Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 5

1809. [1633] Van M. Ruarus¹².

Qui literas tibi meas reddent, vir amplissime, alter natione Italus quique summo belli duci Tillio¹³ aliquot annos a secretis fuit, alter patritius Norinbergensis, cum ad notitiam tuam eximiis viris semper expetitam aspirarent, ut per literas sibi meas aditum ad te struerem rogarunt; quod pro amicitia, quae cum utroque

12 Gedrukt Ruari Ep. select. Centuria I, p. 165. Beantw. d. no. 1855, p. 146. Uit het antwoord dd. 2 juli 1633 noch uit de brief zelf valt op te maken, van wanneer precies deze is. Vermoedelijk wel van juni, maar omdat daaromtrent niet de minste zekerheid bestaat, plaats ik hem niet nader gedateerd aan het begin van het jaar, waarin hij moet zijn geschreven.

13 Johan Tserclaes, graaf van Tilly, veldheer in de Dertig-jarige oorlog; hij was op 30 april 1632 gestorven. Zijn secretaris is mij niet bekend, evenmin diens reisgenoot uit Nürnberg.

[p. 89]

mihi intercedit, negare illis non potui. Eximiam utriusque eruditionem ceterasque virtutes vel ex uno colloquio ipse tam perspicaci vir ingenio facile agnosces. Ut proinde ad illam commendationem nihil mihi sit necesse verba multa insumere, occupato praesertim, et itineri, quod in Poloniam minorem meditor, accincto unum tamen hoc silentio praeterire nolim, eos in religionis negotio libero esse iudicio et moderatis sententiis inter dissidentium partes plurimum studere.

Mitto tibi hac occasione libellum de reformatione Ecclesiae, quem praesens pollicitus tibi fueram, cuius auctor natione Marchicus diem in Transylvania nuper obiit¹; addo et Panegyricum Samuelis Przypcovii², viri nominis tui studiosissimi, cuius ingenium ex dissertatione de pace et concordia Ecclesiae³ et ex descripta Turpilii vita⁴, quam coram tibi exhibui, aestimare, ni fallor, coepisti.

Obiter moneo, in praestantissimis tuis libris de jure belli et pacis παϱόϱαμα mihi videri, quod nec in posterioribus editionibus mutatum legitur. Lib. I cap. II. §. VIII. ais Paulum Corinthios ad beneficentiam in Macedonas exercendam excitare⁵. Atqui non in Macedonas, sed Macedonum exemplo Corinthios ad beneficentiam exercendam excitat, et quidem in sanctos Hierosolymitanos; liquere quod dico videtur ex cap. VII. et IX. posterioris, et XVI. prioris ad Corinthios Epistolae, item ex Actor. XI. 29., Rom. XV. 29., Gal. II. 10.

Caeterum incidi nuper in locum quendam Arriani, Epictetaei commentatoris⁶, qui quod e Thalmude de Iudaeorum baptismo coram mihi referebas, in mentem mihi revocavit. Quanquam autem non dubitem tibi, cui quid lectum non est, locum esse notum, quia tamen liber istic fortassis ad manum non est, lubet integrum hic ascribere, ut et de alio quodam, quod in eo mentem meam exercuit, iudicium tuum interrogem. Sic vero habetur lib. II. cap. 9. Τί οὖν Στωιϰὸν λέγεις σεαυτόν, τί ἐξαπατᾷς τοὺς πολλοὺς, τί ὑποϰϱίνῃ Ἰουδαῖον ὤν Ἕλλην; οὐχ ὁϱᾷς, πῶς ἕϰαστος λέγεται Ἰουδαῖος, πῶς Σύϱος, πῶς Αἰγύπτιος; ϰαὶ ὅταν τινὰ ἐπαμφοτεϱίζοντα ἴδωμεν, εἰώϑαμεν λέγειν, "οὐϰ ἔστιν Ἰουδαῖος, ἀλλ᾽ ὑποϰϱίνεται". ὅταν δ᾽ ἀναλαβῃ τὸ πάϑος τὸ τοῦ βεβαμμένου ϰαὶ ᾑϱημένου, τότε ϰαὶ ἔστι τᾠ ὄντι, ϰαὶ ϰαλεῖται Ἰουδαῖος. οὕτως ϰαὶ ἡμεῖς παϱαβαπτισταί, λόγῳ μὲν Ἰουδαῖος - sic quidem est in meo exemplari, sed legendum, ut opinor, Ἰουδαῖοι -, ἔϱγῳ δὲ ἄλλο τι⁷. Satis manifeste judaeis baptismum hic tribuit et παϱαβαπτιστὰς ab illis distinguit, quan-

1 Noch omtrent de auteur, noch omtrent zijn boek heb ik iets naders kunnen vinden.

2 Samuel Przipcovius (1590 of 1591 - 1670), Pools sociniaan. Zijn Panegyricus honori et gloriae principis Vladislai Sigismundi regis Poloniae et Sueciae was in 1633 uitgekomen.

3 Zie hierover IV, no. 1515 p. 224 en n. 1 aldaar.

4 Een Turpilii vita van de hand van Przipcovius heb ik nergens gevonden; ook Sandius, Bibl. Anti-Trin. weet er niet van.

5 Op p. 22 van de editie van 1632; in de editio princeps van 1625 is het I, 2, 8 (p. 39). In de uitgave van 1642 heeft Grotius de correctie aangebracht; zie aldaar, p. 27.

6 Flavius Arrianus van Nicomedië; hij leefde ten tijde van Hadrianus († 138) en Antoninus Pius (†161). Na een ambtelijke loopbaan in dienst van de Romeinse keizer, keerde hij tot de Griekse wereld terug en legde zich toe op het schrijven van voornamelijk historische werken. In zijn jeugd tekende hij de voordrachten op van de Romeinse wijsgeer Epictetus (50-138) en gaf die uit met toevoeging van een compendium: ΑΙ ΕΠΙΚΤΗΤΟΥ ΔΙΑΤΡΙΒΑΙ.

7 In de editie van Schenkl, Epicteti Dissertationes ab Arriano Digestae ad fidem codicis Bodleiani iterum recensuit Henricus Schenkl. Accedunt fragmenta. Enchiridion ex recensione Schweighaeuseri Gnomologiorum Epicteteorum Reliquiae. Indices. Editio Maior Adiecta est tabula. Bibliotheca Scriptorvm Graecorvm et Romanorvm Tevbneriana, no. 1302. Lipsiae In Aedibvs B.G. Tevbneri MCMXVI, p. 144; de tekst van het citaat is hier en daar op punten van ondergeschikt belang verbeterd naar de editie van Schenkl.

[p. 90]

quam fieri potest, ut ethnicorum aliorum exemplo Christianos, qui baptismo ad religionem Christianam initiabantur, cum judaeis confuderit; quod eruditissimus Wolfius¹ hic non injuria suspicatur. Sed quid hoc est, quod se aliosque secum παϱαβαπτιστὰς et λόγῳ Ἰουδαῖους appellat, a quibus sese alioquin re abire profitetur? An tam honestum erat tunc temporis judaeorum nomen, ut et gentiles sibi illud arrogarent? an potius respicit probitatem sive judaeorum sive Christianorum istius saeculi et multos eam gentiles profiteri queritur, quam tamen non praestent?

Sed manum tandem de tabula², ne horas tuas melioribus occupationibus debitas garritu meo morer. De rebus tuis privatis nondum quicquam intelligo, quod animum meum tuorum commodorum cupidissimum exhilaret. Interea vota pro tua felicitate ad coelos effundo, quae utinam tandem exaudiat ille, cujus tu honori consilia tua atque actiones praecipue consecrasti! Vale.

1 Dit betreft de Duitse filoloog Hieronymus Wolf (1516-1580), die o.a. een latijnse vertaling van de werken van Epictetus heeft bezorgd; zie over hem Schenkl, Epicteti Dissertationes ab Arriano Digestae, p. XCVII.

2 Cicero Ad Fam. VII, 25.