De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 809]

Caput XVIII
De his quae in bello publico privatim fiunt

I.	An privatim hosti nocere liceat expositum cum distinctione iuris naturalis, Gentium et civilis.
II.	His qui suo sumtu militant aut naves instruunt quid per internam iustitiam liceat respectu hostium.
III.	Quid respectu suae civitatis:
IV.	Quid Christianae dilectionis regula ab ipsis exigat.
V.	Quomodo bellum privatum cum publico misceatur.
VI.	Ad quod teneatur qui sine mandato hostibus nocuit, cum distinctione explicatur.

Quae diximus hactenus pleraque ad eos pertinent, qui aut summum in bello arbitrium habent, aut publica imperia exsequuntur. Videndum etiam quid privatim in bello liceat, qua naturae, qua divino, qua gentium iure. Narrat officiorum primo Cicero¹ in Pompilii imperatoris exercitu militasse Catonis Censorii filium, sed mox dimissam legionem in qua is militabat. cum nihilominus adolescens amore pugnandi in exercitu remansisset, Catonem scripsisse ad Pompilium ut si eum vellet remanere in exercitu, secundo eum sacramento militiae obligaret, addita causa, quia priore amisso, iure cum hostibus pugnare non poterat. Addit et ipsa Catonis ad filium verba ex epistola, quibus eum monet ut caveat ne praelium ineat: neque enim ius esse qui miles non sit pugnare cum hoste. Sic et <Chrysantam²>³ Cyri militem laudatum legimus⁴ qui hosti imminens repressit ensem, simul receptui canere audierat. et Seneca⁵: inutilis miles dicitur, qui signum receptui datum negligit. [2] Sed falluntur qui venire hoc putant ex iure gentium externo: nam id si spectes, sicut rem hostilem cuilibet occupare licet, ut supra⁶ ostendimus, ita et hostem occidere: nam illo iure hostes pro nullis habentur. Venit ergo quod Cato monebat ex disciplina

1 [Cic., de Off. i, 11, 36].

2 Sic et Chrysantam] Vide Xenophontem Cyri institutione [iv, 1, 3] [add. edd. 1642, 1646].

3 [Chrysantam, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Plut. Quaest. Rom. 39 [273 F], et Marcello [317 D] [edd. 1631, 1632, 1642, 1646] [Plut. Lac. ed. 1625].

5 De ira c. 9 [libri 1].

6 Lib. iii, cap. 6.

[p. 810]

militari Romana, cuius ea lex erat Modestino¹ notante, ut qui mandata non servasset capite puniretur etiamsi res bene cessisset: mandata autem non servasse intelligebatur etiam qui extra ordinem sine ducis imperio in hostem pugnasset, ut Manliana² imperia nos docent: nimirum quia si id temere liceat, aut stationes desererentur aut etiam progrediente licentia exercitus parsve eius inconsultis praeliis implicaretur³, quod omnino cavendum erat. <Itaque Sallustius⁴ ubi Romanam disciplinam describit: in bello, inquit, saepius vindicatum in eos qui contra imperium in hostem pugnaverant, quique tardius revocati praelio excesserant. Laco⁵ quidam cum hosti imminens audito receptus signo ictum repressisset, causam reddidit: ὅτι βέλτιόν ἐστι τοῦ ϕονεύειν τὸ πείϑεσϑαι τῷ ἄρχοντι: quia praefectis parere satius est quam hostem occidere. Et Plutarchus⁶ cur qui militia solutus est occidere hostem non possit, causam reddit, quod legibus militaribus non teneatur, quibus teneri debeant pugnaturi. Et apud Arrianum⁷ Epictetus memoratum modo Chrysantae factum referens: οὕτω προὐργιαίτερον ἔδοξεν αὐτῷ τὸ τοῦ στρατηγοῦ πρόσταγμα ἢ τὸ ἴδιον ποιεῖν: tanto illi potius videbatur ducis quam suam voluntatem exsequi>⁸. [3] At ius naturae et internum si respicimus, videtur in bello iusto cuilibet concessum ea facere quae parti innocenti intra iustum bellandi modum profutura confidit: non etiam res captas suas facere, quia nihil ipsi debetur: nisi forte poenam iustam exigat communi hominum iure: Quod postremum quomodo per Euangelii legem restrictum sit ex his quae supra⁹ a nobis tractata sunt intelligi potest. [4] Mandatum autem esse potest aut generale aut speciale. Generale ut in tumultu apud Romanos Consul dicebat, qui rempublicam salvam volunt me sequantur¹⁰. Imo et singulis interdum subditorum ius datur occidendi etiam extra sui tutelam ubi id publice expedit¹¹.

1 L. desertorem D. de re milit. [l. 3 § 15 D. xlix, 16].

2 Liv. l. vii [imo viii, 7, 22].

3 Inconsultis praeliis implicaretur] ita Avidius Cassius causam sententiae suae reddebat: Evenire potuisse ut essent insidiae. Narrat Volcatius [Avid. Cassius 4] [add. edd. 1642, 1646].

4 [Sallust., Bell. Catil. ix, 4].

5 [Plutarch., Apophth. 236 E].

6 [Plutarch., Quaest. Rom. 273 E].

7 ii, 6 [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Itaque - exsequi, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 L. ii, c. 17 [imo c. xx § x].

10 Serv. ad viii Aeneid. [1].

11 C. quando liceat unicuique l. 1. et 2 [l. 1 et 2 C. iii, 27].

[p. 811]

ii. [1] Speciale mandatum habere possunt non hi tantum qui stipendia percipiunt, sed et qui suo sumtu militant et qui, quod plus est, suo sumtu partem belli administrant, ut qui naves instruunt ac sustentant suis impendiis quibus vice mercedis concedi solet ut capta sua faciant, sicut alibi¹ diximus. Id vero quatenus procedat illaesa iustitia interna, et caritate non immerito quaeritur. [2] Iustitia aut hostem respicit aut ipsam civitatem cum qua contrahitur. Hosti diximus eripi posse possessionem rerum omnium quae bellum alere possunt, securitatis causa, sed hoc sub onere reddendi: ipsum vero dominium ad compensationem usque eius quod aut ab initio belli aut ex post facto civitati iustum bellum gerenti debetur: sive res sint civitatis hostilis, sive singulorum, etiam per se innocentium, bona vero nocentium etiam ex poenae causa adimi et acquiri capientibus posse. Fient ergo res hostiles eorum qui belli partem suo sumtu administrant, quod hostes attinet hactenus, ut is quem expressi modus non excedatur, quod aequo arbitratu aestimandum est.

iii. Adversus suam autem civitatem iustum iustitia interna id ipsum erit, si contractui aequalitas insit, hoc est si sumtus et pericula tanti sint, quanti praedae alea. nam si haec spes multo pluris valeat, reddendum erit civitati quod supererit, perinde ac siquis nimium vili pretio iactum incertum quidem, sed tamen facilem et magnae spei emisset.

iv. Caeterum etiam cum iustitia stricte dicta non laeditur, est ut peccetur adversus id officium quod in aliis diligendis consistit, praesertim quale Christiana lex praescribit, ut si appareat talem praedationem praecipue nocituram non hostium universitati, aut regi, aut his qui per se sontes sunt, sed innocentibus, et quidem adeo ut eos detrusura sit in summas calamitates, in quas etiam eos qui privatim nobis debent coniicere immisericordiae foret. Quod si ad haec accedat² ut ea depraedatio neque ad finem bello imponendum, neque ad hostium publicas vires accidendas notabile aliquod momentum habeat, tum vero probo homine prae-

1 L. iii, c. 6 [§ xxiv].

2 Silv. in verbo bellum. n. 8, vers. 5.

[p. 812]

sertim Christiano, indignus censeri debet quaestus ex sola temporum infoelicitate¹.

v. Evenit autem interdum, ut occasione belli publici nascatur bellum privatum, puta siquis in hostes inciderit, et vitae aut rerum adeat periculum, quo eventu ea erunt observanda quae de concesso tuendi se modo alibi² diximus. Solet et coniungi auctoritas publica cum privata utilitate: ut si quis magno ab hostibus damno affectus impetret ius ex rebus hostium damna sarciendi: quod ius definiendum est ex iis quae de pignorationibus³ supra⁴ a nobis sunt tradita.

vi. At siquis miles aut alius etiam in bello iusto aedificia hostium incenderit, agros vastaverit atque id genus dederit damna, non iussus, adde cum neque necessitas subesset, neque iusta causa, teneri eum ad sarcienda damna, recte a Theologis⁵ est proditum. Merito autem addidi, quod ab illis omissum est si iusta causa non subsit. nam ea si adsit, tenebitur forte suae civitati cuius leges transgressus est non item hosti cui nullam fecit iniuriam. Non dissimile est quod Carthaginiensis quidam Romanis Annibalem dedi postulantibus respondebat⁶: Non privato publicove consilio Saguntum oppugnatum sit quaerendum censeo: sed utrum iure an iniuria. nostra enim haec quaestio atque animadversio in civem nostrum est, nostro an suo fecerit arbitrio: vobiscum una disceptatio est licueritne per foedus fieri.

1 Quaestus ex sola temporum infelicitate] Nam et Crassum hoc nomine culpat Plutarchus [Crassus 543 B]: τὰ πλεῖστα τούτων ἐϰ πυρὸς συνήγαγε ϰαὶ πολέμου, ταῖς ϰοιναῖς ἀτυχίαις προσόδῳ τῇ μεγίστῃ χρησάμενος. Pleraque horum ex igne belloque rapuit, nihil magis lucro habens quam communes calamitates [add. edd. 1642, 1646].

2 L. ii, c. 1 [§ iii].

3 [pignerationibus, edd. 1625, 1631; pignorationibus, edd. 1632, 1642, 1646].

4 L. iii, c. 2 [§ 11].

5 Syl. in verbo bellum, p. 1.

6 [Cf. p. 98 n. 2].