Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 2
(1936)–Hugo de Groot– Auteursrecht onbekend1037. 1625 Dec. 9. Van N. van ReigersberchGa naar voetnoot6.1038. 1625 Dec. 9. Van J. WtenbogaertGa naar voetnoot7.Mijn heer. Uwer E. sonderlinge aengename van den IIIIen heb ick den 6en deser wel ontfangen. Bedanck U.E. hertelick seer van derselver breedt ende openhertich schryven: op 't welck ick niet anders en sal antwoorden in 't gros, dan dat Uwer E. consideratiën goedt ende gewichtich sijn, die ick oock gants ende all toestae, willende met U.E. d'utcomste van Godts handt verwachten, ende sien wat dese winter ons geven sal, om tegen 't utgaen derselver te gaen off te blyven, daer ende nae de goede God ons wysen sal, indien hy ons, sonderling my, die op mijn leste gras gae, soe lang in 't leven spaert. Sedert mynen lesten aen U.E. en heb ick van den vriendtGa naar voetnoot8 niet met allen vernomen, maer heb S.E. ut de uwe, oock ut desen lesten, van verscheyden - mijns oordeels - nuttige saecken met alle omsichticheyt verwitticht, om daerop te letten. Ick meyne dat hy door de compe.Ga naar voetnoot9 de Ridderschap off de Regiering in 't generael, ende door d'insluypers deselve, die U.E. noemt, verstaet: maer H. de Vlaming is niet die schepen, maer onse BorriusGa naar voetnoot10, van den welcken hiernae. De prognosticatie - soe genoemt eerst by my aen S.E. - is niet dan een aenmerckinge, die ick S.E. hadde voorgestelt in 't | |
doncker op de 12 teeckenen van 't jaer, daertoe tenderende, dat hy op het stuck soude letten, vermits de Son in Libra geweest sijnde Scorpio volchde, ende dat, de Schutter misschietende, Capricornus wel mocht volgen ende hy soe daernae met water begoten worden ab Aquario, dat hy achter 't net visschen soude etc. 't Was soe eene fantasie, die in mijn herssenen sweeffde; door de noodinge Apocalypseos verstae ick 't selve dat U.E. seydt, off 't gehele stuck. Ick denck hy met my wat heeft willen drollen ut de Apoc., gelijck ick had gedaen met hem ut de 12 teeckenen. Als ick de waerheyt seggen sal: Ick heb op dat dessein even alsoe weynich staets gemaeckt, door inbeeldinge dat de vierde postGa naar voetnoot1, off by irresolutie off by onmogelickheyt, niet soude gevoecht worden, als U.E.; nochtans my gelatende als een die hoope scheppe ende haere wijsheyt veel vertrouwe, om haer door 't bethoon van cleynachtinge haeres goeden yvers niet te doen verslappen, denckende misselick wat God doen wil. Ende soe gae ick noch, niet latende meteen te openbaren dat wy grote reden hebben te twijffelen, die oock dagelicx meer in mij toenemen. U.E. consideratiën op de trefves sijn oock all lang geweest de myne, ende quelt my altemet niet weynich, dat men gedrongen wordt alle gedachten van vrede, late staen propoosten, te moeten laten varen, indien men niet ick weet niet waervoor wil aengesien sijn. Dan my dunckt waer ick mijn gedachten tusschen God ende my keere off wende, dat ick 't schip op d'een off op d'ander manier sie te gronde gaen, met alle die daerinne sijn: quicunque tamen invocaverit nomen Domini, hic salvus erit. Niet seeckerder in mijn gemoet, dan dat 's lands welvaren niet gesocht en wordt, maer dat - soe een lepidus rhytmus in Brabant onlancx utgegaen seydt -: Hi simii castaneas
Quas captant infideles
Ex foco captant ungulis
Non propriis, sed felis.
Ten propooste van desen rythmo, ende dese selve saeck - hoewel ick des rymers scopum niet toe en stae - sal ick er noch drie verhaelen, die ick daerut onthouden hebbe: Interrogatur AertsiusGa naar voetnoot2
Quid ipse procuravit?
Quid Statibus, Britanniae
Et Regi praesentavit?
Addixit, sed clam, plurima
Quae forte praestitisset,
Ni Deus fraudes hominis
Sat cito detexisset.
Et ille tamen sapere
Et poterit servare,
Quod acquisivit undique
Divitiarum mare.
Dan ick meyn dat U.E. 't leurken gesien heeft. Ick keere tot Uwer E. schryven. Van de JarretièreGa naar voetnoot3 had ick noyt gehoort. 't Avancement van de Rey- | |
gersbergersGa naar voetnoot1 wordt in ons landt veel geacht, de hr. RuychaverGa naar voetnoot2 ontbiedt het my voor een grote tydinge, maer U.E. seydt wel, dat yet te doen tegen gegeven sententiën wat anders is. Van de Athenis BatavisGa naar voetnoot3 hebben wy hier noyt gehoort, weten niet wat het sy. Hier is nu een grote vloot aengecomen ut Hollandt - te weten op de riviere - daerby wy pacxkens ende brieven hebben; off die wat medebrengen sal van sulcx, mogen wy vernemen. Mogelick heeft het ElzevierGa naar voetnoot4 daer gebracht, die nochtans hier passerende, op d. Episcopij ende mijn vragen seyde niet nieus van boecken - hystoriën utgenomen - te hebben. Dan wy mercken dissimulatie. Welcke is die judicature tegen VieuvilleGa naar voetnoot5? Hoe wy Brandenborch ende Emden assisteren verstae ick, maer niet hoe wy sodanige assistentie doen in Oost-Indiën. Dat het goedt ware dat de Prins overall ambassadeurs hadde, die hy mocht vertrouwen, heb ick den vriendt geadverteert, ende daerby gevoecht ‘gelijck de hr. van SommelsdijckGa naar voetnoot6’. Van de mondtspraecke weet ick niet dan 't gheen de leste brieff seyde, te weten, dat hy, schryver, 't woordt mondtspraeck daerby gevoecht had om den laster te abuseren, off de brieff in verkeerde handen gevallen ware; daeruyt ick colligere d'antwoordt op den mynen niet anders geweest te sijn, dan ‘antwoordt soe ghy gewoon sijdt’. Dusver op U.E. brieff. Nu tot de Vlaming. Die schrijft dat een arm man tot Leyden, hebbende geseten 21 dagen sonder aenspraeck, gevangen om een vergaderinge t'synen huyse, gesloten is in de boete van 50 g., ende gebannen ut Leyden, Rijnlandt, Haech ende Haech-ambacht, all 't sijn gheen 50 stuvers weert sijnde. T'Utrecht is een vergadering gestoort van vele treffelicke, dewelcke van den officier met de syne overvallen wierdt met blote degens ut ende 't geroep ‘stae, stae, off dat gaet 'er door’. De Staten naerderhandt den officier ontboden ende gevraecht hebbende qua authoritate, kregen tot antwoort: ‘der placaten; die in vigeur blyvende, behoeff ick gheen nieuwe last’. Wat voorts gevolcht is weet ick niet. Tot Rott. wierdt de opening van de deure, den officier cloppende, by een vergadering van over 400, by dage, geweygert. Borgemeesters gehaelt hebbende sloech men de deur met voorhameren op, maer niet dervende incomen, badt Borgemr. PuyckGa naar voetnoot7 de vergadering beleeffdelick te willen scheyden, niemant soude te cort geschieden. 't Is soe geschiet. Tot Hoorn, Alckmaer ende Goude vergaderen d'onse gelijck de Mennoniten. Biesman ende BielGa naar voetnoot8 hebben 't woordt van den Prins - hoedanich weet ick niet -, daerop sy weder een van de onse daer hebben doen comen. 't Wasser te voren wat heet. Hy, de Vlam., verseeckert my van onses goeden vriendts - metten welcken hy gesproken heeft - hertelicke trouwe ende welmeynen, nacht noch dach anders doende dan 't stuck in alle vaten te gieten. | |
Maer naedat hy, Vlam., van de vrient vertogen was, seydt hy yewers verstaen te hebben dat DouzaGa naar voetnoot1 de beste diensten niet en doet met raden, ende dat hy soecken soude te wege te brengen dat de vriendt belast soude werden by den factoorGa naar voetnoot2 niet te komen ongeroepen. Dan hy, Vlam., houdt dit onseecker. Ick weet niet off U.E. gehoort heeft van een predicatie gedaen in de Walsche kercke t'Amsterdam den 14 Septemb. lestledenGa naar voetnoot3 daer - onder vele bovenmaten stoute exorbitantiën - dapper ende sine ulla circumitione overgehaelt wordt 't senden van schepen tot secours des Conincx tegen Rochelle: ‘Satan - dit il - nous a amenez jusques là qu'il nous a persuadé de prester nos navires et nos forces pour la ruine de l'Eglise de Dieu, et pour persécutor nos frères membres de J. Christ, car il faut parler onnestement et crier à plein gosier contre ceste impieté qui est suffisante pour enflamber l'ire de Dieu contre ce pais et nous destruire entièrement’. Ende op de objectie dattet niet is tegen de Religie, maer contre des personnes rebelles à leur Roy, justifieert hy in 't lang ende breedt dat sy geen Rebellen en sijn, niet meer als d'onse tegen Spaenien, poocht te bewyse dat men d'oorloch voert tegen Spaenien, niet om de privilegiën, maer om de religie: seggende voorts ‘que la foy a esté violée à ceux de la Rel. en France en infinis endroicts’. Seydt dat haere saeck rechtveerdich is ‘aussi juste - seydt hy - comme elle estoit il y a quatre ans, que les chaires retentissoient d'ardentes prières pour la conservation de ces Eglises là, et qu'en ceste ville mesme nous faisions des collectes pour les aider. C'est le Pape - seydt hy - les cardinaux et les Jésuites, lesquels ont tant faict qu'ils nous ont armés contre nos frères: car il ne faut nullement douter que ces conseils ne viennent de la Cour de Rome, la Babilon etc. Ce fut - seydt hy - en la mesme Cour que fust bastie il y avoit quatre ans passez la Ligue de France contre les pouvres fidelles, qui a cousté la vie à plus de trois cens mille personnes’. Gaet voort schrickelick aen op de excessen die doe mogen sijn geadmitteert: onder anderen ‘qu'après avoir violé les femmes et les filles on a pris plaisir à leur emplir le ventre de poudre à canon et mettre de feu dedans pour leur faire sauter les entrailles’. Men can de Spaensche wreetheyden in desen deel niet grouwelicker affmaelen, als hy hyerin spreeckt van de Franchoysen. ‘A tout cela - seydt hy - le Pape a usé de tant d'artifices qu'il nous a des-unis et induicts à joindre nos vaisseaux à ceux de France pour travailler à sa ruine: et nous rendre sans y penser bourreaux et exécuteurs des conseils sanguinaires du Pape: et pour exterminer la Religion’. Hierop lang hebbende geparatragediëert seydt hy voorts: ‘La chose est très-certaine que si nous n'eussions joinct nos forces avec celles de France, le Roy auroit dès longtemps donné la paix aux Eglises, mais maintenant qu'il y a de si grandes forces préparées contre ceste ville-là (Rochel) par le moyens de nos navires et de nos mariniers, quand le Roy auroit la volonté de la laisser en paix, il ne le sçauroit sans mescontenter le pape et le clergé.’ Daernae: ‘Quels remords de conscience, quels bourcellemens devrons nous sentir au dedans, voians que nous avons presté nos mains et nos forces pour faire ce dégast en l'Eglise, pour rompre les hayes et cloisons de l'héritage du Seigneur etc. Tout le sang juste viendra sur nous et criera de terre etc. Et que dira nostre peuple chargé de tant de tributs et péages | |
auquel on faict paier jusques au deux centiesme denier, voiant que nous emploions si mal nos moiens etc. Je sçai bien qu'on dit que par ce moien nous nous conserverons la faveur d'un grand Roy: voilà la vraie cause du mal descouverte: on pense que c'est un peché veniel de laisser arriver ce qui est juste et equitable lors qu'il y a apparence qu'il en adviendra quelque notable proufit: en quoy nous nous montrons pires que les Paiens etc.’. Dit hebbende gerefuteert in 't lanck ende breedt, als oock dat men den Papisten ende anderen vryheyt van Rel. vergonnen off immers conniveren wil, ende op dit stuck geallegeert hebbende uyt SimleroGa naar voetnoot1 dat de Switsers alliantie hebben met Franckrijck op dese conditie: ‘Que si le Roy esmeut une guerre injuste il est en leur puissance de lui denier secours’, appliceert hy dat aldus: ‘Vous deviez aussi entendre ceci, et vous garder d'aider de vos forces un Roy possédé par le Pape et par le clergé ennemis jurez de la Relig. pour opprimer l'Eglise, postposant ainsi l'alliance que nous avons avec Dieu Roy des Rois, à celle d'un Prince terrien, et vous fians plus en lui qu'en Dieu. Faisans la guerre à vos frères vous la faittes à Dieu mesmes, et c'est un péché qui crie en la présence de Dieu’. Daernae hebbende veel gesproken van verscheyden plagen, die alreede over 't landt vallen om dese ende diergelycke oorsaecken, als 't verlies van Breda, van den Prins, ende van der BayeGa naar voetnoot2 - daer hy voor vreest als de rechte tyding noch niet hebbende, gelijck hy doe oock gheen tyding schijnt gehadt te hebben van de victorie tegen Soubize - ende ander plagen meer, vermaent hy tot boete over dit stuck ende seydt: ‘Or voulons nous éviter ces jugemens ici, retirons nos navires et nos gens qui assiègent ceste place, qui est le rampart des pouvres Eglises affligées de France, remonstrons au Roy comment nous ne pouvons joindre nos forces avec les siennes pour opprimer nos frères, faisons valoir le murmure et le mescontentement du peuple de ces provinces qui deteste un tel acte, intercedons envers luy pour les pouvres Eglises qui ne demandent rien sinon que la foy publicque soit gardée etc’. Ende hyervan scheydende, seydt hy: ‘C'est ce que nous avions à dire aux Seigrs., aux Gouverneurs et Magistrats du pais, lesquels démentent la profession qu'ils font de la Rel. par leurs oeuvres, et qui monstrent qu'ils n'ont la foy qu'au bout des levres.’ Willende daernae eenige predicanten bestraffen, onder anderen omdat sy gheen mondt hebben om te spreecken als hy, seydt hy: ‘Nous avons remarqué des désordres notables en cest estat, et surtout celuy qui se commet en faisant la guerre à nos frères, et persecutant J. Christ en ses membres, qui est le comble d'impieté, un péché qui approche de celuy du St. Esprit, et qui seul est capable de ruiner cest estat. Et où sont les pasteurs qui facent leur devoir de le reprendre etc. et remonstrer librement ceste impieté?’ Een wijl daernae: ‘Aussi a on veu cy devant que lorsqu'il estoit question de sçavoir si une guerre ou une entreprinse ou quelque action d'importance estoit légitime ou non, les Rois et Princes, les Estats et Republ. consultoyent les théol., les Pasteurs et Docteurs, les Synodes et Academies. Mais aujourdhuy on ne s'en soucie guerre etc.’ Dese predicatie, sijnde gedruct met kennisse van den autheur - soe de preface seydt - doch sonder des autheurs [naam] off de plaets des drucx te melden, is t' Amsterdam ingetogen sonder meer, maer wordt in ander steden opentlick vercocht, soe ons schryven houdt. 't Waer een fray discours om in den Merc. franchois gestelt | |
te worden met een proper voorrede. 't Sal U.E. mogelick yewers toe dienen. Arssen sal 't mogelick excuseren. Monsr. Tresel sal nae U.E. provisie vernemen ende adverteren. De schepen sijn op de rivier, men houdt seecker dat se daerby is. Bolgersteyn, notaris tot Delfft, die getrout heeft Neeltgen Philips, wede. van Cornelis den Hellebardier, heeft hyer gesonden sijn soon Nicolaes, oudt, soe hy my schrijft, over de 15 jaren, gerecommandeert van U.E. vader om U.E. te dienenGa naar voetnoot1, met bede aen my, om 't jongske voort te bestellen op Parijs aan U.E. Hy quam eerst gister avondt, logeert by my om de voorseyde recommendatie. Ick gae nu in de stadt, om te sien hoe ick hem bequamelick voort bestellen sall. Sal met hem naerder schryven 't gheen ick huyden off morgen mach ontfangen. Hier is by provisie een van d. Grevinckh., Mess. Episc. ende Tresel, sonderling mijn huysfr. ende j. Tresel doen haer hertelicke gebiedenis aen U.E. ende de uwe. U.E. houde my mynen vryen praet ende verdrietich schryven ten goeden ende sy den Alm. bevolen van U.E. d.,
| |
9 Decemb. 1625. | |
Adres: Aen mijn Heer mijn Heer Hugo de Groot Paris. In dorso schreef Grotius: 9 Dec. 1625. Utenbogard. |
|