De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 869]

Caput XXIII
De fide privata in bello

I.	Refellitur sententia statuens privatos fide hosti data non obstringi.
II.	Ostenditur obstringi eos etiam piratae et latroni: et quatenus:
III.	Minor hic non excipitur:
IV.	Error an liberet:
V.	Solvitur obiectio sumta ex publica utilitate.
VI.	Aptantur ante dicta ad fidem datam reditus in carcerem:
VII.	In certum locum non redeundi: non militandi:
VIII.	Non fugiendi.
IX.	Captum alii se dare non posse.
X.	An privati cogendi sint a suis potestatibus implere quod promiserant.
XI.	Qualis interpretatio in huiusmodi pactis adhibenda.
XII.	Quomodo sumendae voces vitae, vestium, adventus auxilii.
XIII.	Rediisse ad hostem quis dicendus.
XIV.	Iusta auxilia quae, in deditione sub conditione facta.
XV.	Quae ad executionem pertinent, conditionem non facere.
XVI.	De talium pactorum obsidibus.

Ciceronis¹ est illud satis tritum: Etiam si quid singuli temporibus adducti hosti promiserint, est in eo ipso fides conservanda: singuli, milites puta aut pagani: nihil enim ad fidem refert. Mirum est inventos esse iuris magistros², qui docerent pacta publice cum hostibus inita fidem adstringere: at quae a privatis fierent non item. Nam cum privati iura privata habeant quae obligare possunt, et hostes capaces sint acquirendi iuris³, quid esse potest quod obligationem impediat? Adde quod nisi id statuatur, datur caedibus occasio, libertati impedimentum: nam et illae⁴ caveri saepe, et haec obtineri a captivis fide privatorum sublata non poterit⁵.

ii. Imo non hosti tantum illi quem ius gentium agnoscit, sed et latroni et piratae data privatim fides obligat perinde ut de fide publica supra⁶ diximus. Id interest, quod si metus iniustus ab altero incussus impulerit ad promittendum, is

1 [Cic., de Off. i, 13, 3].

2 Bart. in l. conventionum D. de pactis [l. 5 D. ii, 14], Zasi. in apol. contra Eckium.

3 Hoc libro c. xix, §. 2 [c. xix, edd. 1625, 1631].

4 [illae, edd. 1625, 1642, 1646; ille, edd. 1631, 1632].

5 [poterit, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; poterunt, ed. 1632].

6 Surpa li. ii. c. xi. §. 7. et lib. iii. c. xix. §. 5 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

[p. 870]

qui promisit petere restitutionem aut si alter nolit sibi eam praestare potest. Quod in metu procedente ex bello publico iurisgentium locum non habet¹. Quod si et iusiurandum accesserit, iam omnino quod promissum est praestandum erit ab eo qui promisit, si periurii crimen effugere volet. Sed tale periurium si in hostem publicum commissum sit puniri ab hominibus solet, si in latrones aut piratas dissimulari odio eorum quorum commodum agitur.

iii. In hac quoque privata fide minorem non excipiemus qui eius status est ut actum intelligat. Nam quae minoribus consulunt beneficia ex iure sunt civili. Nos de iure gentium quaerimus.

iv. Et de errore alibi² diximus, ita ius dare a contractu recedendi si id quod per errorem creditum fuit, in mente agentis vim habuerit conditionis.

v. [1] At quousque se extendat privatorum in paciscendo potestas difficilior inspectio est. Quod publicum est a privato alienari non posse satis constat: nam si ne ducibus quidem belli id permissum est, ut modo³ probavimus, multo minus privatis. Sed de ipsorum actionibus ac rebus quaeri potest, quia videntur haec quoque concedi hostibus non posse sine aliquo damno partis: unde videri possunt talia pacta illicita cum civibus ob ius supereminens civitatis, tum conductis militibus ob fidem sacramento datam. [2] Sed sciendum est ea pacta quae malum maius aut certius evitant magis utilia quam damnosa etiam publico censeri debere, quia minus malum induit rationem boni: χρὴ τῶν ϰαϰῶν ἐπιλέγεσϑαι τὰ μετριώτερα, ut ait quidam apud Appianum⁴. neque vero fides sola qua quis potestatem ipsam sui et suarum rerum non abdicat, neque utilitas publica sine legis auctoritate id efficere possunt ut quod factum est, etiamsi contra officium factum esse detur, irritum sit et effectu iuris omni careat. [3] Lex quidem posset adimere subditis aut perpetuis, aut temporariis hanc potestatem: Sed neque lex hoc semper facit, parcit enim civibus: neque semper facere

1 Oldr. cons. 7. Covar. de matrim. p. ii, c. 3. §. 4. n. 21.

2 Lib. ii. c. xi, §. 6 [Lib. ii c. 10, edd. 1625, 1631].

3 c. xxii, §. 7 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

4 Punic. [94].

[p. 871]

potest: nam leges humanae, ut alibi¹ diximus, vim obligandi tum demum habent, si latae sint ad humanum modum, non si onus iniungant quod a ratione et natura plane abhorreat. Et ideo leges et praecepta specialia quae tale quid aperte prae se ferunt pro legibus haberi non debent: Generales autem leges interpretatione benigna ita accipiendae sunt ut casus summae necessitatis excludant. [4] Quod si actus qui lege aut praecepto interdictus erat, et valere vetitus, interdici aequo iure potuit, iam irritus erit actus privati, sed puniri tamen idem poterit, ideo quod promisit id quod sui iuris non erat, maxime si iuratus id fecerit.

vi². Promissio captivi de redeundo in carcerem merito toleratur. Neque enim deteriorem reddit captivi conditionem: non ergo ut quidam existimant gloriose tantum fecit M. Attilius Regulus, sed et quod debebat: Regulus, inquit Cicero³, non debuit conditiones pactionesque bellicas et hostiles perturbare periurio. Nec obstat illud⁴:

Atqui sciebat quae sibi barbarus
Tortor pararet.

Nam et hoc fiferi posse iam scierat cum promitteret. Sic et de decem captivis, ut quidem ex antiquis scriptoribus rem narrat Gellius⁵, octo postliminium iustum non esse sibi respondserunt quoniam deiurio vincti⁶ forent.

vii. [1] Solent et promittere quidam ne in certum locum redeant, ne adversus eum qui ipsos in potestate habet militent. Prioris exemplum apud Thucydidem⁷, ubi sic Ithomenses promittunt Lacedaemoniis, exituros se Peloponneso, nec unquam redituros. Posterius nunc frequens est. Vetus exemplum est apud Polybium⁸ ubi dimittuntur ab Amilcare Numidae, sub lege, μηδένα ϕέρειν ὃπλον πολέμιον ϰατ᾽ αὐτῶν, Ne adversus Carthaginienses eorum quisquam arma hostilia ferret. Simile pactum habet in Gothicis Procopius⁹¹⁰. [2] Hoc pactum quidam irritum pronuntiant, quia sit contra

1 Lib. i, c. iv. §. 7, 21. Lib. ii, cap. xiv, §. 12 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

2 [Quae in nostra editione numerantur §§ vi-xii, in edd. 1625, 1631, 1632, 1642, 1646 numerantur vii-xii, omisso num. vi, atque in unam, scil. xii^am, contractis quae apud nos sunt §§ xi^a et xii^a. Iustos numeros dat index, qui est pag. 869].

3 Off. iii [29, 108].

4 Horat. [Od. iii, 5, 49-50].

5 Lib. vii, c. 18 [imo vi, 18].

6 Deiurio vincti] id est capitis minores, ut Horatius [Od. iii, 5, 42] de Regulo loquitur [add. edd. 1642, 1646].

7 [Th.c. i, 103].

8 Lib. i [78].

9 Procopius] Gotth. ii [14] de Herulis [add. edd. 1642, 1646].

10 Goth. iii [36].

[p. 872]

officium quod patriae debeatur. At non quicquid contra officium est statim et irritum est, ut et alibi¹, et supra diximus. Deinde vero ne contra officium quidem, libertatem sibi parere id promittendo quod iam est in hostis manu. Nihilo enim deterior fit patriae causa, cui is qui captus est, ni liberetur, iam periisse censendus est.

viii. Promittunt et nonnulli non fugere, tenethoc eos, etiamsi vincti promiserint contra quam quidam sentiunt. Nam et sic solet aut vita servari aut mitior obtineri custodia. Si vero vinctus sit postea, ita demum liber erit si ideo promiserit ne vinciretur.

ix. Satis inepte quaeritur an qui captus est alii dedere se possit. Nimis enim certum est neminem sua pactione ius alteri quaesitum adimere posse. Est autem captori ius quaesitum aut ipso belli iure, aut partim belli iure, partim concessu eius qui bellum gerit secundum ea quae supra² exposuimus.

x. Circa effectus pactorum egregia quaestio est, an privati si in fide praestanda negligentes sint a suis potestatibus cogendi sint eam implere. Et cogendos verius est in bello duntaxat solenni, ob ius gentium, quo bellum gerentes obstringuntur alter alteri ius reddere, etiam de factis privatorum, ut puta si a privatis violati essent hostium legati. Sic Cornelius Nepos recitante Gellio³ scripserat multis in Senatu placuisse⁴ ut ii de decem captivis qui redire nollent datis custodibus ad Hannibalem deducerentur.

xi. De interpretatione, tenendae regulae iam aliquoties⁵ memoratae ut a proprietate verborum non recedatur nisi absurdi vitandi causa, aut ex alia satis certa mentis coniectura: ut in dubio magis interpretemur verba contra eum qui legem dedit.

xii. Vitam pactus non etiam ad libertatem ius habet. Vestium nomine arma non veniunt: sunt enim haec diversa.

1 [Lib. ii c. v § x].

2 Lib. iii, c. vi, § 23. et seq. [§ 23. et seq., add. edd. 1632, 1642, 1646].

3 Lib. viii, c. 8 [imo vi, 18].

4 In senatu placuisse] idem iam ante Senatus redire eos coegerat, quos Pyrrhus sub conditione dimiserat. Appianus Exc. Legat. num. 6 [gent. p. 522] [add. edd. 1642, 1646].

5 Lib. ii, c. xvi, §. 2. Hoc libr. c. xx. §. 26 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

[p. 873]

Venisse auxilium recte dicitur si sit in conspectu, etiamsi nihil agat; nam ipsa praesentia suam vim habet.

xiii. At rediisse ad hostem non dicetur qui clam rediit ut statim exiret: rediisse enim ita intelligi debet ut in potestate hostium iterum sit. Contraria interpretatio veteratoria Ciceroni¹, stulte callida, quae fraudem in se et periurium habeat. Eadem Gellio² fraudulenta calliditas, a Censore ignominiis notata, qui eam adhibuerant intestabiles et invisi.

xiv. Iusta auxilia in pactis³ deditionis⁴ non faciendae si ea advenerint, intelligi debent talia⁵ quae periculum cessare faciant.

xv. Notandum et hoc, si quid de executionis modo convenit, id conditionem non iniicere pacto, ut si dictum certo loco solvi, qui locus postea dominum mutaverit.

xvi. De obsidibus tenendum quod supra⁶ diximus plerumque eos accessionem esse principalis actus: sed tamen conveniri etiam posse ut disiunctiva sit obligatio, nimirum ut aut fiat aliquid aut obsides retineantur. Sed in dubio tenendum est illud, quod maxime est naturale, id est ut accessio tantum credantur.

1 De Off. iii [32, 113].

2 Lib. viii. c. 19 [imo vi, 18].

3 [pacto, edd. 1625, 1631, 1632; pactis, edd. 1642, 1646] [in pacta; in textu ed. 1631; correxit in Erratis, ed. 1631].

4 Iusta auxilia in pacto deditionis] Sunt eius pacti exempla quatuor in iii Gotthicorum Procopii [capp. 7, 12, 30, 37]. Aliud de Luca apud Agathiam lib. i [12]. de Castello Corsicae apud Bizarum Historiae Genuensis x. alia libro xviii. et in bello in Mauros. Habet tale et Cromerus lib. xi [add. edd. 1642, 1646].

5 [talia, edd. 1625, 1632, 1642, 1646; alia, ed. 1631].

6 Hoc libro c. xx, § 58 [add. edd. 1632, 1642, 1646].