Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 10

[p. 11]

3917. 1639 januari 1. Aan G.J. Vossius¹.

Habeo gratiam, vir summe, pro epistola, quam ad me dedisti medio Decembri².

Optima ac verissima sunt, per quae me de socru³ mei semper amantissima, uxorem autem meam⁴ de matre ad meliorem vitam praemissa, consolaris. Aetatem ei datum est longam feliciter agere et videre pronepotes. Ab abnepotum conspectu parum abfuit.

Cunaei⁵ judicium magni feci semper et puto fuisse φιλοπάτριδα, eoque magis doleo, quod in eo academia fecit damnum.

Barlaeo⁶ valetudinem opto prosperiorem, vel poëseos causa, quam ornat. Pro illo opere de bene recepta apud vos regina matre⁷ nihil eum hinc quidem capturum praemii fide mea spondeo. Et tamen quotquot nunc prodiere panegyrici ob natalem delphini⁸, omnes in fronte editiones praeferunt: Honora Patrem et Matrem.

Vidit me hic dudum Jacobus Sirmondus⁹, vir, ut scis, eruditissimus. Is regis¹⁰ conscientiam nunc gubernat, bono sane publico; nam alii antehac eo functi munere religionem saepe objecere regis animo ob fidem cum Suedis et Batavis, quod hic facturus non est, gnarus illius sententiae prudentis Prudentii¹¹:

Siquidem coelestia nunquam

Terrenis solitum per iter gradientibus obstant¹².

Non ita autem se dedit aulae Sirmondus, ut non tempora sibi reservarit ad editionem Theodoreti¹³ et Hincmari¹⁴ cum multis accessionibus. Eamque ob causam habitat in veteri cellula.

Vedelius¹⁵ si ferit alios, non minus ipse a Montacutio¹⁶ vapulat, homo ineptus.

1 Copie Rotterdam, Gem. Bibl., coll. Rem. Kerk, cat. v. hss. 674. Gedrukt Epist., p. 389; ibid., p. 492; Ep. eccl., p. 796; ged. in vert. in Brandt-Cattenb., Leven I, p. 99. Antw. op no. 3887 (dl. IX, p. 750).

2 No. 3887 (dl. IX, p. 750).

3 Maria Nicolaï, gestorven op 16 oktober 1638.

4 Maria van Reigersberch.

5 Petrus Cunaeus, gestorven op 2 december 1638.

6 Caspar Barlaeus; voor zijn lofgedichten zie men de chronologische lijst, behorende bij het artikel van J.A. Roggeaant., Caspar van Baerle in Oud-Holland (jg. 7) 1889, p. 117-125.

7 Maria de Medici.

8 Lodewijk XIV, geboren op 5 september 1638.

9 Jacques Sirmond (1559-1651), Frans kerkhistoricus.

10 Lodewijk XIII.

11 Aurelius Prudentius Clemens (348-na 405), christelijk dichter.

12 Contra Orationem Symmachi I. 620: quoniam caelestia numquam // terrenis solitum per iter gradientibus obstant.

13 Voor de titel van dit werk zie men dl. V, p. 376 n. 6.

14 Hincmari Archiepiscopi Remensis opera dvos in tomos digesta. Cura et studio Iacobi Sirmondi Societatis Iesv Presbyteri. Lvtetiæ Parisiorvm, Sumptibus Sebastiani Cramoisy et Gabrielis Cramoisy, M.DCXLV. Cum Privilegio Regis Christianissimi. Hincmar (circa 806-882), aartsbisschop van Reims, verbleef aan het hof van Lodewijk de Vrome en werd een der belangrijkste bisschoppen van de 9de eeuw.

15 Nicolaas Vedelius (1596-1642), hoogleraar aan de Illustre School te Deventer.

16 Richard Montagu (1577-1641). Zie ook dl. VIII no. 3310, p. 666.

[p. 12]

Schokius¹ homo sit malus oportet, qui me tamdiu a popularibus meis vexatum nihil ipsis debentem nondum quiescere patiatur. De Satisfactione librum² quo scripserim animo, quo proposito, tu optimus testis es. Et gaudeo librum eundem cum toto, qui Ravenspergero³, homini tali, qualis est Schokius, respondet editum nuper Oxoniae⁴ placere eruditis. Liber veritatis Christianae⁵, ut de Germanicis duobus⁶ et Gallica versione⁷ non loquar, editus est in Anglia Anglice⁸. Vertit eum Graece pastor⁹ legati hic Anglicani¹⁰. Pontificii autem nunc Persice vertunt¹¹, ut mahumetistas, si Deus aspiret, faciant christianos. Dicat hos omnes nihil videre, qui, si ipsi credendum est, et propinquis et longinquis gentibus socinismum propinent. Triados probationem in eo libro directe aggressus non sum memor ejus, quod a viro magno socero tuo¹² audieram, peccasse Plessaeum¹³ et alios, quod rationibus a natura petitis et Platonicis saepe non valde appositis testimoniis astruere voluissent rem, non ponendam in illa cum atheis, paganis, judaeis, mahumetistis disputatione, qui omnes ad Sacras Literas ducendi sunt, ut inde talia hauriant, quae nisi Deo semet patefaciente cognosci nequeunt. Mosem aperte temporalia tantum promittere et Christi praecepta ipsius praeceptis esse perfectiora scis esse dogma Veterum idque abunde probasti. Quod si novum fedus legerent et intelligerent ut oportet, reperirent hoc ipsum scriptum Matth. V¹⁴, Hebr. VIII, 6 et alibi; et fecit hoc ipsum nuper his quoque in locis apertum Mileterius¹⁵

1 Martinus Schoock.

2 Defensio fidei catholicæ De satisfactione Christi Adversus Favstvm Socinvm Senensem: Scripta ab Hvgone Grotio. Lvgdvni Batavorvm Excudit Ioannes Patius, Iuratus & Ordinarius Academiæ Typographus, Anno 1617; Ter Meulen-Diermanse, no. 922.

3 Herman Ravensperger (1586-1625); zie no. 3887 (dl. IX, p. 751 n. 14).

4 Defensio fidei catholicæ De satisfactione Christi, Adversus Favstvm Socinvm Senensem: Scripta ab Hvgone Grotio. Cum Gerardi Iohannis Vossii ad judicium Hermanni Ravenspergeri de hoc libro responsione. Oxoniae, Excudebat Guilielmus Turner, Impensis Guilielmi Webb. MDCXXXVI; Ter Meulen-Diermanse, no. 925.

5 De veritate religionis christianae; zie Ter Meulen-Diermanse no. 944.

6 Hugo Grotius Von der Warheit der Christlichen Religion Auss Holländischer Sprache Hochdeutsch gegeben. Durch Martin Opitzen. In Verlegung Dauid Müllers 1631; Die Meinung der Bücher Hugonis Grotii Von der Warheit der Christlichen Religion. Von ihm selbst. Ausz dem Holländischen inn Latein, Vnd Auss diesem inn das Deutsche gezogen. Durch Christoph Colervm. In Vorlegung David Müllers 1631. Ter Meulen-Diermanse, resp. no. 152 en 1008.

7 Traicté de la verité de la religion chrestienne. Par Hvgves Grotivs. Traduit du Latin de l'aucteur. A Amsterdam, Chez Iean Blaev, MDCXXXVI. Ter Meulen-Diermanse, no. 1060.

8 Over deze Engelse vertaling zie men dl. VII, p. 461 n. 8.

9 Wellicht Matthias Turner, hoewel niet uitgesloten geacht moet worden dat sprake is van Thomas Lockey (1602-1679); zie dl. VII, p. 461 n. 9.

10 John Scudamore, ordinarius Engels gezant te Parijs.

11 Deze vertaling is - vermoedelijk - nooit verschenen.

12 Franciscus Junius (1545-1602), met wiens dochter Elisabeth (1585-1659) Vossius in 1607 in tweede echt gehuwd was; zie Brandt-Cattenb., Leven I, p. 377.

13 Philippe de Mornay, seigneur Du Plessis-Marly.

14 Te weten Matth. V, 17-18 (Vulg. 1965, p. 1018-1019).

15 Théophile Brachet, sieur de la Milletière. Het gaat hier stellig om de geschriften die La Milletière in 1638 (en in 1639 - Grotius wellicht vóór de druk onder ogen gekomen -) heeft gepubliceerd over de rechtvaardigmaking, nl. Admonition à M. Amyraut, de sa contradiction manifeste avec M. Mestrezat et M. Testard, sur le nœud de la matière de la justification du fidèle défendue selon la vérité catholique, par Théophile Brachet, sieur de La Milletière. [27 avril 1638]. Paris, P. Rocollet, 1638; Amiable esclaircissement avec M. Mestrezat, par le sieur de La Milletière, sur la vérité de la doctrine des catholiques, touchant les mérites et la justification du fidèle.

[p. 13]

¹⁵.

15 Paris, 1638; Sommaire de la doctrine catholique du franc-arbitre, de la grâce de la prédestination divine et de la justification du fidèle, où l'usage nécessaire des sacremens de l'Église communs à tous fidèles, est aussi représenté, par Théophile Brachet, sieur de La Milletière, pour réunir ceux de sa communion aux catholiques. Paris, L. Boulanger, 1639.

[p. 13]

Christum etiam ob id Filium Dei dici, quod ex Spiritu Sancto conceptus, id non negat Thomas Aquinas¹. Et quid aliud significat δι᾽ ὃ Lucae 1, 35, ut jam taceam etiam ob muneris impositi sanctimoniam et ob resurrectionem idem nomen satis aperte ei tribui.

Crellio² quod non operose respondi, in eo fecisse me prudenter existimo. Quid enim opus bene et satis liberaliter dicta repeti? Si non possit ipse probare injustum esse, ut volens aliquis pro altero poenas ferat, quod nunquam probabit, et contrarium omnium gentium sapientibus placuisse tum in ipso libro de satisfactione ostendi tum post Crellii librum³ editum in meis de Iure Belli ac Pacis, titulo de poenarum communicatione XI⁴ ampliusque docebo ex multis admodum Hebraeorum testimoniis ad Matth. XX, 28⁵, cujus particulae exemplum dedi nuper D. Goffio, theologo Anglo⁶, qui ex Anglia mei potissimum salutandi causa venerat; sequitur omnino nullam fuisse causam aut Socino⁷ aut Crellio, cur a verborum λύτρου, placaminis, expiationis, redemptionis proprietate discederet manifestissimumque piae antiquitatis consensum desereret. Non tanti autem facio aut Schokium aut magistrum ejus, ut huic aut illi respondendum putem, neque me pudeat consentire Socino, si quando is in veram veteremque sententiam incidit; ut sane fecit in controversia de justitia per fidem et aliis nonnullis.

Scripsi super his rebus non ita dudum ad D. senatorem Reigersbergium⁸, qui me apud Polonum legatum⁹ traductum a Riveto¹⁰ socinismi crimine ad me scripserat¹¹; in ea epistola¹² ostendi, si quis sententiam meam post conspectam Crellii scriptionem scire cupiat de argumento inter me et Crellium controverso, ei satis eam apparituram ex loco Esaiae LIII, ita ut a me versus est in disputatione cum judaeis et inde quod in fine operis de Veritate religionis Christianae illud Hebr. I, 3: ϰαϑαρισμὸν ποιησάμενος non in praesentis temporis, ut Socinus, sed in exacti significationem interpretor.

Hortensio¹³ et iter opto faelix et successum respondentem causae. Ego si quid adjuvare possum, meo more non deëro.

1 Summa Theologica, pars tertia, quaest. XXXII, art. 1, Respondeo dicendum (ed. photolith. naar Petr. Fiacc. tom. IV), New York 1948, p. 141.

2 Joannes Crellius; zie dl. V, p. 145 n. 1.

3 Ad Librum Hugonis Grotii, Quem de Satisfactione Christi adversus Favstvm Socinvm Senensem scripsit, Responsio Iohannis Crellii Franci Ecclesiæ Racoviensis Ministri. Racoviæ Typis Sternacianis, Anno a nato Christo 1623.

4 Hvgonis Grotii De Ivre Belli ac Pacis libri tres II c. XXI § XI ed. De Kanter-Van Hettinga Tromp, p. 546-547.

5 Hugonis Grotii Annotationes in Novum Testamentum, II Groningen 1827 (Ter Meulen-Diermanse, no. 1158), p. 141 vv.

6 Stephen Goffe (1605-1681), Engels theoloog en diplomaat.

7 Faustus Socinus.

8 Nicolaes van Reigersberch.

9 Andreas Rey.

10 De Leidse theologie-professor André Rivet.

11 Dl. VIII no. 3375; zie ook no. 3366.

12 Dl. VIII no. 3390.

13 Martinus Hortensius.

[p. 14]

Iansonio¹ Anthologia², si velit, committi potest. Ad caetera autem mea, sive theologica, sive politica, opus est omnino librario bene de rebus talibus sentiente. Si quis Blaeuwii liberum³ est, qui talia suscipere velit edenda, sed sine temporis dispendio, gaudebo. Si inter eos nemo est, multum me obligabis, si repereris alium eumque mihi quamprimum indicaveris. Habeo enim multa, ni fallor, profutura publico, quod mihi post injunctas legationis curas maximum est studium. Vitae incerta sunt spatia et rectius eduntur, quae nobis eduntur superstitibus. Deinde licet corrigere, licet adjicere. De Asoto⁴ meminero.

Uxor te ac tuam⁵ amicissime resalutat.

Cal. Ianuarii 1638 (sic), quem tibi ac tuis felicem precor.

Tuus ut soleo
H. Grotius

1 De Amsterdamse drukker en uitgever Johannes Janssonius.

2 Anthologia Graeca cum versione Latina H. Grotii; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 534.

3 Johan en Cornelis, zonen van Willem Jansz. Blaeu († 21 oktober 1638).

4 Schuilnaam voor Johan de Brune de Jongere; vgl. no. 3887 in fine (dl. IX, p. 752).

5 Elisabeth Junius.

Illud addam, siquis meam de summa Trinitate sententiam scire cupiat, reperturum quod satis sit in poematis nuper editis⁶. Amplior explicatio Notis⁷ reservanda est.

Rogo Manassem⁸ roges, ne Manasses sit, id est, obliviosus mei. Illud maxime scire velim, an id, quod in doctores in diversum a synedrio euntes constitutum fuit, ad omnia dogmatum rituumque pertineat. In Hincmari editione multa erunt ad Godscalci⁹ causam pertinentia, etiam quae Cordesius¹⁰ non vidit.

6 Wellicht de Londense editie van 1639 van de Poemata Collecta; zie Ter Meulen-Diermanse, no. 3.

7 De Annotationes in Novum Testamentum; zie Ter Meulen-Diermanse, nos. 1135, 1138, 1141.

8 Menasseh ben Israel; zie dl. IX no. 3900 en bijlage no. 7.

9 Over de benedictijn Godeschalcus zie dl. V, p. 22 n. 5.

10 Jean de Cordes. In 1615 had hij de Opuscula van Hincmar uitgegeven; zie dl. V, p. 36 n. 4.