Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 3

[p. 1]

1045. [± 1626] Van Abrah. van der Mijle¹.

Hug. Grotio.

Multo auro mihi fuit gratius ex literis tuis nuperrimis intelligere tum corporis valetudinem, tum animi tui magnitudinem, robur et constantiam in sustinendis illis exilii tui insultibus, quibuscum conflictaris. Quamquam et hoc magnae refocillationi tibi esse et fortunae austeritatem non parum mitigare posse tibi gratulor, quod in eo regno et urbe verseris, ubi infinitus est numerus magnae fortunae et summi ingenii hominum, quorum consuetudine, familiaritate ac in te benevolentia potes uti. Iuvat me valde quoque, quod videam non modo te in illa de concordia nostra sententia magis magisque confirmari, sed et alios esse per Gallias summa eruditione homines quamplurimos, qui eam comprobant: et quidem utriusque communionis. De pontificiis quibusdam et multis politicis id iam olim mihi notum, sed mirum si inter eos quoque sint alicuius nominis reformatae partis ecclesiastici, quorum rigor et coniuratio in verba magistrorum caute fere est rigidior. Utinam daretur mihi apud vos versari, et cum canonico² illo tuo et Hottomanno³ subinde aliquantulum sermocinari: fortassis invicem ex alterutris ea intelligeremus, quae ad urgendum et promovendum hoc conciliationis negotium facerent. Hottomanni insignis ille pater notus mihi Genevae⁴ fuit, eaque me humanitate affecit, ut vocatus ad ultimam meam coenam, quam Geneva discedens habui,

1 Minuut U.B. Amsterdam, cod. N 111b. De brief is een antwoord op een verloren gegane brief van Grotius, waarin deze n^o. 960 (dl II, p. 434 vv) beantwoordt. Hij moet wel op dit jaar geplaatst worden, omdat aan het slot gezinspeeld wordt op de synode acht jaar voordien. Over de schrijver zie I, p. 271 n. 8.

2 Wellicht J. Hemelaer (± 1570-1655). Deze was kanunnik van de kathedraal van Antwerpen; hij had Grotius bij diens komst te Antwerpen op zijn vlucht in 1621 verwelkomd met een gelukwens in jambische verzen: Angeli custodis ad Hugonem Grotium super nupero eius carcere Paraeneticon, Antverpiae, C. Moretus 1621. Zie Grotius' brieven aan Hemelaer van 23 juli 1621 (II, p. 110) en van 24 september 1621 (II, p. 142).

3 Jean Hotman (1551-1636), zoon van François; zie I, p. 347 n. 4 en H.C. Rogge, Brieven van en aan Maria van Reigersberch, Leiden 1902, p. 279 n.l.: ‘Jean Hotman, Sieur de Villiers-Saint-Paul, die in zijn jeugd secretaris van den graaf van Leicester was geweest, en daarna in dienst trad van Hendrik IV. Hij was thans agent van de Hugenoten bij de Protestantsche vorsten van het Duitsche rijk. De Groot stond lang voor zijne komst te Parijs reeds met hem in briefwisseling (H. Grotii Epistolae. Amst. 1687. Epist. 49, 47; Fr. et J. Hotomannorum ac clarorum virorum ad eos Epistolae. Amst. 1700. Hag. Com. 1730)’.

4 Bij Herman de Vries, Genève, Pépinière du Calvinisme hollandais I, Les étudiants des Pays-Bas à Genève au temps de Thèodore de Bèze, Fribourg (Suisse) 1918 komt de naam van Abrah. van der Myle als student te Genève niet voor; evenmin in het Supplément provisoire à la liste des étudiants dressée au tome I^er, opgenomen in dl. II van het genoemde werk, dat de titel draagt: H. de Vries de Heekelingen, Correspondance des élèves de Théodore de Bèze après leur départ de Genève. La Haye 1924.

[p. 2]

una cum Beza¹ ei interesse sit non indignatus manumque suam mihi tesseram amicitiae suae² reliquerit. Nec dubito quali ille erat iudicio, quin, si considerando et perpendendo mentis suae sagacitatem nostro huic proposito applicuisset, filio hic non assensor, sed praeitor atque author futurus fuisset. Certe valde iudicium meum de summa hac re confirmat, quod perspiciam alios quoque esse tui Hottomannique similes, qui in id mecum conspirant. Est enim virorum perspicacium authoritas et sententia pondus quoddam rationum, nec minoris faciendum quam Pythagoricum αὐτὸς ἔφα: etenim credibile est non temere eos quicquam effari nisi undiquaque ea rationum pensiculatione severa adhibita, quae adhiberi a mente humana potest.

Valde avide expecto indicem illum Hottomannicum³ videre: tum cumprimis peroptarem intelligere, quis inter omnes illos conficiendae unitatis scriptores praecipua momenta tum argumentorum, tum eius ineundae rationis ac modi collegerit; omnes enim perlegere et taediosum et parum aliquando est utile. Vidi ego aliquot, qui de ista agere aliquid et scribere voluerunt, sed non adeo scopum attingunt, ut, nisi alia via commonstretur, nunquam durante hoc mundo cum fructu hic aliquid sit agendum. Plerique ea conferunt, quibus ostendunt non debere in Christi domo eas rupturas esse: dirum id esse, dolendum et lamentandum multis exaggerant, contra pacem fieri debere monent; sed quod hic factu cumprimis est opus et apprime necessarium, id praetereunt et silent: nempe cur et ob quae pondera rationum eae scissurae et inde prognata infernalia odia, mortales inimicitiae, et animarum corporumque tantae totque vastationes non debeant remanere: non esse eam religionis dissensionem, non eam in vera fide discordiam, quae hoc exigat aut iubeat, sed contra esse penes partes eam in praecipuo cultu et salvifica fide concordiam consensumque ut non diversae, sed eiusdem sint salvificae religionis: esse errorem et desipientiam aliter de se mutuo partes opinari. Haec, inquam, a fundamentis suis et firmis principiis neminem quidem ego novi hactenus, qui solide pertractavit et commonstravit. Quod nisi fiat exquisito modo, ut ita vi rationum animorum pervicacia et durities quasi confringatur et cogantur aequum iniquumque in hac causa cognoscere, frustra erit quicquid monitorum ad concordiam ineundam absumpseris. An ego mea meditatione hanc vim persuasoriam et rationum hoc quoddam imperium repererim constabiliverimque ipsemet nec possim nec ausim de me profiteri: certe omnes nervos, hoc ut assequerer, unice intendi. Omni modo optarem integrum esset, ut scriptum meum⁴, quale nunc perdolavi, bilanci iudicii tui posset committi; et mitterem quidem, nisi metuerem, ne in manus alienas incideret et ita mihi cum periculo et damno periret. Exscribere autem mihi est nimis taediosum laboriosumque, aliis describendum tradere intutum. Uni atque alteri fidis et intimis amicis legendum

1 Theodorus Beza (de Bèze), medewerker en opvolger van Calvijn, in 1519 te Vézelay geboren en gestorven 13 oktober 1605 te Genève.

2 Vermoedelijk een inscriptie in zijn Album Amicorum.

3 Waarschijnlijk een door Hotman samengestelde lijst van boeken over de eenheid der kerken; zie ook n^o. 1147 en n^o. 1257 met desbetreffende aantekening.

4 Van de hand van Grotius bestaat een uittreksel van een geschrift van Abraham van der Myle over het bijleggen der kerkelijke geschillen: De componendo dissidio inter Pontificios, Reformatos et Augustanos. Mogelijk wordt hier op dit geschrift, waaromtrent verder niets bekend is, gedoeld; zie Mr. L.J. Noordhoff, Beschrijving van het zich in Nederland bevindende en nog onbeschreven gedeelte der papieren afkomstig van Huig de Groot, welke in 1864 te 's-Gravenhage zijn geveild. Groningen-Djakarta 1953, p. 51.

[p. 3]

tradidi, cum quorum iudicio si tuo conveniret, censeres fortasse id a me praestitum, quod iubeat in negotio isto non diu cessare, sed ad id aggrediundum properare idque ad adducendum ad finem suum advigilare. Si ea commoditate mihi daretur frui, ut tecum, et cum aliis, qui apud vos pacis ecclesiae conficiendae sunt cupidi, consilia mea possem communicare, non dubito, quin brevi eam viam essemus complanaturi, quae commoda et utilis operi huic aggrediundo foret; nec forte aut christianorum principum inter se simultates et bella, nec Romani pontificis malevolentia impedirent, quin, si non uno aut altero anno res ad colophonem possit deduci, saltem ea initia conficerentur, per quae spes et medium praeberentur, quo paulatim possit finis optatus acquiri. Imo vero si talis quispiam summus monarcha, qualis est rex vester, per dextros et prudentes homines persuaderi quiret, ut sub umbra authoritatis ipsius conamen posset huius rei institui, forsitan id minuendis bellis per Europam et tollendis principum dissidiis posset conducere. Tu, vir celebris, de istis propius cogita; et nostri meminisse nosque amare non desine. Atque ita Domino Iesu commendatissimus vale. Dordraci.

Facere non possum, quin pro mantissa te certiorem de hoc faciam, protuberascere hic eam in rebus ecclesiasticis metamorphosin, ut nulla in Metamorphosi Ovidiana sit magis mira. Incipitur hic concedi, imo offerri remonstrantium sectatoribus a contraremonstrantibus ipsis ecclesiastis dispensatio non illiberalis, ut licet sententiam de quinque articulis remonstrantium integram retineant, si velint cum ipsis pacem et communionem colere, cum gratiis sint admittendi et recipiendi. Imo in tua urbe Roterodamensi istud paulo ante contigit, ut probus quidam vir, qui tempore synodi ac aliquot annis post culpatus fuit et suspectus nimiae moderationis et in partes remonstrantium propensionis, non solum a magistratu sed et a toto synedrio saepius iteratis ad eum delegationibus valde sit sollicitatus ad ministerium ecclesiae illius suscipiendum. Qui cum rotunde prae se ferret se id non posse facere, nisi a toto synedrio collegialiter sibi promittatur, et quidem subsignato scripto, ecclesiastas secum velle adniti omnemque operam dare, ut remonstrantium membra, etiam permanentes in remonstrantium de V art. sententia, ad ecclesiae communionem invitentur atque admittantur. Quod ut ore ac promissis futurum ab omnibus ecclesiasticis et magistratu ipsi est addictum, ita excepto uno aut altero, qui id renuebant, ex ecclesiastis et presbyteris a duobus ministris et reliquis presbyteris omnibus ac diaconis ut scripto ipsi consignaretur, fuit constipulatum. Sed quia non omnes unanimiter tale scriptum vellent consignari, renuit vocatus ille concionator vocationem suscipere, non sine summa indignatione totius magistratus adversus eos, qui hanc aequissimam, ut ipsi interpretantur, constipulationem scripto fieri detrectant. En, quantum haec scena distat ab illa¹ praeterita! Sic iam plerisque, ut videtur, in diversis ecclesiis constituta est anima exceptis hic illic aliquot rigidioribus Crassis Gracchisve². Si haec ante annos octo sententia invaluisset, an opus fuisset synodo? an tanto molimine, tanto propinquarum et longinquarum ecclesiarum motu? tot turbis? tot concussionibus? tanta duritia? Nunquid mitigatio isthaec improbat damnatque omnia, quae probata sunt synodo? Nunquid synodum totam omniaque, quae

1 Vgl. Ovidius, Metamorf. VI 273.

2 Lucius Licinius Crassus (140-91 v. Chr.) en Gaius Sempronius Gracchus (153-122 v. Chr.), beiden bij alle onderlinge verschillen redenaars van hartstochtelijk temperament, die van geen compromissen wilden weten.

[p. 4]

ante et post eam tanto conatu, tanta cum multorum calamitate gesta sunt, inania facit? Sed utinam tandem, tandem sapiant Phryges!¹

1 Sero sapiunt Phryges, fragment uit Equos Troianus van de Romeinse dichter Livius Andronicus, aangehaald door Cicero, Epist. ad Fam. VII, 16; zie O. Ribbeck, Tragicorum Romanorum Fragmenta³, Lipsiae 1897, p. 271, die het vermeldt onder de Incertorum Poetarum Fabulae.