Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 8

3000. 1637 maart 26. Aan A. Oxenstierna¹.

Excellentissime atque illustrissime Domine,

Tristior est Vinariensis², quod minus ex voto res eat.
Comes Suessionensis³ mutato ad suum arbitrium praesidio Sedani potens volente duce Bulionio⁴ videtur obtenturus, ut concedatur ei, quod eripi non potest, non eis nunc Gallorum rebus, ut ad obsidium ejus oppidi parati sint. Putatur ergo permissurus ei rex⁵, ut cum bona ipsius pace ibi maneat nihilque tentet regis rebus adversum, quippe si prematur parato adiutore Hispano⁶.

Princeps Condaeus⁷ ad Burgundiam abiit armatus a rege nova potestate, ut edicta tributaria in parlamento probari faciat, non aliter quam si rex praesens adesset, id est non exquisitis senatorum sententiis.

Quae in Sardinia gesta sunt, parum certe e gloria nominis Gallici, non ut in vulgus sunt edita, sed ut certis auctoribus accepi, mitto itemque postreman significationem voluntatis suae, quam Anglis post Arundelii⁸ discessum dedit ante mortem imperator⁹ eo, ut videtur, pertinente, ut electorale jus fiat alternum inter Bavaram et Palatinam domum.

Vidi his diebus legatos Angliae duos¹⁰: venit et ad me jussu Bulionii¹¹, qui cum eis colloquia agitat, Heufdius¹², deinde et agens Anglorum Ogerius¹³. Ajunt omnes regem Angliae¹⁴ adduci non posse, ut bellantibus se societ, nisi explorata de integro novi imperatoris¹⁵ circa pacem voluntate: interim passurum, ut navibus privatorum - de regiis enim negant - Palatinus¹⁶ utatur auctoritate Galliae regis.

Batavica de piscatu controversia, quam ante omnia sopiri Galli non sine causa voluerant, manet nec quicquam ad perscriptam de eo Gallorum postulationem Angli responderunt. Laboratur tamen etiamnunc in eo.

1 Gedrukt Epist., p. 311; Oxenst. Skrifter 2. afd. II, p. 327.

2 Bernhard, hertog van Saksen-Weimar. De naam ‘Vinariensis’ staat in de tekst in cijfer: 81.9(= 8).78.80.66.71.74.35.67.37.76.113.118.

3 Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

4 Frédéric Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon.

5 Lodewijk XIII van Frankrijk.

6 Philips IV.

7 Henri de Bourbon, prins van Condé.

8 Thomas Howard, graaf van Arundel; zie over hem V, p. 318 n. 12.

9 Ferdinand II; hij was op 15 februari overleden.

10 John Scudamore en Robert Sidney, graaf van Leicester, resp. Engels ordinarius en extra-ordinarius gezant te Parijs.

11 Claude de Bullion.

12 Johan Hoeufft, bankier te Parijs.

13 René Augier (Oger), Engels agent in Frankrijk.

14 Karel I.

15 Ferdinand III, zoon en opvolger van Ferdinand II.

16 De paltsgraaf Karl Ludwig, oudste zoon van de in 1632 overleden Winterkoning Frederik V.

[p. 176]

Gallis placet, quod de conventu Hamburgi instituendo vocandisque eo praeter Suedos Gallosque Batavis, Danis, Germaniae protestantibus Angli proposuerant: sed ajunt se obligari Anglis causam nondum suam aperte sociantibus interim nolle. Creditur ad eum conventum idem, qui in Poloniam, iturus Davausius¹.

Suspicor aliquid convenisse inter² Alexandrum³ et Vindicem⁴, quod Sophin⁵ lateat⁶, de⁷ Vespasiano⁸; quo eos tendere arbitrer, scripsi antehac⁹, in eoque persisto multis adductus rerum verborumque argumentis. Eo in conventu tendet omnium conspiratio. Sunt qui existimant apud Augustum¹⁰ actum iri non tantum de ea re, de qua scripsi nuper¹¹, sed et in spem erigatur adipiscendae dignitatis Annibalicae¹². It Davausius Spiritus Sancti, quod vocant, insigni ornatior.

Is, qui in Hispaniam hinc ivit, monachus Bachelius¹³ dicitur.

Cum Lotharingo¹⁴ tum per alios tum per Chevreuziam¹⁵ agitur.

Cardinalis Hispanus¹⁶ potestatem accepit seorsim cum Batavis agendi. Ego, ne id fiat, et fidem reipublicae obstrictam Galliae et principis Arausionensis¹⁷ prudentiam obstituram puto.

Demota hic est in Ponte novo ea, quae regi Galliae imperatoris dabat titulum, inscriptio.

Inter nova tributa etiam hoc cuditur, ut qui e publico salaria habent, quantum uno anno percipere solent, tantum bima die pendant ita, ut dimidium jam praesens conferatur.

Insulas duas in mari Ligustico¹⁸ jam petere dicitur classis Gallica, munitiores ab omni re quam ut sperare expugnationem audeam.

Piccolominius¹⁹ Bruxellis est metumque Galliae ad Picardiae Campaniaeque finem injicit.

De nostris per Germaniam rebus multum diversi hic rumores per urbem jactati sunt pronisque accepti animis aut ab iis, qui nobis favent ob commune periculum aut ab iis, qui religionis odio in nos inflammantur.

1 Claude de Mesmes, graaf van Avaux.

2 De woorden ‘convenisse inter’ staan in de tekst in cijfer: 39.42.31.81.33.41.71.67.112.85. 79.78.77.33.4.

3 Codenaam voor Engeland.

4 Vindex is een codewoord voor Frankrijk.

5 Sophi is een codenaam voor Zweden.

6 Het woord ‘lateat’ staat in de tekst in cijfer: 60.80.68.72.80.3.

7 De tekst der Epist. heeft abusievelijk ‘Me’.

8 Codenaam voor Pommeren.

9 Zie o.a. no. 2995, p. 164.

10 Schuilnaam voor Wladislas VII (IV) van Polen.

11 Vgl. no. 2995, postscriptum.

12 Hannibal is een schuilnaam voor de keizer.

13 Simon Bachelier.

14 Karel IV, hertog van Lotharingen.

15 Marie de Rohan, hertogin van Chevreuse (1600-1679).

16 Don Fernando, kardinaal-infant van Spanje.

17 Frederik Hendrik.

18 Saint-Honorat en Sainte-Marguerite.

19 Ottavio d'Arragona, hertog van Amalfi, prins van Piccolomini.

[p. 177]

Mitto et epistolam brevem¹, quam per comitem Brionium² regi remisit comes Suessionensis, de quo, ad modo dicta, hoc adjiciam credi in hac aula non posse ejus animum flecti ad illud, quod proponitur, cum Combaletta³ matrimonium, quanquam matre ejus⁴ jam in id inclinata.

Haec scribenti intervenit comes Licestrius satis alieno tempore velut properans. Queritur de duritie Gallorum, qui, cum paratus sit rex Britanniae ad ea, quae ipsi postulaverant, si rei summa spectetur, nunc cessum eant foedusque in Hamburgensem conventum differant. Praesagire se sui regis offensam talem, ut eum suos legatos Hamburgum missurum non putet, decisurum eum potius cum Austriacis, quoquo modo poterit, eorumque rebus, ut potest, commodaturum.

Rogat me, ut quando Galli Suedorum Batavorumque consensum se ajunt opperiri, suadeam eis, ne occasionem forte elapsuram e manibus dimittant. Nihil in hoc periturum Suediae Batavorumque rebus, si rex Galliae id, quod sine ipsorum fraude fieri potest, polliceatur. Postea se et cum Suedis et cum Batavis acturos, ubi tentatae iterum pacis rationes erunt.

Respondi me omnia optima velle Angliae Palatinaeque domui. Et de eo, quod non viderim, foedere nihil mei esse judicii, generaliter tamen commendasse me Gallis amicitiam Angliae et quaecunque eas gentes arctiore vinculo possent adstringere. Neque tamen mirandum adeo, si societatem differant cum iis, qui bello immisceri adhuc nolunt et ne auxiliatorum quoque nomen habere cupiunt. Non esse credibile Gallos ante Hamburgensem conventum cum hoste transacturos. Id, quod maxime expeterent, salvum manere Anglis: satis obstare Gallis, ne id faciant, pacta Vismariensia, quae probata cupiant. Antequam vero Suedi Gallique inter se ac deinde cum hostibus convenire possint, longiore opus tempore quam intra quod incipi possit Hamburgensis conventus. Indicabam etiam ad res communes bene constituendas opus fore, ut ista cum Batavis de mari tollatur disputatio.

Ad hoc dixit nihil aliud quam regem Angliae in eo facturum, quicquid aequum esset⁵, regique Galliae id precanti, quantum incolumi jure suo posset, obsecundaturum. Neque credibile esse classis suae, quam tuendis amicorum littoribus offerant, usum ullum adversus Batavos, quos nunc maxime amicos cupiant, fore.

Rogatus, an rex regias naves electori commodaret, dixit parum referre regiae essent an aliae ad bellum non minus validae. Ego tamen ad famam multum id interesse dicebam. Addidi exspectare me a Suedia aut Pomerania literas, quarum praescriptum sim secuturus, et, quantum per id liceat, daturum me operam, ut optime velle Angliae domuique Palatinae cognoscar.

Cum diceret egisse cum Suedis Gallos, egisse cum Batavis se inconsciis, haud mirum id dixi, cum Angli extra bellum positi res suas seorsim agerent. Inter eos, qui socii essent, consilia debere esse communia.

Cum cetera extra Palatinatus causam ad se non pertinere vellet credi, ostendi, quam formidanda esset vis Austriaca conjuncta cum Hispaniae armis, etiamsi

1 Ontbreekt, evenals de vorengenoemde stukken.

2 François-Christophe de Levis-Ventadour, graaf van Brion

3 Marie Madeleine de Vignerot, dame de Combalet.

4 Anne de Montafié.

5 De tekst der Epist. heeft ‘est’.

[p. 178]

imperii splendor auctoritasque non accenderent, quae nunc illa domus sibi propria fecisset¹. Galliae Suediaeque non ea esse incrementa, quibus invideri debeat: Batavos suis rebus contentos fore.

Haec fere longi satis sermonis rebus iisdem per alia, ut fieri solet, verba repetitis fuit materia. Mihi eae, quas significavi, conjecturae nondum evelluntur. Sed eas meaque omnia exactissimo Tuae Sublimitatis judicio suppono.

Illud omittendum insuper non est, quod dixit Licestrius: nullas regi suo in Hispanum justas belli causas; verbaque illa: procuraturum se, ut Palatinatus ad dominum redeat. Quae olim dixit mihi ipse de id praestandi obligatione, nunc ad solam commendationem retulit.

Venit et hoc in mentem aequum non esse, ut Galli, si forte, quod nescio, probatum jam in Suedia est foedus Vismariense, conditionem pacis nobis duriorem efficiant aliqua cum Anglis pactione, quam nobis inconsultis confecerint. Cum sua quisque² agit, melior est conditio occupantis.

Multi mihi indicant id agi ut tertia pars³ orietur ex Sultano⁴, Augusto, Pitamone⁵, Galba⁶, quibus accedant⁷ Alexandrini⁸ et lactucarii⁹.

Sabioneda jam Hispanum¹⁰ accepit praesidium, pretium pacis cum Parmensi¹¹. Sabaudi¹² consilia pergunt suspectare omnes, qui Galliae benevolunt.

Creditur quae pro Homero¹³ facit dux Bulionius¹⁴ non facturus nolente Gracho¹⁵, unde de ipsius in Eusebium¹⁶ voluntate fit conjectura.

Deum rogo, Excellentissime atque Illustrissime Domine, cuncta ut det reginae¹⁷, regno Tuaeque Sublimitati saluberrima.

Lutetiae, 16/26 Martii 1637.

Tuae Sublimitatis cultor devotissimus
H. Grotius¹⁸.

1 De uitgave der Epist. heeft: quae nunc illa domus sibi voluit, propria fecisset.

2 Het ‘quoque’ van de Epist. zal op een zetfout berusten.

3 De woorden ‘tertia pars’ staan in de tekst in cijfer: 77.72.66.77.79.80. 82.70.66.76.

4 Schuilnaam voor Christiaan IV.

5 Hier moet ‘Potamone’ gelezen worden; Potamo is een schuilnaam voor Johann Georg I, keurvorst van Saksen.

6 Schuilnaam voor Georg Wilhelm, keurvorst van Brandenburg.

7 De tekst der Epist. heeft abusievelijk ‘accedat’.

8 Alexander is een codenaam voor (de koning van) Engeland.

9 Lactura is een codewoord voor Frankrijk.

10 De uitgave der Epist. heeft de lezing ‘Hispani’.

11 Odoardo Farnese, hertog van Parma.

12 Vittorio Amedeo, hertog van Savoye.

13 Schuilnaam voor Louis de Bourbon, graaf van Soissons.

14 Frédéric Maurice de La Tour d'Auvergne, hertog van Bouillon. De woorden ‘dux Bulionius’ staan in de tekst in cijfer: 10.69.20. 43. 81.60.71.73.24.79.2010.

15 Schuilnaam voor Frederik Hendrik.

16 Schuilnaam voor De Richelieu.

17 Christina van Zweden.

18 Het onderschrift ‘Tuae Sublimitatis ... H. Grotius’ ontbreekt in de uitgave der Epist.

Equitatus hostilis ad Hesdinum apparet. Duci Vinariensi Gallicae offeruntur copiae tutando, ut puto, limiti. Et dicitur numerus a XX millibus ad VI millia

[p. 179]

decrescere. Ni obtineat quod aequum putat, comiter missionem flagitat. Haec jam signaturo ipse intervenit. Queritur trahi se a Gallis, praesertim in re pecuniaria. Sperare tamen dari sibi Gallorum VI millia, quae cum suis copiis factura sint ferme XVI^m. Proditurum se intra mensem Aprilem.

Adres: Axelio Oxenstiernae, Sacrae Reg. Maj. Regnorumque Sueciae Senatori et Cancellario.