The Summe of the Conference betwene Iohn Rainoldes and Iohn Hart touching the Head and Faith of the Church: whereto is annexed a Treatise entituled, six Conclusions touching the Holie Scripture and the Church, written by Iohn Rainoldes. Londen, 1584.

10 William Laud, aartsbisschop van Canterbury.

11 Dd. 30 april 1639 (Hs. Zürich, Staatsarchiv, E II 369, fol. 223-224).

12 Karel I.

13 Zie no. 4259, p. 531 n. 6.

14 Deze voorloper op De imperio svmmarvm potestatvm circa sacra is blijkbaar nooit in druk verschenen; ook Ter Meulen-Diermanse weet er niet van.

15 Hugonis Grotii V.C. De imperio svmmarvm potestatvm circa sacra. Commentarius Posthumus. Lvtetiæ Parisiorvm. Anno Domimi [sic] MDCXLVII; Ter Meulen-Diermanse, no. 894. Met betrekking tot bovengenoemde namen zie men p. 13 van Grotius' boek.

16 Paolo Sarpi (1552-1623), Venetiaans staatstheoloog en kerkhistoricus.

[p. 540]

Godt Almachtich wille uE. spaeren tot het gemeene beste.

Ick blijve, Mijnheer,

UE. dienaer
H. de Groot.

Tot Parijs, den 20 Aug. 1639.

Ick wachte seer de Notas D. Heinsii op het Nieuwe Testament¹ om dan de mijnen op de vier Evangeliën² off hier off in Hollandt uit te geven, nae het best sal willen vallen.

Mijn boeck van de waerheit van de Christelijcke Religie³ is seer wel overgeset ende gedruct in 't Engelsch⁴. Is oock overgeset in 't Griecx⁵ ende in 't Persisch⁶.

1 Danielis Heinsii Sacrarum Exercitationvm ad Novvm Testamentvm Libri XX. Leiden 1639.

2 Hvgonis Grotii Annotationes in libros Evangeliorvm. Amsterdam 1641; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 1135.

3 Sensvs librorvm sex, qvos pro veritate religionis Christianæ Batavice scripsit Hugo Grotius. Leiden 1627; Ter Meulen-Diermanse, no. 944. Vgl. dl. VIII, p. 720 n. 7.

4 Zie no. 4259, p. 531 n. 5.

5 Onvindbaar. Vgl. hierover dl. VII, p. 461 en n. 9 aldaar.

6 Ook van een vertaling in het Perzisch heb ik geen spoor gevonden. Vgl. dl. IX, p. 766 en n. 4 aldaar.

Adres: Mijn Heer Mijn Heer Utenbogaerd.

In dorso schreef Wtenbogaert: de H. Ambass. de Groot. Recepta 28 Augusti 1639.