Briefwisseling van Hugo Grotius. Deel 1

309. 1613 Dec. 14. Van C. Matelief de Jonge⁴.

Mijn Heere.

Alhoewel ick voor my genomen hadde de penne nyet weder op 't papier te setten van de saecke van India, doordien nyet alleen geen vrucht by de overicheyt nochte bewinthebberen geschaft, maer te contrarie my selven veel ongunst by de bewinthebberen gemaeckt, die in opynie sijn ik door haet tegen haer yet doe dat haer tegen is, 't zy op reden of sonder reden gefondeert. Myne overheyt hout het oock daervoir, dat de bewinthebberen de saecke van India veel beter verstaen als een particulier, die van daer comt, alsoo alle collegen met autoriteyt becleet sijn. Nochtans dewyle UE. my belast hebt wat schriftelijck te stellen, soo veel UE. den tegenwoordigen stant van India can begrypen, sal UE. gehoorsamen onder betrouwen UE. 't selve aen de bewinthebberen nyet en sult toonen om alle onlust te vlieden daer ick haest in rake.

Mijn eerste fondament is in Februari of Maert hier uut te gaen om alsoo de suydelycke winden op 2, 3 ten hoochsten op 4 graden by noorden de linie te gemoeten ende daermee nyet subject te wesen in de bocht van S. Tome te loopen ende het volck te verliesen, de reys te verlengen ende op alle ongelegentheden in India te comen.

Dit punt metten eersten byna arriaens by die van Amsterdam wesende, wert nu tacite toegestaen, want siende dat het de waerheyt is, hebben in de laetste vergadering van de Seventien besloten alle jaer in Februarij of halff Maert, alsoo Amsterdam onbequaem leyt, uut de Maes ende Zeelant een schip van 100 last te doen na India gaen, dat des jaers daeraen weder in Augusto hier sal sijn, om alsoo alle jaren versekerde ende corte tydingen uut India te hebben, 't welck van dit jaer by Rotterdam, daerna by Delf, daerna by Zeelant ende dan weder Rotterdam sal geëquippeert werden, sonder die van 't Noorder Quartier te begrypen

4 Hs. Algemeen Rijksarchief 's-Gravenhage, Kol. aanw. 53. De schrijver van dezen brief is de admiraal van de vloot, welke van 12 Mei 1605 tot 2 Sept. 1608 een reis naar Oost-Indië maakte, en die na zijn terugkeer als schepen te Rotterdam woonde. Zie over hem: Scheffer en Obreen, Rotterdamsche Historiebladen, 3e Afd. I (1880) p. 204 vv.

[p. 286]

in dese equippage, wetende dat ze onbequam leggen; volcht daeruut, is 't goet datter een schip gaet, 't is oock goet dat de heele vloot gaet.

De saecke van een rendevous te maken is het aldernoodichste dat men soude connen bedencken om daeruut als uut eenen hoogen toren alle swaricheden van India te oversien, oock aldaer soo machtich te wesen dat men een prompt remedie tegens alle(rhand voor)vallende saken mochte hebben, oock de omleggende coningen alsoo daermede in bryde houden, dat se haer wachten yet tegen ons te attenteren; hoe dit selve soude connen gepeupleert werden, hebbe in mijn voergaende verhaelt sonder costen van de heere Staten; alleen de natuere sal 't sterck ende ontsachlijck maecken ende seer peupleeren.

Hoe dat de heeren langer vertoeven om 't selve te doen, hoe 't quader voor onsen Staet is, want dat mogen wy gelooven, dat het voor ons tot Bantam eens nyet wel sal affloopen, want de barbaren ontsien ons nyet, oock hebben wy geen macht om ontsien te werden, ende niemant tracht om versekertheyt voor onsen Staet te procureren, alsoe het maer dryejarige dienaers sonder belooninge of bestraffinge en sijn, ende thuyscomende derven nyet spreken, vreesende de ongenade van bewinthebberen.

Den staet van India dient wel een promter remedie als by my voor eenige jaren verhaelt, alsoo den noot ons in de Molucas druct, ende dat men in 't midden van Mars theatrum Mercurium wil brengen, hy soude wechvliegen.

Men mach in de Molucas den coophandel nyet stabileren sonder soldaten, want daer moeten soldaten wesen, die tegen de Spaense soldaten mogen staen, ondertusschen ende onder het beschut van de selve de negotye doen floreren als in mijn voorgaende.

Want soo ghy soldaten alleen daer brengt, soo sijnder dese inconvenienten: sy schandaliseren de inwoonders met hostiliteyt aen de selve te doen, ende sonder coopmanschap sal haer de victalie dat het principaelst is manqueren, gelijck ick verstae in Ternata, dat men met rijs ende sago te brengen van dat ons een blanck cost, 4¾ stuyvers connen maken, ende dan hebben wy alle de Ternatanen gereet totten oorloge ende tot het nagelplucken, die anders genoech te doen hebben om haren cost te soecken, waerdoor noch nagelplucken nochte oorlogen comen.

Den Spangaert, die den Coninck van Ternata weder op het eylant heeft gebracht, soeckt daermede de Ternatanen by hem te locken, deselve met giften ende gaven caresseerende; oock dewyle de negotye by hem meer als by ons overvloeyt, sullen mettertijt alle de Ternatanen ons moede werden, alwaer se noch handel nochte geschencken en krygen, dat men nu meynt dat den haet die se tegen de Spanjaerts hebben ... wel sal opwegen; ick gelove dat den tijt de gemoederen ...., principael als men siet dat wy alle dage verliesen ende den Spanjaert prospereert ende toeneemt.

Daer moeten twee galeyen wesen ende wel gestadich 200 soldaten behalven de gaende ende terug-vloten, ende dus het middel gepractyseert van de negotye, ende ondertussen des vyants victualieplaetsen gedistrueert als Ottun¹ ende andere om hem te discomoderen van vivres, soodat hy daerdoor het gebreck meer als wy sal moeten lyden.

Om soldaten alleen daer te houden is heel ongeraden, want soo veel soldaten daer te brengen dat men hen uut Ternata mach slaen met gewelt, is te lastich,

1 In de Philippijnen (zie Werken Linschoten-Vereeniging n^o. XXI, p. 311); Matelieff was er zelf geweest.

[p. 287]

ende soo men weynich, een hondert twee of drye, brengt, alse een jaer 2 of 3 daer sullen hebben gelegen, sullen verdwynen van sterven, geslagen ende onnuttelijck te leven, siende haer selven sonder hoope van avance ende alle daech honger lydende, 't welck sy nyet en sullen lyden of sullent alle dage de Ternatanen ontnemen ende berooven, die sulcken leven moede sullen werden ende het hooft na de Spanjaerts hebben, siende dat men daer te eten heeft ende by ons honger lijt, sonder hoope van beteringe. Men moet den vyant offensyve krijch aendoen, of wy sullen ons selven consumeren.

De saecke van Banda hebbe ick voor verloren geacht, dewijl ick gelooffde dat de Engelse haer souden voegen met de Bandanesen; doch nademael ick verstae den coninck van Engelant nyet en verstaet syne ondersaten de hant te bieden, omme forten ende landen te bewaren, hebbe ick weder beter moet, omdat ick achte dat den Engelsman ons dit wil laten doen ende dat hy evenwel de vruchten daervan sal genieten, ende al hadden wy 't lant, hem en soude geen oorsaken gebreken om mede in 't spel te komen, ende daerom meent hy met onsen poot de castanien uut het vier te halen.

Deshalven soude ick geraden vinden op de manier, voor desen verhaelt, Banda aen te grypen eer den Spanjaert daer in comt. Dat wy ons willen verlaten op de vruntschap van de Indianen, dat sal wel wesen als wy haer vruntschap doen, maer dat sy, veranderende van meester, of ons of den Portugees liever hebben; den lesten ende tegenwoordigen haten sy altijt.

Ende dan sullen 't de Spanjaerts van ons winnen, die haere ondersaten noch handelinge toelaten ende nyet gelijck wy die haer seggen dat wy se vry maken, maer binden haer de keel toe sonder haer te willen laten handelen waer uut dat sy leven, gelijc of ons hier yemant van de Spanjaerts quame verlossen doch ons daerna belette ten haring te varen ende coopvardie te doen, dat was wel vrye sonder eten gemaeckt.

Tot slot van dese saecke, die anders wel een boeck pampier soude dueren, het ware goet dat de heeren Staten comissarisen ordonneerden ende hoorden degene, die nu uut India comen, haer meyninge, opdat wy nyet te spade wacker werden.

Dat de heeren nu een huys te Jacatra maken ende meynen, dat den selven coninck ons toegedaen is, gelooft my, heer, d'een swart is soo goet als d'ander, ende al wat timmeringe men in sijn lant doet dat is al gelt in 't water. Ja, het maeckt haer stout om u gelt aff te dwingen als panden die se van u besitten. Wy moeten selff meester wesen ende na niemant vragen als die na ons vraecht.

Hiermede, eersame, wyse, voorsienyge heer, wil ick UE. den Almogende bevelen ende dese saeck UE., my altijt houdende voor UE. dienstwilligen dienaer

C. Matelieff de Jonge.

in Rotterdam desen 14 december 1613.

Adres: Aen Mijn heere Mijn heer Hugo de Groot, pensionaris tot Rotterdam.