De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 851]

Caput XXI
De fide manente bello, ubi de induciis, commeatu, captivorum redemtione

I.	Induciae quid sint et an id tempus veniat pacis an belli nomine.
II.	Vocis origo.
III.	Nova indictione post inducias non opus.
IV.	Quomodo computanda sint tempora induciis praefinita.
V.	Quando obligare incipiant.
VI.	Quid per inducias liceat:
VII.	An retrocedere et reficere moenia et similia:
VIII.	De locis occupandis distinctio.
IX.	An redire possit qui vi maiore retentus est circa exitum induciarum.
X.	De specialibus induciarum pactionibus et quae inde quaeri solent.
XI.	Induciarum pactionibus ab altera parte ruptis alteram bellum movere posse.
XII.	Quid si poena addita fuerit?
XIII.	Privatorum facta quando inducias rumpant.
XIV.	In iure commeandi extra inducias qualis sumenda interpretatio:
XV.	Qui militum nomine veniant:
XVI.	Ire, venire, abire quomodo hic accipienda:
XVII.	De extensione ad personas:
XVIII.	Ad bona:
XIX.	Comitis et gentis nomine qui veniant:
XX.	An concessio iuris commeandi morte extinguatur:
XXI.	Quid si data sit donec qui dedit voluerit?
XXII.	An securitas et extra territorium debeatur.
XXIII.	Favor redemtionis captivorum:
XXIV.	An lege interdici redemtio possit distinctione explicatur.
XXV.	Ius in captivum cedi posse:
XXVI.	Posse ab uno pretium pluribus deberi:
XXVII.	Conventio an rescindi possit ob divitias captivi ignoratas.
XXVIII.	Quae bona capti captorem sequantur.
XXIX.	An heres pretium debeat distinctione explicatur.
XXX.	An redire debeat qui dimissus est ut alterum liberet, eo mortuo.

Solent et inter bellum a summis potestatibus concedi quaedam, ut cum Virgilio¹ et Tacito² loquar, belli commercia, <Homero³ συνημόσυναι,>⁴ qualia sunt induciae, commeatus, captivorum redemtio. Induciae sunt conventio per quam bello manente ad tempus bellicis actibus absti-

1 [Virg., Aen. x, 532].

2 Ann. xiv [33] et hist. iii [61] [Ann. xiv et, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646,

3 [Hom., Il. xxii, 261].

4 [Homero συνημόσυναι, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 852]

nendum est. Bello inquam manente: nam, <ut Cicero ait Philippica octava¹ inter bellum et pacem nihil est medium: Et>² bellum status est nomen, qui potest esse etiam cum operationes suas non exserit: Δοϰεῖ ἐνδέχεσϑαι ϰαὶ ϰαϑεύδειν ἔχοντα τὴν ἀρετὴν ἢ ἀπραϰτεῖν διὰ βίου, ait Aristoteles³: fieri potest ut virtute quis sit praeditus et aut dormiat aut vitam agat actione vacuam. Idem alibi⁴: οἱ τόποι οὐ διαλύουσι τὴν ϕιλίαν ἁπλῶς ἀλλὰ τὴν ἐνέργειαν non ipsam amicitiam dissolvunt locorum intervalla sed usum eius. <Andronicus Rhodius⁵: τὴν ἕξιν ἐνδέχεται ὑπάρχουσαν μηδὲν ἀποτελεῖν: Habitus esse potest ita ut nihil operetur.>⁶ Eustratius ad sextum Nicomachiorum⁷: ἡ ἕξις πρὸς τὴν ἁπλῶς δύναμιν ἐντελέχεια λἔγεται: πρὸς δὲ τὴν ἐνέργειαν ϰαὶ προαίρεσιν δύναμις, ὡς ἐν τῷ ϰοιμωμένῳ γεωμέτρῃ γεωμετρία. Habitus potentiae simpliciter dictae ratione habita, actus dicitur; at ipsi actioni sive exercitio comparatus, vocatur potentia, ut ars mensoria in dormiente mensore.

Ut⁸ quamvis tacet Hermogenes⁹ cantor tamen atque
Optimus est modulator¹⁰: Et Alfenus vafer omni
Abiecto instrumento artis clausaque taberna
Sutor erat¹¹.

[2] <Sic ergo, ut et Gellius¹² dixit, non pax est induciae; bellum enim manet, pugna cessat. Et in panegyrico Latini Pacati¹³ legimus: induciae bella suspendebant>¹⁴. Quod eo dico ut sciamus si quid convenit ut belli tempore valeat, id per inducias quoque valere, nisi manifeste appareat non statum spectari sed ipsas functiones. Contra si quid de pace dictum erit, id induciarum tempore locum non habebit: quanquam Virgilius¹⁵ pacem sequestram dixit, Servius ad eum locum pacem temporalem, <ut et Thucydidis Scholiastes¹⁶ εἰρήνην πρόσϰαιρον πόλεμον ὠδίνουσαν,>¹⁷ Varro pacem castrorum,

1 [Cic., Philipp. viii, 1, 4].

2 [ut - Et, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [Arist. Ethic. Nic. i, 3].

4 viii Nic. [6].

5 [Andron. Rhod., Paraphr. i, 14].

6 [Andronicus - operetur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 [Eustratius, ad Eth. Nic. vi, 1].

8 Horatius i. Sad. 3 [i Sat. 3, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646] [vv. 129-132].

9 Ut quamvis tacet Hermogenes] Seneca de Beneficiis v. c. 21 [iv, 21]: Est disertus etiam qui tacet [add. edd. 1642, 1646].

10 [citharoedus, ed. 1625; modulator, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

11 Abiecto instrumento artis clausaque taberna. Sutor erat] Seneca dicto iam loco: Artifex est etiam cui ad exercendam artem instrumenta non suppetunt [add. edd. 1642, 1646].

12 [Gellius i, 25].

13 [Lat. Pac., Paneg. 9].

14 [Sic - suspendebant, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

15 [Virg. Aen. xi, 133].

16 [Ad Thuc. i, 40].

17 [ut - ὠδίνουσαν, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 853]

paucorum dierum, quae omnes sunt non definitiones sed delineationes quaedam eaeque figuratae. Qualis et illa Varronis qui cum inducias dixit bellorum ferias, potuerat et belli somnum dicere. <Sic et ipsas forenses ferias pacem vocavit Papinius:¹ et somnum Aristoteles² vinculum sensuum, quo exemplo et inducias belli vinculum recte dixeris>³. [3] In M. Varronis autem expositione quam et Donatus⁴ sequitur hoc recte reprehendit Gellius⁵ quod paucos dies adiecit, ostendens solere et in horas dari, addam ego et in annos etiam viginti, triginta, quadraginta, etiam centum: quarum apud Livium exempla: quae et illam Pauli Iurisconsulti⁶ definitionem redarguunt: Induciae sunt cum in breve et in praesens tempus convenit ne invicem se lacessant. [4] Fieri tamen poterit, ut si appareat alicuius conventionis rationem unicam et per se moventem in solidum fuisse cessationem actuum bellicorum, ut tunc quod de pacis tempore dictum est per inducias valeat, non ex vi vocis, sed ex mentis certa collectione de qua alibi⁷ egimus.

ii. Videtur autem induciarum nomen non ab eo quod Gellius vult inde uti iam, nec ab endoitu id est introgressu ut Opilius voluit venisse, sed quod inde, id est a certo tempore otium sit, quomodo ἐϰεχειρίαν Graeci vocant. Apparet enim etiam ex Gellio⁸ et Opilio, veteribus per t, non per⁹ c, literam scriptum hoc nomen, quod nunc pluraliter profertur, olim haud dubie etiam singulariter. Vetus scriptura fuit indoitia; nam otium tunc oitium enunciabant a verbo oiti, quod nunc uti dicimus, sicut ex poina (nunc poenam scribimus) fit punio¹⁰, et ex Poino (qui nunc Poenus) fit Punicus. Sicut autem ex eo quod est ostia, ostiorum, factum est nomen ostia ostiae¹¹: sic ex indoitia indoitiorum, factum est indoitia, indoitiae: deinde indutia, cuius ut dixi plurale nunc tantum in usu est, <olim ut Gellius monuit etiam unitatis

1 [Statius, Silv. iv, 4, 40].

2 [Aristot., de Somno et Vigilia 1].

3 [Si - dixeris, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Ad Ter. Eun. Act. i. Sc. 1 [60].

5 Lib. i, c. 21 [imo c. 25].

6 L. postliminium, D. de captivis [l. 19 § 1 D. xlix, 15].

7 L. iii [imo ii] c. 16, § 20. [L. iii c. 15 edd. 1625, 1631, 1632].

8 Gell. xix, c. viii [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 [non per c, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; non c, ed. 1632].

10 Sicut ex poina (nunc poenam scribimus) fit punio] vide Servium in x [24] Aeneidos ad vocem moerorum [add. edd. 1642, 1646].

11 ostia ostiae] Et ex ostrea, ostreorum factum est ostrea, ostreae [add. edd. 1642, 1646].

[p. 854]

numero enuntiabatur>¹. non longe abit Donatus² cum inducias dictas vult quod in dies otium praebeant. Sunt ergo induciae in bello otium, non pax: itaque accurate loquuntur historici³ qui narrant saepe, pacem negatam, inducias datas.

iii. Quare nec nova indictione opus erit⁴: nam sublato impedimento temporali ipso iure se exserit status belli non mortuus sed sopitus, ut dominium et patria potestas in eo qui a furore convaluit. Legimus tamen apud Livium ex fecialium sententia finitis induciis indictum bellum: sed nimirum istis non necessariis cautionibus ostendere veteres Romani voluerunt quantopere pacem amarent et quam iustis de causis in arma traherentur. Innuit hoc ipse Livius:⁵ Cum Veientibus nuper acie dimicatum ad Nomentum et Fidenas fuerat, induciaeque inde, non pax facta, quarum et dies exierat, et ante diem rebellaverant: missi tamen feciales, nec eorum, cum more patrum iurati repeterentres, verba sunt audita.

iv. [1] Tempus induciis asscribi solet aut continuum ut in centum dies, aut cum designatione termini ut usque calendas Martias. In priori ad momenta temporum facienda est numeratio: id enim naturae convenit. nam quae fit ad civiles dies computatio ex legibus aut populorum moribus venit. In altero genere dubitari solet utrum ad quem diem aut mensem aut annum dictum est duraturas inducias, is dies, mensis, annus exclusus an comprehensus intelligatur⁶. [2] Certe in rebus naturalibus duo sunt terminorum genera, intra rem, ut cutis terminus est corporis, extra rem, ut flumen terminus est terrae. Ad utrumque hunc modum etiam qui voluntate constituuntur termini constitui possunt. Magis autem naturale videtur ut terminus sumatur qui pars sit rei:⁷ πέρας λέγεται τὸ ἔσχατον ἑϰάστου, terminus dicitur quod ultimum cuiusque est, inquit Aristoteles:⁸ nec usus repugnat. si quis

1 [olim - enuntiabatur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 Ad Ter. Eun. d. loco [d. loco. Ad Ter. Eun. edd. 1632, 1642, 1646].

3 Liv. Plut. Iustin.

4 Ang. l. si unus §. 1. D. de pactis [l. 27 § 1. D. ii, 14]. Mart. Laud. q. 29 [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 Lib. iv [30, 14].

6 L. Anniculus, D. verb. Sign. [l. 134 D. l, 16].

7 Ut terminus sumatur qui pars sit rei] Baldus de statutis in verbo usque. Bartolus in l. Patronus. D. de Legatis iii [l. 35 D. xxxii] et l. Nuptae. D. de Senatoribus [l. 12 D. i, 9]. Archidiaconus in c. Ecclesias xiii. q. 1. [c. 1 Causa xiii qu. 1]. Hieronymus de Monte libro de Finibus c. 23 [add. edd. 1642, 1646].

8 Met. iv, 17] [v, 17, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 855]

sic dixerit ut intra diem mortis eius aliquid fiat, ipse quoque dies quo quis mortuus est numeratur.¹. Praedixerat Caesari Spurina periculum quod non ultra Idus Martias proferretur. Interpellatus ipsis Idibus, dixit² venisse quidem, sed non praeteriisse³. Quare multo magis sumenda est haec interpretatio ubi temporis productio favorem in se habet, ut in induciis quae humano sanguini parcunt. [3] <At vero a quo die mensura aliqua temporis incipere dicitur, is dies intra mensuram non erit: quia eius praepositionis vis⁴ est discernere, non coniungere>⁵.

v. Illud obiter addam inducias et siquid est simile ipsos contrahentes statim obligare ex quo contractus absolutus est: at subditos utrinque obligari incipere ubi induciae acceperunt formam legis cui inest exterior quaedam publicatio: qua facta statim quidem incipit habere vim obligandi subditos, sed ea vis, si publicatio uno tantum loco facta sit, non per omnem ditionem eodem momento se exserit, sed per tempus sufficiens ad perferendam ad singula loca notitiam. Quare si quid interea a subditis contra inducias factum sit, ipsi a poenis immunes erunt⁶. neque tamen eo minus contrahentes damnum resarcire debebunt⁷.

vi. [1] Quantum per inducias liceat, quantum non liceat ex ipsa definitione datur intelligi. Illiciti enim sunt omnes actus bellici: sive in personas: sive in res: id est quicquid vi fit adversus hostem<: id enim omne per induciarum tempus fit contra ius gentium ut in concione ad milites loquitur L. Aemilius apud Livium⁸>⁹. [2] Etiam quae res hostium casu aliquo ad nos pervenerunt eae reddendae erunt, etiamsi ante nostrae fuissent: quia quod ius externum attinet, ex quo haec diiudicanda sunt, ipsorum sunt factae: Et hoc est quod ait Paulus Iurisconsultus¹⁰ induciarum tempore postliminium non esse, quia postliminium requirit ut

1 l. si quis, D. de verb. sig. [l. 133 D. l, 16].

2 Suet. in Caes. 5 [c. 81].

3 Venisse quidem sed non praeteriisse] Dion [xliv, 18]: πάρεστιν, ούδέπω δὲ παρελήλυϑεν. Appianus [Bell. civ. ii, 149]: πάρεισιν αἱ Εἰδοὶ, ἀλλ᾽ οὐ παρεληλύϑασιν [add. edd. 1642, 1646].

4 [ius, in textu in ed. 1631; correxit in Erratis ed. 1631].

5 [At - coniungere, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 Bart. l. omnes populi Pan. c. 2. de const. et ibid. Fel. n. 7.

7 Neque tamen eo minus contrahentes damnum resarcire debebunt] ut de Scione apud Thucydidem iv [122]. Defendi itaque non potest quod ab Hispanis in Italia factum narrat Mariana xxviii. 7 [add. edd. 1642, 1646].

8 [Livius xl, 27, 9].

9 [: id - Livium, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

10 [L. 19 § 1 D. xlix, 15].

[p. 856]

antecedat ius bello capiendi: quod per inducias non est. [3] Ire et redire ultro citroque, sed eo paratu qui periculum nullum ostentet, licet¹. Notatum hoc a Servio² ad illud Maronis, Mixtique impune Latini, ubi et hoc narrat obsessa urbe a Tarquinio inter Porsennam et Romanos factis induciis, cum ludi Circenses in urbe celebrarentur, ingressos hostium duces curuli certamine contendisse et victores coronatos.

vii. Interius recedere cum exercitu quod Philippum fecisse legimus apud Livium³, cum induciis non pugnat: nec reficere moenia, nec militem conscribere, nisi quid specialius convenerit⁴.

viii. [1] Corruptis hostium praesidiis loca invadere quae ipsi tenebant, haud dubie contra inducias est. talis enim acquisitio iusta esse non potest nisi ex iure belli. Idem habendum si qui subditi deficere ad hostem velint. Exemplum est apud Livium, lib. xlii⁵: Coronaei et Haliartii favore quodam insito in reges, legatos in Macedoniam miserunt praesidium petentes quo se adversus impotentem superbiam Thebanorum tueri possint. Cui legationi responsum ab rege est, praesidium se ob inducias cum Romanis factas mittere non posse. <Apud Thucydiden libro quarto⁶ Brasidas Mendam civitatem ab Atheniensibus ad Lacedaemonios deficientem induciarum tempore recipit: sed additur excusatio, quia habebat quae ipse vicissim Athenienses criminaretur>⁷. [2] Derelicta sane occupare licet, dum vere derelicta, id est eo animo ne amplius sint quorum fuerant, non si incustodita, sive custodia ante inducias, sive factis induciis omissa sit. dominium enim manens iniustam facit alterius possessionem, quo refellitur Belisarii adversus Gothos cavillatio, qui tali obtentu⁸ loca praesidiis nudata⁹ per inducias invaserat¹⁰.

ix. [1] Quaeritur an qui vi maiore impeditus quo minus

1 [liceat, ed. 1625; licet, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 A Servio] ad xi. Aeneidos [134] [add. edd. 1642, 1646].

3 Lib. xxxi [38, 10] Frontinus l. ii. c. 13 [§ 8] [Frontinus - 13, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Nisi quid specialius convenerit] ut apud Parutam lib. iii [add. edd. 1642, 1646].

5 [Livius xlii, 46, 9].

6 [Thuc. iv, 123].

7 [Apud - criminaretur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [obentu, ed. 1625; obtentu, edd 1631, 1632, 1642, 1646].

9 Loca praesidiis nudata] Portum, Centum cellas, Albanum [add. edd. 1642, 1646].

10 Proc. ii. Goth. [7].

[p. 857]

recederet, intra fines hosticos deprehenditur postquam exierint induciae, ius redeundi habeat. Si ius externum gentium respicimus, non dubito quin hic par sit ei qui cum in pace venisset bello repente exorto inter hostes fato suo deprehenditur, quem captivum manere ad pacem usque supra¹ notavimus, neque iustitia interna deest quatenus bona et actiones hostium pro debito civitatis obligantur, et in solutum capiuntur: nec magis hic quod queratur habet quam tot alii innocentes in quos bellorum mala recidunt. [2] Nec quae de commissi causa circa merces² tractantur adferri huc debent, nec quod apud Ciceronem est de inventione secundo³, de nave rostrata vi ventorum in portum delata, quam ex lege quaestor publicari volebat. Ibi enim vis maior a poena liberat, hic proprie de poena non agitur, sed de iure quod certo tantum tempore interquiescebat. Tamen quin talem remittere benignius, quin et generosius sit nullam habet dubitationem.

x. Sunt et quaedam per inducias illicita ob specialem con ventionis naturam, ut si tantum sepeliendorum hominum causa datae sint induciae, nihil erit immutandum; sic si obsessis datae induciae tantum ne oppugnentur⁴, iam auxilia et commeatus admittere non licebit. nam cum tales induciae alteri partium prosint, non debent interim eius qui dedit causam duriorem facere. Interdum etconvenit ne commeare liceat. Interdum personis cavetur, non et rebus⁵: Quo casu si ad res defendendas laedantur personae, nihil contra inducias fiet: nam cum liceat res defendere, personarum securitas ad id quod principale est, non quod in alicuius consequentiam venit referendum est.

xi. Si fides induciarum a parte altera rumpatur, quin laeso liberum sit etiam sine indictione ad arma venire, frustra dubitatur. Nam capita conventionis insunt conventioni per modum conditionis ut paulo ante⁶ diximus. Reperias qui-

1 Lib. iii. c. 9 [§ iv]

2 l. Caesar. l. interdum. §. si propter. D. de public. [l. 15, l. 16 § 8 D. xxxix, 4].

3 [Cic., de Invent. ii, 32, 98].

4 Si obsessis datae induciae tantum ne oppugnarentur] ut a Totila Neapolitanis apud Procopium [Gothic. iii, 7] [add. edd. 1642, 1646].

5 Interdum personis cavetur, non et rebus] Vide c. significavit. De Iudaeis [c. ii Decretal. v, 6]. De induciis cum exceptione locorum, exempla habes apud Procopium et Menandrum Protectorem [add. edd. 1642, 1646].

6 Libro hoc c. xix § 19 [imo § 14]. et xx. § 36. [§ 19- § 36, add. edd. 1632, 1642, 1646].

[p. 858]

dem in historiis exempla eorum qui sustinuerint in finem induciarum: Sed et bellum illatum Hetruscis et aliis quod contra inducias fecissent legas¹: quae diversitas argumento est ius ita esse ut dicimus, sed eo iure uti vel non uti in arbitrio esse eius qui laesus est.

xii. Illud constat si poena conventa poscitur et persolvitur ab eo qui contra fecit, iam bellandi ius non esse. Ideo enim poena solvitur, ut caetera salva maneant. Et contra si bellum moveatur, recessum a poena censeri debet, quando optio data est.

xiii. Privata tamen facta non rumpunt inducias, nisi publicus actus accedat, puta imperii aut ratihabitionis, quae etiam intelligitur accedere, si qui deliquerint nec puniantur nec dedantur: si non reddantur res.

xiv. Ius commeandi extra inducias privilegium quoddam est. quare in eius interpretatione sequenda sunt quae de privilegiis traduntur. Est autem hoc privilegium neque tertio noxium, neque danti admodum grave: ideo intra verborum proprietatem laxa magis quam stricta interpretatio admittenda est², eoque magis si non petenti datum beneficium, sed ultro oblatum sit, multoque magis, si ultra privatam publica quaedam utilitas in negotio vertatur. Reiicienda ergo stricta interpretatio etiam quam ferunt verba, nisi alioqui absurdum aliquod sequeretur, aut eo ducant probabiles admodum voluntatis coniecturae. Contra vero etiam extra proprietatem laxior interpretatio locum habebit ut simile absurdum vitetur, aut ex valde urgentibus coniecturis.

xv. Hinc colligimus datum militibus commeatum non ad medios tantum sed et summos duces porrigi: quia verbi proprietas admittit eam significationem, quanquam est et alia strictior. Sic nomine clericorum venit episcopus³. Etiam qui in classibus sunt nautae milites intelliguntur et omnes omnino qui sacramentum dixerunt⁴.

xvi. In itu cautum et de reditu censetur, non hoc ex vi verbi,

1 Liv. lib. ix [41] et xi [imo x, 37 sqq.].

2 Vide supra l. ii, c. xvi. § 12 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

3 Can. in c. cum in cunctis, §. cum vero de elect. [c. 7 § 1 Decretal. 1, 6].

4 L. 1. §. 1. D. de bon. poss. ex test. mil. [l. 1 § 1 D. xxxvii, 13].

[p. 859]

sed ut absurdum vitetur¹: neque enim inutile esse beneficium debet. Et abitus tutus intelligendus usque dum eo pervenerit ubi in tuto sit, unde Alexandri² fides accusata³ qui quibus abitum indulserat eos in ipso itinere iussit interfici. [2] At cui abire datum, non et redire: sed nec cui venire concessum est mittere poterit: nec contra: sunt enim haec diversa nec extra verba exspatiari ratio cogit: ita tamen ut error etsi ius non det, a poena certe si qua adiecta est relevet. Sed et cui venire permissum est, semel veniet, non iterum, nisi temporis adiectio aliam suppeditet coniecturam.

xvii. Patrem filius, uxor virum non sequitur, aliter quam in iure commorandi. nam morari solemus cum familia⁴, peregrinari sine ea⁵. Famulus tamen unus aut alter etiamsi expressus non sit comprehensus censebitur in eo quem sine tali comitatu ire indecorum foret. nam qui aliquid concedit, concedit quae necessario sequuntur⁶. necessitas autem hic moraliter intelligenda est.

xviii. Similiter bona non quaevis comprehendentur, sed quae solita sunt ad iter assumi.

xix. Expresso comitum nomine non sunt intelligendi hi quorum causa magis est odiosa, quam ipsius cui prospicitur. Tales sunt piratae, latrones, transfugae, desertores. Gentis expressum nomen in comitibus, satis ostendit facultatem ad alios non porrigi.

xx. Ius commeandi cum veniat ex vi potestatis, in dubio non exstinguitur morte concedentis, secundum ea quae alibi⁷ diximus de regum et aliorum imperantium beneficiis.

xxi. Disputari solet de eo quod dictum est in hunc modum, quam diu voluero. Et verior est sententia eorum qui existimant durare beneficium tale etiam si novus volendi actus non intercedat, quia durare in dubio praesumitur, quod ad iuris effectum sufficit; non etiam ubi is qui concessit desiit

1 [videtur, ed. 1625; vitetur, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 Diod. Sic. lib. xvii [84].

3 Alexandri fides accusata] Plutarchus [Alexander 698 C]: Καὶ τοῦτο τοῖς πολεμιϰοῖς ἔργοις αὐτοῦ τὰ ἄλλα νομίμως ϰαὶ βασιλιϰῶς πολεμήσαντος ὡς ϰηλὶς πρόσεστιν. Haec velut macula adhaesit bellicis actionibus regis, caetera in bello agere et iuste et regaliter soliti. Simile factum Baiazetis contra Vidynenses in Servia habes apud Leunclavium lib. vi. [add. edd. 1642, 1646].

4 [familia, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; familiis, ed. 1632]

5 l. penult. de Precario [l. 21 D. xliii, 26].

6 Abbas c. quam sit. de Iudaeis [c. 10 Decretal. v, 6].

7 Lib. ii c. 13 [imo c. xiv § xi, xii].

[p. 860]

posse velle¹, quod per mortem contingit². Persona enim sublata collabitur etiam illa praesumtio durationis, sicut accidens interitu substantiae.

xxii. Commeandi autem securitas ei cui data est debetur etiam extra territorium concedentis: quia datur contra ius belli quod per se territorio non includitur: ut alibi³ a nobis dictum est.

xxiii. Captivorum redemtio multum habet favoris, maxime apud Christianos, quibus lex divina⁴ hoc misericordiae genus peculiariter commendat. <Captivorum redemtio, magnum atque praeclarum iustitiae munus est: verba sunt Lactantii⁵>⁶. Ambrosio⁷ captivos redimere, maxime ab hoste barbaro, praecipua et summa liberalitas vocatur. Idem⁸ defendit suum et Ecclesiae factum, quod vasa ecclesiae, etiam initiata, confregerint ut captivi redimerentur⁹. Ornatus, inquit sacramentorum redemtio captivorum est, et multa alia in eandem sententiam.

xxiv. [1] Quibus adducor ut non audeam indistincte probare leges illas quae captivos redimi vetant quales apud Romanos fuisse legimus¹⁰: Nulli civitati viliores captivi quam nostrae, ait in senatu Romano quidam. Eadem civitas Livio¹¹ dicitur minime in captivos iam inde antiquitus indulgens. Nota est in hanc rem Horatii ode¹², ubi captivos redimere vocat conditiones foedas et exemplum perniciem trahens: flagitio additum damnum. Sed quod Aristoteles¹³ in Laconum institutis reprehendit, idem in Romanorum culpari solet: nimis scilicet illa omnia directa ad res bellicas,

1 Canon. in c. si gratiosa, de Rescr. [c. 5, 1, 3] in vi.

2 Non etiam ubi is qui concessit desiit posse velle quod per mortem contingit] L. Lucius Titius De donationibus [l. 32 D. xxxix, 5]. ita ut eam emendat vir magnus Antonius Faber [Fator. ed. 1642] [Coniect. Iur. Civ. ii, 19], Voluero ponens pro Volueris. Adde l. Locatio §. Locati [l. 4 D. xix, 2]: Cardinalem Tuschum pp. conclusion. 751. lit. p. Reinking. lib. ii. classe ii. c. 8. num. 30 [add. edd. 1642, 1646].

3 L. iii, c. 4 [§ viii].

4 Matt. xxv, 36. 39.

5 Lib. vi [12] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 [Captivorum - Lactantii, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 Lib. ii off. c. 28 [§ 71] [c. 15, edd. 1625, 1631, 1632].

8 L. ii. c. 18 [imo c. 28].

9 Quod vasa ecclesiae, etiam initiata, confregerint ut captivi redimerentur] Imitatus hoc Ambrosii factum Augustinus, narrante Possidio [Vita c. 24], qui contra carnalem sensum quorundam id factum dicit. Imitatus est et in eadem Africa Episcopus Deogratias narrante Victore Uticensi lib. 1 [Victor Vitensis 1, 8]. vas quod Remigii fuerat datum ad redimendos a Nortmannis captivos narrat in Remigii vita Hincmarus. Simile factum Archiepiscopi Bremensis Rimberti laudat M. Adamus Bremensis Ecclesiasticae Historiae cap. 32. Probat hoc Synodus universalis sexta decreto relato in causam xii, quaestione ii. Quae adiungenda his quae diximus supra hoc libro cap. v. §. 2. [add. edd. 1642, 1646].

10 Livius libro xxii [59, 2].

11 Ibid. [xxii, 61, 1].

12 [Horat., Od. iii. 5, 14-16].

13 [Aristot., Pol. ii, 7; vii, 13].

[p. 861]

quasi in illis solis salus civitatis consisteret. Atqui si rem humanitatis modo aestimamus, satius saepe esset, ius quod bello petitur amitti, quam plurimos homines, et quidem cognatos aut populares, relinqui in gravissimis aerumnis¹. [2] Non videtur ergo lex talis iusta, nisi appareat opus tali rigore ut maiora aut plurium² mala alioqui moraliter inevitabilia³ caveantur. Nam in tali necessitate, cum ipsi captivi ex caritatis lege suam sortem patienter ferre debeant, potest hoc⁴ eis iniungi, et aliis nequid contra faciant praecipi, secundum ea quae de cive ob bonum publicum dedendo scripsimus alibi⁵.

xxv. Non sunt quidem moribus nostris servi qui bello capiuntur: non dubitem tamen quin ius exigendi pretium redemtionis a capto, possit ab eo qui captum tenet in alium transscribi: nam et incorporalia alienari natura patitur.

xxvi. Et potest idem pluribus debere pretium, si ab uno dimissus, pretio nondum soluto, captus sit ab alio: sunt enim diversa haec debita ex diversis causis.

xxvii. Conventio de pretio facta rescindi non potest eo quod captus intelligatur locupletior quam credebatur: quia iure gentium externo, de quo quaerimus, nemo cogitur supplere quod in contractu minus aequo pretio promisit, si dolus non intercessit; ut intelligi potest ex his quae de contractibus supra⁶ a nobis explicata sunt.

xxviii. Ex eo quod diximus captivos nostros servos non esse, sequitur cessare illam acquisitionem universalem, quam accessionem esse dominii in personam diximus alibi. Non alia ergo captori acquirentur quam quae specialiter apprehenderit: quare siquid clam secum habet captivus, non erit acquisitum, quia nec possessum. Sicut Paulus Iurisconsultus⁷ contra Brutum et Manlium respondit, qui fundum possessione cepit, thesaurum quem in fundo esse nesciat non cepisse: quia qui nescit nequeat possidere. Cui con-

1 Quam plurimos homines et quidem cognatos aut populares relinqui in gravissimis aerumnis] De Mauritii Imperatoris ob tale factum seria admodum poenitentia vide Zonaram [xiv, 13] [add. edd. 1642, 1646].

2 [plurium, edd. 1625, 1631; plurimum, edd. 1632, 1642, 1646].

3 [inevitabilia, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; inevitabila, edd. 1632].

4 [potest et hoc, edd. 1625, 1631; potest hoc, edd. 1632, 1642, 1646].

5 Lib. ii, c. xxv. §. 3 [add. edd. 1632, 1642, 1646].

6 L. ii c. xii [xii omis. edd. 1642, 1646] § 26. [L. n c. 10, edd. 1625, 1631].

7 l. possideri. §. Neratius, D. de acqu. poss. [l. 3 § 3 D. xli, 2].

[p. 862]

sequens est ut res eo modo celata ad redemtionis pretium solvendum prodesse possit, quasi retento dominio.

xxix. [1] Quaeri et hoc solet an pretium conventum, et ante mortem non solutum ab haerede debeatur. Expedita mihi videtur responsio, si in carcere mortuus est, non deberi: promisso enim inerat conditio si liberaretur, mortuus autem non liberatur. Contra si mortuus est cum in libertate esset, deberi. Iam enim lucratus erat id pro quo promissum erat pretium. [2] Plane fateor et aliter conveniri posse ut ab ipso contractus momento pure debeatur pretium, et captivus tantum retineatur, non iam ut iure belli captus, sed ut a se oppigneratus: Et contra pactum iniri posse, ut procedat pretii solutio si die praestituto qui captus sit liber vivat. Sed haec ut minus naturalia non praesumuntur acta, nisi manifestis documentis.

xxx. Proponitur et illud an in carcerem redire debeat qui dimissus est sub pacto ut faceret dimitti alterum, qui factum morte praevenerit. Diximus alibi¹ factum tertii liberaliter promissum satis impleri, si nihil omittitur ex parte promissoris: at in onerosis obligari promissorem ad id quod tantundem valet. Sic ergo in proposita quaestione non tenebitur quidem dimissus reddere se custodiae, neque enim id conventum fuit, neque tacite actum intelligi patitur favor libertatis, neque debebit lucrifacere libertatem, sed eius quod praestare non potest aestimationem praestabit². Hoc enim naturali simplicitati congruentius, quam quae in actione de praescriptis verbis et de condictione ob causam dati causa non secuta, Romani iuris interpretes³ tradunt.

1 L. ii. c. xi, § 22. et xv. §. 16. Hoc libro c. xx. §. 58 [1632, 1642, 1646] [Lib. ii c. 10 ed. 1625, 1631].

2 Sed eius quod praestare non potest aestimationem praestabit] id non fecit Paulus Balionius ea lege dimissus ut Carvaialium restitueret libertati, qui Carvaialius antequam liberaretur mortuus fuit: quo nomine reprehendit Balionium Mariana libro xxx [21]. Sed facti speciem paullo aliter narrat Paruta libro ii. [add. edd. 1642, 1646].

3 l. naturalis, §. 1. de praesc. verb. [l. 5 § 1 D. xix, 5]. l. ult. D. de cond. ob caus. dati [l. 16 D. xii, 4].