De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 529]

Caput XXI
De poenarum communicatione

I.	Poena quomodo transeat ad eos qui delicti sunt participes.
II.	Communitas aut rectores tenentur ex subditi delicto si adsit scientia et non prohibitio cum prohibere possint et debeant:
III.	Item ex receptu eorum qui alibi deliquerunt:
IV.	Nisi aut puniant aut dedant: quod exemplis illustratur.
V.	Iura supplicum ad infortunatos non ad nocentes pertinere <: cum exceptionibus:>^1
VI.	Defendi tamen supplices dum de causa cognoscitur: et ex quo iure facienda cognitio.
VII.	Quomodo delicti rectorum participes sint subditi aut communitatis hi qui eius membra sunt: et quomodo differant poena communitatis et poena singulorum.
VIII.	Poenae ius in universitatem quamdiu duret.
IX.	An sine delicti communicatione poena transeat.
X.	Distinctio eius quod directo infertur et quod^2 in consequentiam venit.
XI.	Distinctio eius quod fit occasione peccati et quod ex causa peccati.
XII.	Proprie loquendo neminem iuste puniri ob delictum alienum et cur?
XIII.	Non filios ob parentum delicta:
XIV.	Respondetur ad Dei facta circa filios nocentum:
XV.	Multo minus cognatos alios.
XVI.	Posse tamen liberis et cognatis nocentum aliquid negari quod alioqui habere poterant: cum exemplis.
XVII.	Nec subditos proprie puniri posse ob regis delictum:
XVIII.	Nec singulos qui non consenserunt ob delictum universitatis.
XIX.	Haeredes^3 ad poenam qua poena est non teneri: et cur?
XX.	Teneri tamen si poena in aliud debiti genus transierit.

Quoties de poena communicanda quaeritur, aut de iis quaeritur qui delicti sunt participes⁴, aut de aliis. Qui delicti participes sunt, non tam ex alieno quam ex suo delicto puniuntur. Hi qui sint, ex his quae supra⁵ de damno iniuria dato dicta sunt intelligi potest. Ferme enim iisdem modis in delicti partem quis venit, quo in damni dati:

1 [: cum exceptionibus:, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [quod, excidit in ed. 1646].

3 [Haeredem edd. 1625, 1631, 1632, 1642; Haeredes, ed. 1646].

4 Qui delicti participes sunt] Tertullianus de Resurrectione carnis [16]: Dicent enim ministros et socios habere arbitrium ministrandi atque sociandi, et potestatem suae voluntatis in utrumque, homines scilicet et ipsos. iccirco cum auctoribus merita communicare, quibus operam sponte accomodant [add. edd. 1642, 1646].

5 [C. xvii, § vi],

[p. 530]

non tamen semper ubi damni obligatio est etiam delictum est, sed tum demum si qua malitia notabilior accesserit, cum ad damni dati obligationem saepe qualiscumque culpa sufficiat. [2] Ergo qui factum vitiosum iubent, qui consensum requisitum adhibent¹, qui adiuvant², qui receptum praestant³, aliove modo in ipso crimine participant: qui consilium dant⁴, laudant, assentantur⁵: qui cum ex iure proprie dicto teneantur vetare non vetant⁶, aut cum teneantur ex simili iure opem ferre iniuriam patienti non ferunt, qui non dissuadent cum dissuadere debeant, qui factum reticent quod notum facere ex iure aliquo tenebantur, hi omnes puniri possunt, si in ipsis talis sit malitia quae ad meritum poenae sufficiat secundum ea quae proxime tractata sunt.

ii. [1] Exemplis res fiet illustrior. Communitas ut alia ita et civilis non tenetur ex facto singulorum sine facto suo aut omissione. bene enim Augustinus⁷: Aliud est quod in populo quisque habet peccatum proprium, aliud quod commune, quod uno animo fit et una voluntate ad aliquid multitudine comparata committitur. Hinc in formula foederum est: Si defexit publico consilio⁸. <Locri apud

1 Qui factum vitiosum iubent, qui consensum requisitum adhibent] Saulus manibus omnium lapidabat. Augustinus Sermone v de sanctis, c. 4 [imo Sermo ccx, 4]. similia sermone eiusdem argumenti primo c. 3 [Sermo ccxv, 3]. et sermone xiv [imo Sermo clxxxix] [add. edd. 1642, 1646].

2 Qui adiuvant] ope. Institutionibus de Furtis §. interdum [imo de Obligat. quae ex del. § 11 I. iv, 1]. Edicto Theuderici c. 120 [add. edd. 1642, 1646].

3 Qui receptum praestant] Hieronymus super parabolas: Non fur solum, sed ille reus tenetur, qui furti conscius quaerente possessore non indicat. Chrysostomus de statuis xiv [3 in fine]. οὐ γὰρ οἱ ἐπιορϰοῦντες μόνον, ἀλλὰ ϰαί οἱ συνειδότες μὲν, περιστέλλοντες δὲ, ϰοινωνοῦσι τῶν ἐγϰλημάτων. non enim periuri soli, sed et qui, conscii cum sint, caelant periuria, criminis tenentur [add. edd. 1642, 1646].

4 Qui consilium dant] Vide Institutiones et Edictum Theuderichi dictis locis. Androcides [de Myst. 94] ex lege Attica. τὸν βουλεύσαντα ἐν τῷ αὐτῷ ἐνέχεσϑαι ϰαὶ τὸν τῇ χειρὶ ἐργασάμενον. qui consilium dedit eum non minus poena teneri quam qui manu rem effecerit. οὐ γὰρ ἦν πραχϑῆναι μὴ βουλευσαμένου. neque enim sine consilio res facta fuisset, ait Aristoteles de Poëtica c. 17 [imo Rhetor. i, 7] [add. edd. 1642, 1646].

5 Laudant, assentantur] Chrysostomus 1 ad Romanos circa finem [Homil. v, i]: ϰαὶ γὰρ τοῦ πλημμελοῦντος ὁ τὴν ἁμαρτίαν ἐπαινῶν χαλεπώτερος. peior peccante qui peccatum laudat. qui facinorosum adstans hortatur, pro faciente habetur lege Langobardica lib. i, tit. ix, §. 25. vide quae ex Philone et Iosepho mox proferemus ad §. 17 [p. 552 n. 1] [add. edd. 1642, 1646].

6 Non vetant] Chrysostomus 1 adversus Iudaeos [adv. Iudaeos iv, 7]: ὥσπερ οὖν οὐχ οἱ ϰλέπτοντες μόνον, ἀλλὰ ϰαὶ οἱ ϰύριοι μὲν ὄντες ϰωλύσαι, μὴ ϰωλύοντες δὲ τὴν αὐτὴν ἐϰείνοις διδόασι δίϰην. Sic non ii modo qui furtum fecere, sed et qui prohibere cum possent non prohibuere, puniuntur, et quidem pari uterque poena. Sic eum qui sanari aegrotum prohibet, teneri quasi vulnerasset ait idem Chrysostomus ii ad Cor. c. vii [Homil. xiv, 2] [add. edd. 1642, 1646].

7 [August., Quaest. in Heptat. iii, 26].

8 Si defexit publico consilio] [Liv. i, 24, 8]. Chrysostomus de statuis iii [1]: ὅτι οὐ ϰοινὸν τῆς πόλεως τὸ ἁμάρτημα γέγονεν, ἀλλὰ ἀνϑρώπων τινῶν ξένων ϰαὶ ἐπηλύδων, οὐδὲν λογισμῷ ποιούντων, ἢ τόλμῃ ϰαὶ παρανομίᾳ πάσῃ. ϰαὶ οὐϰ ἂν εἴη δίϰαιον ὑπὲρ τῆς ὀλίγων ἀπαιδευσίας πόλιν τοσαύτην ἀναρπάζεσϑαι, ϰαὶ τοὺς οὐδὲν ἡδιϰηϰότας διδόναι δίϰην. Non commune fuisse delictum civitatis, sed extraneorum et advenarum, qui cuncta temeritate ac legum ignorantia potius quam ratione facerent. neque vero aequum, ut ob paucorum imperitiam tanta urbs everteretur et poenam ferrent culpae exsortes. Ammianus libro xxx [6, 2] de Quadis: nihil ex communi mente procerum gentis delictum asseverantes in nostros [add. edd. 1642, 1646].

[p. 531]

Livium¹ ostendunt Senatui Romano culpam defectionis procul a consilio publico abfuisse. Narrante eodem²>³. Zeno pro Magnetibus deprecator apud T. Quintium, et legatos qui ei aderant flens petebat, ait Livius, ne unius amentiam civitati assignarent; suo quemque periculo furere. Et Rhodii apud senatum publicam causam a privatorum causa segregant dicentes, nullam esse civitatem quae non improbos cives aliquando, et imperitam multitudinem semper habeat⁴. Sic nec pater ex delicto liberorum tenetur, nec dominus ex servi, nec alii qui praesunt, nisi aliquid in ipsis vitiosum haereat. [2] Ex his autem modis quibus rectores aliorum in crimen veniunt, duo sunt qui maximum usum habent, et diligenti consideratione indigent: patientia et receptus. De patientia ita habendum est, qui scit delinqui, qui prohibere potest et tenetur nec prohibet, eum ipsum delinquere. <Cicero in Pisonem⁵: Neque vero multum interest, praesertim in Consule, utrum ipse pernitiosis legibus, improbis concionibus rempublicam vexet, an alios vexare patiatur. Brutus ad Ciceronem⁶: Alienae igitur, inquies, culpae me reum facies? Prorsus alienae, si provideri potuit, ne existeret>⁷. ἴσον τῷ πλημμελεῖν τὸ μὴ ϰωλύειν τοὺς πλημμελοῦντας, ait Agapetus ad Iustinianum⁸: par est delinquere et delinquentes non prohibere. Quisquis patitur peccare peccantem, is vires subministrat audaciae, ait Arnobius⁹. In cuius manu est ut prohibeat, iubet agi, si non prohibet admitti, ait Salvianus¹⁰. Augustinus¹¹ vere: Qui desinit obviare cum potest, consentit. [3] Sic qui mancipium cum possit eximere prostitutum esse patitur pro prostituente habetur Romanis legibus¹². Si servus sciente domino occidit in solidum dominum obligat: ipse enim videtur dominus occidisse¹³. Et lege Fabia in dominum animadvertitur si

1 [Livius xxix, 17].

2 [Livius xxv, 31, 14].

3 [Locri - eodem, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Liv. l. xlv [23, 8].

5 [Cic., in Pisonem 5, 10].

6 [Cic., Epp. ad Brutum 1, 4, 5].

7 [Cicero - existeret, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Agapet., Parainet. 28].

9 Adv. gent. l. iv [32].

10 [Salvianus, de Gubernat. Dei vii, 19].

11 Cf. can. ii Causa xxiii, qu. 3].

12 l. Imperator. D. qui sine manum. [l. 7 D. xl. 8].

13 l. 2. de noxal. act. [l. 2 D. ix, 4].

[p. 532]

servus domino sciente alienum servum subduxerit¹. [4] Sed ut diximus praeter scientiam requiritur facultas prohibendi. Et hoc est quod aiunt leges scientiam cum puniri iubetur accipi pro patientia², ut qui prohibere potuit teneatur si non fecerit³, et scientiam hic spectari quae habeat et voluntatem⁴: scientiam accipi cum consilio: ideoque non teneri dominum si servus in libertatem proclamaverit, si dominum contemserit⁵: quia scilicet culpa vacat qui scit quidem sed prohibere non potest⁶. Sic parentes tenentur ex delictis filiorum, sed eorum demum quos habent in potestate⁷. Vicissim etiamsi in potestate habeant et alioqui prohibere potuerint non tenebuntur nisi et sciverint⁸. Pariter enim concurrere haec debent, scientia, et non prohibitio ut quis ex facto alieno teneatur quae omnia ad subditos pari ratione sunt referenda: Veniunt enim ex naturali aequitate. [5] Egregie Proclus⁹ ad illud Hesiodi¹⁰:

πολλάϰι ϰαὶ ξυμπᾶσα πόλις ϰαϰοῦ ἀνδρὸς ἐπαυρεῖ¹¹.
Saepe luit populus poenas unius iniqui.

ait, ὡς ἐξὸν ϰωλύειν, μὴ ϰωλυοῦσα τοῦ ἑνὸς πονηρίαν, ut qui cum prohibere possit non prohibet unius malitiam. Sic in exercitu Graecorum ubi Agamemnon ipse et alii concilio communi suberant, non immerito

Quicquid delirant reges plectuntur Achivi¹²:

Ipsorum enim erat cogere Agamemnonem¹³ ut sacerdoti filiam redderet. Sic post eorundem classis exusta narratur

Unius ob culpam et furias Aiacis Oilei¹⁴,

1 Paul. l. 5. Sent. [v. 30, 2].

2 Scientiam, cum puniri iubetur accipi pro patientia] Lege Wisigotthorum libro viii, tit. iv, cap. ii, cap. 26, et alibi. Libro ix, tit. i, c. 1 [add. edd. 1642, 1646].

3 l. Scientia ad 1. Aquil. [l. 45 D. ix, 2].

4 l. 1. §. Haec autem. si fam. furt. f.d. [l. 1 § i D. xlvii, 6].

5 l. in delictis. de nox. act. [l. 4 D. ix, 4].

6 l. Culpa. de R.I. [l. 50 D. l. 17]. l. nullum crimen eo tit. [l. 109].

7 l. 1. § qui eam, in fine. i. Quid ergo. § 1. i. Non alia. D. qui not. inf. [l. 1, l. 13 § 1, l. 19 D, iii, 2].

8 l. Furtum. §. Quod si. D. arb. furt. caesar. [l. 7 § 5 D. xlvii, 7].

9 [Proclus, edd. 1625, 1642, 1646; Proculus, edd. 1631, 1632].

10 [Hesiod., Op. et Dies 240].

11 [ἐπηῦρα, ed. 1625; ἐπαυρεῖ, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

12 [Horat., Epist., i, 2, 14].

13 Ipsorum erat cogere Agamemnonem] ita hanc rem explicat Cyrillus libro v contra Iulianum [p. 175] [add. edd. 1642, 1646].

14 Unius ob culpam et furias Aiacis Oilei] [Virg., Aen. i, 4]. Euripides Troadibus [70 sq.] sic loquentem Neptunum facit:

οἶδ᾽ ἡνίϰ᾽ Αἴας εἶλϰε ϰασσάνδραν βίᾳ.
Cum Phaebadem vi traxit Aiacis manus.

Et Mivervam respondentem

ϰ᾽ οὐδέν γ᾽ ᾽Αχαιῶν ἔπαϑεν, οὐδ᾽ ἢϰουσ᾽ ὕπο.
Nilque audiit, nil passus a Graecis mali est.

Pari iure omnes Antiochenos statuarum crimine involvit Chrysostomus, prima [imo ii, 3] eius argumenti oratione. ἰδοὺ τὸ ἀμάρτημα γέγονεν ὀλίγων, ϰαὶ τὸ ἔγϰλημα γίνεται ϰοινὸν. ἰδοὺ δι᾽ ἐϰείνους ἅπαντες δεδοίϰαμεν νῦν ϰαὶ τῶν ἐϰείνοις τετολμημένων αὐτοὶ τὰς τιμωρίας ἀναμένομεν. εἰ δὲ προλαβόντες αὐτοὺς ἐξεβάλομεν τῆς πόλεως ϰαὶ τὸ νενοσηϰὸς διωρϑώσαμεν μέλος, οὐϰ ἂν τὸν παρόντα ἐϕοβούμεϑα ϕόβον. Ecce facinus paucorum fuit, accusatio in omnes fertur. Ecce propter illos nunc in metu omnes sumus, et eorum quae illi ausi sunt poenam nos ipsi exspectamus. Quod si antevertissemus eam, illos de urbe pellendo, et partem morbidam sic ut oportet tractassemus, abesset iam a nobis hic timor. deinde [ibid. 4]: δι᾽ αὐτὸ οὖν τοῦτὸ ϰολάζου, ϕησὶ, δίδου δίϰην τὴν ἐσχάτην, ὅτι μὴ παρῇς, μηδὲ ἐϰώλυες, μηδὲ τοὺς ἀϰοσμοῦντας ϰατεῖχες, μηδὲ ἐϰινδύνευες ὑπὲρ τῆς εἰς τὸν βασιλέα τιμῆς. οὐ μετέσχες τῶν τετολμημένων; ἐπαινῶ τοῦτο ϰαὶ ἀποδέχομαι. ὰλλ᾽ οὐδ᾽ ἐπέσχες τὰ γενόμενα τοῦτο ϰατηγορίας ἄξιον. Ob hoc ipsum, inquit, fer poenas, et ultima lue supplicia quod non adfuisti, quod non prohibuisti, quod insanientes non retinuisti, quod pericula non subiisti pro honore Imperatoris. Particeps non fuisti facinorum? Laudo hoc, et boni accipio. sed nec quae fiebant impediisti. hoc vero iam dignum accusari [add. edd. 1642, 1646].

[p. 533]

[qua de re Ovidius Metam. xiv¹:

Virgine rapta

Quam meruit poenam solus, digessit in omnes;]²

quia caeteri non impedierant ne virgo sacerdos raperetur. Apud Livium³ est: Propinqui regis Tatii legatos Laurentium pulsant: Cumque Laurentes iure gentium agerent, apud Tatium gratia suorum et preces plus potuerunt. Igitur illorum poenam in se vertit. Huc proprie pertinet illud Salviani⁴ de regibus: Potestas magna et potentissima quae prohibere scelus maximum potest⁵, quasi probat debere fieri si sciens patitur perpetrari. Et apud Thucydidem⁶ est: ὁ δυνάμενος παῦσαι, ἀληϑέστερον δρᾷ. Magis ille facit qui potest prohibere. Sic apud Livium⁷ Veientes et Latini Romanis se excusant, quod hostes eorum a subditis suis adiuti essent se insciis. Contra Teucae reginae Illyriorum non accipitur excusatio quod diceret non a se, sed a subditis piraticam exerceri⁸: neque enim prohibebat. Olim ab Amphictyonibus damnati Scyrii⁹ quod suorum quosdam piraticam exercere patiebantur. [6] Sciri autem facile est ut praesumantur quae conspicua sunt, quae frequentia. <τὸ ἐϰ πολλῶν συμβαῖνον, ἀνάγϰη μηδένα ἀγνοεῖν: id quod a multis fit, necesse est a

1 [Ovid., Metam. xiv, 468 sq.].

2 [qua de re - in omnes, add. ed. 1646].

3 Liv. lib. i [14, 1].

4 [Salvianus, de Gubernat. Dei vii, 19].

5 Potestas magna et potentissima, quae prohibere scelus maximum potest] Philo in Flaccum [§ 5]: ὁ γὰρ ἐπιπλήττειν ἢ τὸ πανύστατον ἐπέχειν ἂν δυνηϑεὶς, εἰ μὴ ϰεϰώλυϰε, δῆλος ἦν ἐϕιεὶς ϰαὶ ἐπιτρέπων αὐτός. nam qui castigare, certe inhibere potuit, si non impediit, habendus est permisisse aut etiam probasse quod agebatur. Dion Galba [Xiphil. lxiv, 2]: τοῖς μὲν γὰρ ἰδιώταις ἀπόχρη μηδὲν ἀδιϰεῖν. τοῖς δὲ δὴ τὰς ἡγεμονίας ἔχουσιν ἀνάγϰη προνοεῖν ὅπως μηδ᾽ ἄλλος ϰαϰουργῇ, Privatis sufficit non delinquere. in imperio agentibus incumbit et hoc curare ne delinquat alius. in c. 4 Synodi Pistensis positae inter capitula Caroli Calvi [Mon. Germ. Hist., Legum Sect. ii. tom. ii p. 308] habemus: Non est liber a consensu qui quod emendare potest, emendare negligit, quapropter sine dubio peccati se participem facit. Vide Nicetam Choniatem libro ii [c. 3] de Andronico [add. edd. 1642, 1646].

6 Lib. i [69].

7 L. i. [30] et vi [10].

8 Polyb. l. ii [8].

9 Olim ab Amphictyonibus damnati Scyrii] Plutarchus Cimone [483 C] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 534]

nemine ignoretur ait Dion Prusaeensis Rhodiaca¹:>² Aetolos graviter reprehendit Polybius³ quod cum hostes Philippi videri nollent, suos tamen palam paterentur agere hostilia, et eorum qui talia facerent principes honoribus ornarent. iii. [1] Veniamus ad quaestionem⁴ alteram de receptu adversus poenas. Poenas ut ante⁵ diximus naturaliter cuivis cui nihil simile obiici potest exigere licet⁶. institutis civitatibus id quidem convenit ut singulorum delicta quae ipsorum coetum proprie spectant ipsis ipsarumque rectoribus pro arbitrio punienda aut dissimulanda relinquerentur. [2] At non etiam ius tam plenum illis concessum est in delictis quae ad societatem humanam aliquomodo pertinent, quae persequi ita civitatibus aliis earumve rectoribus ius est, quomodo in civitatibus singulis de quibusdam delictis actio datur popularis: multoque minus illud plenum arbitrium habent in delictis quibus alia civitas aut eius rector peculiariter laesus est, et quo proinde nomine ille illave ob dignitatem aut securitatem suam ius habent poenae exigendae secundum ea quae ante⁷ diximus. Hoc ergo ius civitas apud quem nocens degit eiusve rector impedire non debet. iv. [1] Cum vero non soleant civitates permittere ut civitas altera armata intra fines suos poenae expetendae nomine veniat, neque id expediat, sequitur ut civitas apud quem degit qui culpae est compertus⁸ alterum facere debeat, aut ut ipsa interpellata pro merito puniat nocentem, aut ut eum permittat arbitrio interpellantis. hoc enim illud est dedere quod in historiis saepissime occurrit⁹. [2] Sic Israelitae alii a Beniaminitis postulant ut dedant facinorosos, Iud. xx:

1 [Dio Chrysost., Orat. xxxi p. 353].

2 [τὸ - Rhodiaca, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [Polyb. iv, 27].

4 [quaestionem, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; quaestionum, ed. 1646].

5 [C. xx § vii].

6 [Poenae ut ante diximus naturaliter a quovis cui nihil simile obiici potest exigi possunt., ed. 1625; Poenas ut ante diximus naturaliter cuivis cui - exigere licet; edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 [Lib. ii cap. xx § viii].

8 Qui culpae est compertus] deditionem enim praecedere debet causae cognitio. non decet ἀϰρίτους ἐϰδιδόναι, homines dedere causa non cognita. Plutarchus Romulo [vii]. Rex Scotiae apud Camdenum in anno lxxxv ait Elisabetae, transmissurum se in Angliam Fernihurstium, imo et Cancellarium, si praecogitate securitatem violasse vel caedem conscisse liquidis et legitimis probationibus convincerentur [add. edd. 1642, 1646].

9 Hoc enim illud est dedere quod in historiis saepissime occurrit] Mithridatem a Tigrane poposcit Lucullus, et non dedenti bellum intulit. Appianus Mithridatico [83] et Plutarchus Lucullo [505 D]. Romani Salgas ab Allobrogibus dedi sibi postularunt. Appianus excerptis legationum xi [leg. gent. p. 524]. de Episcopo quem Romani dedere Scythis volebant, vide Priscum excerpto legationum 21 [leg. gent. p. 575]. Dux Beneventanus a rege Vascone deditus Ferdinando Castellam regenti. Mariana xx, i [add. edd. 1642, 1646].

[p. 535]

Philistaei ab Hebraeis ut Samsonem quasi maleficum sibi dedant, Iud. xv. Sic Lacedaemonii Messeniis bellum intulerunt, quod interfectorem quendam Lacedaemoniorum non dederent¹ <: et alio tempore ob non deditos eos qui missis ad sacrum virginibus vim intulerant²>³. Sic Caesarem Germanis ob bellum iniuste illatum dedi⁴ voluit Cato⁵. Sic Fabios sibi dedi Galli postulabant⁶ quod in se pugnassent. Ab Hernicis agri sui populatores dedi sibi postularunt Romani⁷, et a Poenis <Amilcarem⁸ non illum nobilem ducem sed alium qui Gallos concitabat: postularunt et postea>⁹ Annibalem¹⁰ <: item Iugurtham a Boccho his apud Sallustium¹¹ verbis: simul nobis demeres acerbam necessitudinem pariter te errantem et illum sceleratissimum persequi>¹². ab ipsis Romanis dediti qui Carthaginiensium¹³ quique Apolloniatarum¹⁴ legatis manus intulerant. <Achaei a Lacedaemoniis dedi sibi postularunt eos qui Lanvicum oppugnassent, addito ni dederentur, violatum viderifedus¹⁵. Sic Athenienses per praeconem pronuntiarunt, siquis Philippo insidias struxisset, et Athenas confugisset παραδόσιμον εἶναι¹⁶ in eo statu esse ut dedi deberet. Boeoti ab Hippotensibus exegerunt ut qui Phocum interfecerant, dederentur¹⁷>¹⁸. [3] Quae omnia tamen sic intelligenda sunt ut non stricte populus aut rex ad dedendum teneatur, sed ut diximus ad dedendum aut puniendum. Nam ita legimus Eleos bellum intulisse Lacedaemoniis¹⁹ quod illi in eos qui Eleis iniuriam fecissent non animadverterent: id est nec animadverterent nec reos dederent. est enim disiunctiva obligatio. [4] Interdum sontes deposcentibus optio datur²⁰ quo

1 Paus. l. xiv [imo iv, 4].

2 Strabo libro viii [4, 9] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [: et alio - intulerant, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [dedit, ed. 1625; dedi, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [Cf. L. i C. iii § v, 4].

6 Sic Fabios sibi dedi Galli postulabant] Plutarchus Camillo [137 A]. Appianus excerpto legationum 9 [leg. gent. p. 523] [add. edd. 1642, 1646].

7 [Dion. Halicarn. viii, 64].

8 [Livius xxxi, ii, 6].

9 [Amilcarem - postea, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

10 Postularunt et postea Annibalem] Diodorus Siculus in fragmentis [xxv, 5]. Livius [xxi, 6, 8] [add. edd. 1642, 1646].

11 [Sallust, Bell. Iugurt. cii, 5].

12 [: item - persequi, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

13 Livius libro xxviii [imo xxxviii, 42, 7] Val. Max. lib. vi, c. 6.

14 [Livius, Epit. 15].

15 Livius libro xxxviii [31, 2] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

16 Diod. l. xvi [92] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

17 Plut. Narr. amat. [774] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

18 [Achaei - dederentur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

19 [Pausan. vi, 2. Sed cf. Barbeyrac].

20 Interdum sontes deposcentibus optio datur] Vide fedus inter reges Angliae et Daniae, memoratum Pontano de Mari [Discuss. Hist. i, 21] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 536]

cumulatius satisfiat. Caerites¹ apud Livium² Romanis significant: transeuntes agmine infesto per agrum suum Tarquinienses cum praeter viam nihil petiissent traxisse quosdam agrestium populationis eius quae sibi crimini detur comites: Eos seu dedi placeat, dedere se paratos esse, seu supplicio affici, daturos poenas. [5] In foedere Carthaginiensium et Romanorum secundo, quod apud Polybium³, exstat locus male vulgo et distinctus et versus. εἰ δὲ μὴ, ἰδίᾳ μεταπορευέσϑω. ἐὰν δέ τις τοῦτο ποιήσῃ, δημόσιον γενέσϑω τὸ ἀδίϰημα. Ni id fiat (quid id sit incertum est: nam quae praecedunt sunt mutila) privatim quisque ius suum persequitor. Id ubi fecerit (nimirum ni ius reddatur) publicum delictum habetor. Aeschines in responso adversus accusationem Demosthenis de male obita legatione⁴, narrat se, cum apud Philippum Macedonem⁵ ageret de pace Graeciae, dixisse inter alia, aequum esse ut poenas luerent commissorum criminum non civitates, sed qui peccassent: nec quicquam nocendum civitatibus quae accusatos iudicio sisterent. <Quintilianus declamatione cclv: Proximos existimo eos transfugis a quibus transfugae recipiuntur⁶. [6] Inter mala quae ex discordiis civitatum nascuntur et hoc ponit Dion Chrysostomus oratione ad Nicomedienses⁷: ἔστι τοῖς ἀδιϰήσασι τὴν ἑτέραν πρὸς τὴν ἑτέραν ϰαταϕυγεῖν: Licet his qui alteram iniuria affecerunt ad alteram confugere>⁸. [7] Hic de deditis occurrit quaestio an si a sua civitate dediti, nec recepti sint ab aliis, cives maneant. Non manere censebat Pub. Mutius Scaevola, quia quem populus dedidisset expulisse ex civitate sua videretur sicut faceret cum aqua et igni interdiceret⁹. Contrariam sententiam defendit Brutus, et post eum Cicero¹⁰: quae et verior est, non tamen proprie ob id argumentum quod Cicero affert,

1 [Caeries, ed. 1625, et in textu ed. 1631; Caerites in Erratis ed. 1631, edd. 1642, 1646; Carites, ed. 1632].

2 Liv. l. vii [20, 6-7].

3 [Polyb. iii, 24, 10].

4 [Aeschines, de male ob. Leg. 117].

5 [Malcedonem, ed. 1625 in textu, correxit in Erratis].

6 [A quibus transfugae recipiuntur] Zonaras Basilio Porphyrogenneto [xvii, 5, 50]: ἔπεμψε πρὸς Χοσρόην ἀξιῶν μὴ παραδέξασϑαι τὸν τυραννήσαντα ϰαὶ ϰατὰ οἰϰείου δεσπότου γενόμενον, ἵνα μὴ ϰαὶ ϰαϑ᾽ ἑαυτοῦ ὑπόδειγμα εἴη οὐϰ ἀγαϑόν. misit ad Chosroem postulatum ut dederetur sibi regni affectator, qui domino contraria cepisset arma, neve in semetipsum pernitiosum exemplum statueret Chosroes. vide de piratis Lesbi mendose receptis Chalcocondylam libro ix ]imo x in princ] [add. edd. 1642, 1646].

7 [Dio Chrysost., Orat. xxxviii p. 480].

8 [Quintilianus - confugere, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 L. ult. D. de legat. [l. 18 D. l, 7].

10 L. i [40, 181], et [i, et, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646] ii [32, 137] de Or. Top. [8, 37] et pro A. Caecina [34, 98].

[p. 537]

quia ut donatio ita deditio sine acceptione non possit intelligi. Nam actus donationis perfectionem non habet nisi ex duorum consensu. At dedere de quo hic agimus nihil est aliud quam civem alterius populi potestati permittere, ita ut de eo statuat quod voluerit. Haec autem permissio, ius nullum dat, aut adimit; exsecutionis tantum impedimentum tollit. Quare si alter populus concesso iure non utatur, erit is qui deditus est eo loco ut a suo populo possit puniri <(quod in Clodio Corsis dedito, nec ab iis accepto evenit¹)>² aut non puniri, ut multa sunt delicta in quibus utrumvis fieri potest. Ius autem civitatis, ut et iura et bona alia, non amittitur ipso facto, sed decreto aliquo aut iudicio, nisi lex aliqua factum velit haberi pro re iudicata quod hic dici non potest. Hoc denique modo et bona si dedita nec accepta sint manebunt cuius fuerant. At si deditio accepta sit et postea casu aliquo reversus sit is qui fuerat deditus, is civis non erit nisi ex novo beneficio: quo sensu verum est quod Modestinus³ de dedito respondit. [8] Quae autem diximus de nocentibus dedendis aut puniendis non tantum ad eos pertinent qui subditi semper fuerunt eius apud quem nunc reperiuntur, verum etiam ad eos qui post crimen commissum aliquo confugerunt.

v. [1] Neque obstant illa adeo praedicata supplicum iura⁴ et asylorum exempla. Haec enim illis prosunt qui immerito odio laborant, non qui commiserunt quod societati humanae aut hominibus aliis sit iniuriosum. Gylippus Laco apud Diodorum Siculum⁵ agens de illo supplicum iure sic ait: qui initio iura ista introduxerunt, infelicibus quidem misericordiam, at his qui malo animo iniuriam intulerunt, poenam exspectandam voluerunt. Postea: Hi vero si dolo malo, si iniusta alieni cupiditate in mala haec inciderunt, ne accusent fortunam, ne supplicum sibi nomen imponant. Id enim iure hominum illis debetur, quibus innocens est animus, irata fortuna⁶. Horum vero vita plena factis

1 Val. lib. vi, c. 3 [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [(quod - evenit), add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 L. eos qui. D. de captivis [l. 4 D. xlix, 15].

4 Supplicum iura] ϰοινοὶ ἱϰεσίας νόμοι Polybio, et Malcho in excerptis legationum [leg. Rom. p. 164] [add. edd. 1642, 1646].

5 Lib. xiii. bibl, [c. 29].

6 Quibus innocens est animus, irata fortuna] Oraculum vetus [apud Aelianum Var. Hist. iii, 44.

ἔϰτεινας τὸν ἑταῖρον ἀμύνων. οὔ σ᾽ ἐμίανεν
αἷμα. πέλεις δὲ χέρας ϰαϑαρώτερος ἡ πάρος ἡσϑα.
Carum occidisti, dum vis succurrere. nullum
Crimen habes. manus est tibi purior, ac fuit ante [add. edd. 1642, 1646].

[p. 538]

iniustis, nullum ipsis locum reliquit qui ad miserationem et perfugium pateret. Duo illa, fortunam et iniuriam, Menander¹ optime distinxit:

Ἀτύχημα ϰαὶ ἀδίϰημα² διάϕορὰν ἔχει·
Τὸ γὰρ διὰ τύχην γίγνεται, τὸ δ· αἱρέσει.
Iniuria illud distat infortunio,
Hoc casus, illam quod voluntas efficit.

Non abit hinc Demosthenis³ dictum: δίϰαιόν ἐστιν ἐλεεῖν, οὐ τοὺς ἀδίϰους τῶν ἀνϑρώπων, ἀλλὰ τοὺς παρὰ λόγον δυστυχοῦντας. quod Cicero ita vertit de Inventione secundo⁴: Misereri oportet, qui propter fortunam, non propter malitiam in miseriis sunt. Et⁵ Antiphanis⁶ illud, τὸ ἀϰούσιον ἁμάρτημα τῆς τύχης ἐστὶ, τὸ δὲ ἑϰούσιον τῆς γνώμης: Quod non sponte fit, fortunae est; quod sponte, consilii. Et hoc Lysiae⁷: οὐδενὶ οὐδὲν ἑϰούσιον δυστύχημα γίνεται: nemini infortunium sponte sua accidit⁸. Sic in sapientissima lege quibus telum manu fugisset, quo interfectus esset homo, asyla patebant⁹: servis quoque perfugium dabatur¹⁰: at qui deliberato hominem innocentem occidissent, qui civitatis turbassent statum, his ne¹¹ ipsum sanctissimum Dei altare patrocinabatur¹². Hanc legem Philo¹³ explicans ait, ἀσυλίαν ἀνιέροις τὸ ἱερὸν μὴ παρέχεσϑαι. profanis in fano nullum esse receptum. Nec aliter Graeci antiquiores. <Nauplium narrantur Chalcidenses¹⁴ Achivis dedere noluisse¹⁵,

1 [Stobaeus, Exc. de Moribus 7].

2 Ἀτύχημα ϰαὶ ἀδίϰημα] Philo de Iudice [§ 5]: ἔλεος ἐπ᾽ ἀτυχήμασιν. ὁ δ᾽ ἑϰουσίᾳ γνώμῃ πονηρευόμενος οὐϰ ἀτυχὴς ἀλλ᾽ ἄδιϰος. misericordia infortuniis debetur. at qui deliberata sententia male agit, non infelix est sed iniustus. Sic M. Antoninus [ix, 22] mentem vult inspici: ἵνα ἐπιστήσῃς πότετον ἄγνοια ἢ γνώμη. ϰαὶ ἄμα λογίσῃ ὅτι συγγενές, ut noris ignorantia in aliquo an consilium fuerit, et simul ea consideres quae his cohaerent. Sic τὰ ἐξ ἀγνοίας ἢ λήϑης, quae ab ignorantia aut oblivione veniunt; et τὰ ἐϰ προνοίας quae ex consulto fiunt, distinguit Totilas apud Procopium Gotthicorum iii [9] [add. edd. 1642, 1646].

3 In Aphobum i [68] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Cic., de Invent. ii, 36, 109].

5 [δυστυχοῦντας. aequum est misericordiam impendi non iniustis hominibus, sed his qui sine merito infortunati sunt. Et, ed. 1625; δυστυχοῦντας. quod Cicero - miseriis sunt. Et, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 [Imo Antiphon, Orat. xiv].

7 [Lysias, Or. xxxi, 10].

8 [Lysias: οὐδενὶ - accidit, add. in Addendis ed. 1625; Et hoc Lysiae: οὐδενὶ - accidit, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 Deut. xix, 1.

10 xxxiii, 15 [ibidem].

11 [nec, edd. 1625, 1631; ne, edd. 1632, 1642, 1646].

12 Ex. xxi, 14. i Reg. ii [ii, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646], 29. ii Reg. xi, 13, et seq.

13 De spec. legibus [15].

14 Plut. quaest. Gr. 32 [imo 33: 298 D] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

15 dedere noluisse] Recepit nec dedidit Pipinus ex Neustria ob tyrannidem ad se confugientes. Est id apud Fredegarium in rebus Pipini ad annum iɔclxxxviii [Cont. 99]. Etiam ab Ecclesia Romana ad se confugientes recepit Ludovicus Pius Imperator, ut apparet ex eius decreto facto anno iɔcccxvii inserto in Tomum ii Conciliorum Galliae: Et Carolus Calvus, qui ex parte fratris sui Ludovici ad se profugerant. Aymoinus lib. v, cap. 34. de Cegena Patzinaca non dedito postulanti Tyracho vide in Constantini Monomachi rebus Zonaram [xvii, 26]. Sic et Osmanes ab Inungino praefecto non deditus Eskisari. Leunclavius libro ii Historiae Turcicae. Albuquercium Lusitani non dedidere, ut memorat Mariana xvi, 18 [add. edd. 1642, 1642].

[p. 539]

sed causa additur, quia satis se purgaverat de his quae ab Achivis obiiciebantur>¹. [2] Erat apud Athenienses ara Misericordiae, cuius meminerunt Cicero², Pausanias³, Servius⁴, etiam Theophilus in Institutionibus⁵, et quam late describit Papinius duodecimo Thebaidos⁶. At quibus patebat illa? Audi Poetam.

Et miseri fecere sacram:

mox⁷ convenisse eo ait,

victos bellis patriaque a sede fugatos,

Regnorumque inopes.

<Aristides⁸ propriam Atheniensium laudem esse⁹ ait τὴν τῶν πανταχόϑεν δυστυχούντων ὑποδοχὴν ϰαὶ παραμυϑίαν, quod omnibus undique infelicibus perfugio ac solatio esset. Et alibi¹⁰: τοῖς ϰαϑ᾽ ἑϰάστους ἀτυχοῦσι ϰοινὴ πᾶσιν ὕπεστιν εὐτυχία, τὸ τῆς πόλεως ταύτης ἦϑος ὑϕ᾽ οὗ σώζονται: His qui ubivis locorum infelices sunt, communis eis una est felicitas, bonitas civitatis Atheniensis, per quam salutis compotes fiunt. Apud Xenophontem¹¹ Patrocles Phliasius in oratione quam Athenis habebat: ἐζήλουν τήνδε τὴν πόλιν, ὅτι πάντας ϰαὶ τοὺς ἀδιϰουμένους ἐνϑάδε ϰαταϕεύγοντας ἐπιϰουρίας δεομένους ἢϰούον τυγχάνειν: laudabam hanc urbem quod omnes aut iniuria affectos, aut sibi praemetuentes si huc perfugissent auxilii compotes fieri intellexeram. Idem sensus est in epistola Demosthenis pro Lycurgi liberis¹²>¹³. Itaque Oedipus ad Colonum confugiens in eius nominis tragoedia apud Sophoclem¹⁴ ita testatur:

Heu, Cecropidae, mala multa tuli¹⁵ :
Sed nempe tuli: Deus est testis,
Nihil horum sponte patratum.

Respondet Theseus:

1 [Nauplium - obiiciebantur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [Ciceroni hoc tribuitur a Scholiasta in Statii Theb. xii, 481].

3 [Pausan. i, 17].

4 Servius] ad viii Aeneidos [342] [add. edd. 1642, 1646].

5 [Inst. i, 21].

6 [Statius, Theb. xii, 483].

7 [Ibid. 507 sq.].

8 Panathen. [p. 187] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 Propriam Atheniensium laudem] quam Arragoniis tribuit Mariana xx, 13. Gepidae perire omnes malunt, quam Ildigisalem Romanis aut Langobardis dedere. Procopius Gotthicorum iv [27] [add. edd. 1642, 1646].

10 De pace ii [Or. Leuctr. i p. 89] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

11 [Xenoph., Hist., Graec. vi, 5, 45].

12 [Demosth., Ep. iii, 2].

13 [Aristides - liberis, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

14 Apud Sophoclem] [Oedip. Colon. 521 sq.] Vide totum locum. est enim lectu dignus [add. edd. 1642, 1646].

15 [tali, edd. 1625, 1631, 1632; tuli, edd. 1642, 1646].

[p. 540]

 

Non me pigebit¹ hospitem, qualem Oedipe

 

Te tueor, omni sospitare in tempore;

 

Homo esse memini.

Similiter Thesei filius Demophon cum Herculis posteri Athenas confugissent, sic ait:

Haec patria nostra semper invalidos solet,
Sed iure fretos, ope sua defendere.
Antehac amicis mille relevandis tulit
Discrimina: et nunc aliud in promtu imminet.

<Et hoc illud factum est ob quod Athenienses praecipue praedicabat Callisthenes: τούτους γὰρ ϰαὶ πρὸς Εὐρυσϑέα πολεμῆσαι ὑπὲρ τῶν παίδων τοῦ Ἡραϰλέους τυραννοῦντα ἐν τῷ τότε τῆς Ἕλλαδος: hos enim et in Eurysthea bellum suscepisse pro Herculis liberis², cum Graeciam Eurystheus tyrannide premeret>³. [3] Contra de maleficis hoc habes in eadem tragoedia⁴:

Hunc qui facinorum conscius, nec legibus
Fidens, ad aras volvitur supplex Deum,
Trahere ad tribunal nulla relligio mihi:
Mala semper aequum ferre qui fecit male.

Idem Ione⁵:

Non enim tangi decet

Manu nocente numina, at iustum fuit
Piis patere templa contra iniurias.

Narrat orator Lycurgus⁶ Callistratum quendam, qui capital commiserat, consulto oraculo responsum accepisse, si Athenas iisset, τεύξεσϑαι τῶν νόμων, consecuturum quod⁷ ius esset⁸: illum vero confugisse ad id quod Athenis sanctissimum esset altare⁹, impunitatis fiducia. at nihilominus occisum eum ab observantissima suarum religionum civitate, atque ita impletam oraculi fidem. Et Tacitus¹⁰ improbat receptum suo saeculo morem per Graecas urbes flagitia

1 [pigebit, edd. 1625, 1631, 1632; pigebat, edd. 1642, 1646].

2 Pro Herculis liberis] Vide Euripidem Heraclidis [329-332] et Apollodorum [ii, 8, 1] [add. edd. 1642, 1646].

3 [Et - premeret, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Ex incerta tragoedia Euripidis, frgm. 1036, apud Stobaeum 46, 3].

5 [Eurip., Ion 1315 sqq.].

6 Advers. Leocr. [93].

7 [consecuturum eum quod, text, ed. 1625; consecuturum quod, corr. Errata ed. 1625].

8 Consecuturum quod ius esset] Neque a Diis nisi iustas supplicum preces audiri, ait Tacitus Annalium lib. iii [36] [add. edd. 1642, 1646].

9 Ad id quod Athenis sanctissimum esset altare] in Lusitania Ferdinandum cubiculi praefectum e templo ad quod confugerat raptum, et igne combustum, ob vitium nobili virgini illatum, narrat Mariana libro xxi. Vide et de Asylis librum viri magni Pauli Veneti, Societatis servorum quae dicitur [add. edd. 1642, 1646].

10 Ann. iii [60].

[p. 541]

hominum, ut ceremonias Deum protegendi. <Apud eundem¹ est: Principes quidem instar Deorum esse: Sed neque a Diis nisi iustas supplicum preces audiri>². [4] Tales ergo aut puniendi, aut dedendi, aut certe amovendi. <Sic narrante Herodoto³ Cymaei Pactyen Persam cum nec dedere vellent, nec retinere auderent, permiserunt abire Mitylenen. Demetrium Pharium qui bello victus ad Philippum Macedonum regem fugerat, a rege depoposcerunt Romani⁴>⁵. Perseus rex Macedonum⁶ in purgatione ad Martium de his agens qui Eumeni insidiati dicebantur⁷: Ego istos, ut primum in Macedonia esse admonitus a vobis comperi, requisitos abire ex regno iussi, et in perpetuum interdixi finibus meis. <Samothraces Euandro qui Eumeni insidias struxerat denuntiant, liberaret religione templum⁸. [5] Caeterum ius hoc quod diximus deposcendi ad poenas eos qui extra territorium profugerunt, hoc et proxime actis seculis in plerisque Europae partibus circa ea demum crimina usurpatur, quae statum publicum tangunt, aut quae eximiam habent facinoris atrocitatem. Minora mutua dissimulatione transmitti invaluit, nisi federis legibus propius quiddam convenerit⁹. Sed et hoc sciendum est latrones ac piratas qui ita invaluerunt ut formidabiles se fecerint, recte recipi ac defendi poenam quod attinet, quia interest humani generis ut si aliter non possunt impunitatis fiducia a maleficiis devocentur, eiusque negotium gerere quivis populus aut populi rector potest>¹⁰.

1 [Tac., Ann. iii, 36].

2 [Apud - audiri, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 Lib. i [160] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Livius libro xxii [33, 3].

5 [Sic - Romani, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 Perseus rex Macedonum] Narrat et Appianus excerpto legationum numero 20 [leg. gent. p. 564 sq.]. Simile illud in Latina vita Themistoclis [Nepos, Themistocles 8]: cum ab Atheniensibus et Lacedaemoniis exposceretur publice, supplicem non prodidit: (Admetus rex Molossorum) monuitque ut consuleret sibi. itaque Pydnam eum deduci iussit, et quod satis esset praesidii dedit. Sic et Ildigim Langobardum dimittunt Gepidae apud Procopium Gotthicorum iii [35]. Adde epistolam Theuderici ad Trasamundum regem Vandalorum de Giselico suscepto [Cassiod., Var.] v, 43 et 44. et ea quae in vita regis Ludovici. Sic Christophorum Sborovium a se amovit Imperator Rudolfus ii, teste Thuano libro lxxxiii, in anno ciɔiɔlxxxv. Elisabeta Scotis respondet se Bothwellum aut redditurum aut ex Anglia exterminaturum. Camdenus id habet circa annum ciɔiɔxciii. de Alfonso Gegionis Comite a rege Galliae damnato ac negato ei in Hispaniam receptu vide Marianam xix, 6 [add. edd. 1642, 1646].

7 Livius libro xxxvii [imo xlii, 41, 8] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Livius xlv, 5].

9 Nisi federis legibus propius quiddam convenerit] Ut in federe Helvetiorum cum Mediolanensibus, Simlerus recitat. Federa Anglorum cum Gallis dedi rebelles et profugos volunt, cum Burgundis expelli. Camdenus in anno ɔiɔiɔc [add. edd. 1642, 1646].

10 [Samothraces - potest, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 542]

vi. [1] Notandum et hoc, interim dum de causae iustitia cognoscitur defendi supplices. Sic Demophon¹ ad legatum Eurystheos:

Si crimen istis aliquod hospitibus struis,
Ius impetrabis: vi quidem hinc non abstrahes.

Et in altera tragoedia² Theseus ad Creontem:

Es facinus ausus temet indignum, Creo,
Tuisque Thebis ac tuis maioribus:
Ingressus urbem quae colit fas ac pium,
Quae cuncta rite legis ex norma facit,
Nostris omissis moribus, quicquid lubet
Moliris, et vi cuncta te acturum putas.
Adeone hominibus vidua vel patiens iugi
Urbs ista visa est, et eo³ nullius rei?
Non te ista docuit civitas Amphionis,
Quippe educare haud solita mortales feros:
Nec approbabit illa cum te audiverit
Quae sunt Deorum, quaeque mea pervadere,
Et rapere ab alma sede miseros supplices.
Ego Labdacea si urbe posuissem pedem,
Quamvis fuissent iusta mihi certissima,
Indubia, nulli iniicere tentassem manum
Nisi annuente qui soli regnum tenet,
Quid in urbe deceat hospitem externa memor.
Tu nec merentem patriam aspergis tuam
Probro atque maculis, et senem certe tua
Te fecit aetas, sed parum mentis potem.

[2] Quod si id cuius accusantur supplices non sit vetitum iure naturae aut gentium, res diiudicanda erit ex iure civili populi unde veniunt. quod optime ostendit Aeschylus Supplicibus⁴, ubi Rex Argivus Danaidum gregem ex Aegypto venientem sic affatur:

εἴ τοι ϰρατοῦσι παῖδες Αἰγύπτου σέϑεν,
νόμῳ πόλεως ϕάσϰοντες ἐγγύτατοι γένος
εἶναι, τίς ἂν τοῖσδ᾽ ἀντιωϑῆναι ϑέλοι;
δεῖ τοί σε ϕαίνειν ϰατὰ νόμους τοὺς οἴϰοϑεν,
ὡς οὐϰ ἔχουσι ϰῦρος οὐδὲν ἀμϕὶ σοῦ.
Manum tibi si immittat Aegypti genus
Quod lege patria proximos se sanguine
Dicant, quis haec obiicere se contra velit?
Quare tuum est docere, natalis soli
Ex lege, nullo iure te illis subiici.

1 [Eurip., Heraclid. 251 sq.].

2 [Sophocl., Oedip. Colon. 911 sqq.].

3 [ego, edd. 1625, 1631; eo, edd. 1632, 1642, 1646].

4 [Aeschyl., Suppl. 387 sqq.].

[p. 543]

vii. [1] Vidimus quomodo a subditis, aut veteribus, aut advenis culpa in rectores transeat: vicissim a summa potestate in subditos culpa transibit si in crimen subditi consenserint, aut siquid fecerint summae potestatis imperio, aut suasu quod facere sine facinore non poterant: qua de re rectius erit infra¹ agere ubi quae partes sint subditorum examinabitur. Etiam inter universos et singulos communicatur delictum: quia, ut Augustinus² aitloco supra³ adducto, ubi universi, ibi et singuli: universi non possunt nisi ex singulis quibusque constare: Nam singuli quique congregati, vel in summam reputati faciunt universos. [2] Pertinet autem culpa ad singulos qui consenserunt, non ad eos qui aliorum sententiis victi sunt. Distinctae enim sunt poenae singulorum et universitatis. Sicut singulorum poena interdum est mors, ita πόλεως ϑάνατος ἀνάστατον γενέσϑαι⁴, mors civitatis everti: quod fit cum corpus civile dissolvitur; qua de re diximus alibi⁵. Atque hoc modo si civitas esse desinat, usumfructum velut morte finiri recte dixit Modestinus⁶. Singuli in servitutem poenae nomine rediguntur, ut Thebani sub Alexandro Macedone⁷ <: exceptis his qui decreto exuendae societatis contradixerant>⁸. Sic et civitas subit servitutem civilem in provinciam redacta. Singuli bona sua amittunt confiscatione. Sic civitati adimi solent quae habet communia, muri, navalia, naves bellicae, arma, elephanti, aerarium, agri publici. [3] <At ut singuli ob delictum universitatis citra consensum suum ea amittant quae ipsorum sunt propria, iniustum est, ut recte ostendit Libanius in ea quae est de seditione Antiochena. Idem Theodosii probat factum⁹ qui commune delictum punierat interdictione theatri, balneorum, nominis Metropolitani>¹⁰.

viii. [1] Egregia hic occurrit quaestio, an poena ob delictum

1 [§ xvii].

2 [August., Quaest. in Heptat. iii, 26].

3 [p. 530 n. 7].

4 Lycurg. orator [adv. Leocratem 60].

5 Supra cap. ix, §. 4 [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 L. Si Ususfructus. D. quomodo ususfr. am. [l. 21 D. vii, 4].

7 Plut. Alex. [670 E] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [exceptis - contradixerant, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 Theodosii probat factum] Eadem quae Libanius de hac re, dicit et Chrysostomus in xvii de statuis [c. 2]. in eosdem Antiochenos paria olim constituerat Marcus Antoninus Philosophus; ut testis est Capitolinus [25]: et in Byzantinos Severus, demto theatro, thermis, honore, ornamentisque omnibus. sed et ipsa urbs Perinthiis data. Vide Herodianum ii [imo iii, 6, 9]. Zonaram [xii, 8], et quae supra dicta nobis [add. edd. 1642, 1646].

10 [At - Metropolitani, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 544]

universitatis semper exigi possit. Quamdiu durat universitas videtur posse, quia idem corpus manet, quanquam particulis succedentibus, ut alibi¹ ostensum est. Sed ex adverso notandum est quaedam de universitate dici primo ac per se, ut habere aerarium, leges et similia: quaedam non nisi derivatione a singulis. Sic namque doctam dicimus universitatem et fortem, quae plurimos habet tales². De hoc genere est meritum. primo enim convenit singulis ut animum habentibus quem universitas per se non habet. Extinctis ergo illis per quos ad universitatem meritum deducebatur, ipsum quoque meritum extinguitur, ac proinde et poenae debitum, quod sine merito diximus non consistere. <Libanius in dicta oratione: ἐμοὶ μὲν γὰρ δοϰεῖς ἀρϰεῖν ἡγούμενος τὸ μηϰέτ᾽ εἶναι μηδένα τῶν ταῦτ᾽ ἡδιϰηϰότων: Ita enim existimo, sufficere tibi ad poenam quod nemo supersit eorum qui deliquerunt>³: [2] Probanda igitur Arriani⁴ sententia damnantis vindictam Alexandri in Persas⁵, cum pridem interiissent qui in Graecos peccaverant. De excidio Branchidarum facto per eundem Alexandrum, hoc est Curtii⁶ iudicium: Quae si in ipsos proditionis auctores excogitata essent, iusta ultio esse non crudelitas videretur. Nunc culpam maiorum posteri luere qui ne viderant quidem Miletum, adeo Xerxi non potuerant prodere. <Simile est [alio loco]⁷ Arriani⁸ iudicium de Persepoli incensa in ultionem eorum quae⁹ Athenis Persae fecerant: ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ἐμοὶ δοϰεῖ σὺν νῷ δρᾶσαι τοῦτό γε Ἀλέξανδρον, οὐδὲ εἶναί τις αὕτη Περσῶν τῶν πάλαι τιμωρία: At mihi non videtur hoc prudenter fecisse Alexander, neque vero haec vera esse vindicta in eos Persas qui pridem esse desierant. [3] Nam Agathoclis¹⁰ illud nemo non ridet, qui ad Ithacensium querelas

1 [C. ix § iii, 1].

2 Arist. vii. Pol. xiii [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [Libanius - deliquerunt:, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Arrianus, Exp. Alex. ii, 14].

5 Alexandri in Persas] Propterea aliam ei bello causam attribuit Iulianus in Constantii Laudatione [Orat. ii p. 95]: ϰαὶ ὅτι μὲν οὐδείς πω συνέστη πρότερον, οὐδ᾽ ἐπὶ Τροίαν τοῖς Ἕλλησιν, οὐδ᾽ ἐπὶ τοὺς Πέρσας Μαϰεδόσιν οἵπερ δὴ δοϰοῦσιν ἐν δίϰῃ γενέσϑαι τοσαύτην ἔχων ὑπόθεσιν ϰαὶ παιδί που δῆλον. οὐ τῆς μέν γε λίαν ἀρχαίων ἀδιϰημάτων τιμωρίας σϕόδρα νεωτέρας, οὔτ᾽ εἰς παῖδας οὔτ᾽ εἰς ἐϰγόνους γενομένης, ἀλλ᾽ εἰς τὸν ἀϕελόμενον ϰαὶ ἀποστερήσαντα τὴν ἀρχὴν τοὺς τῶν εὐδοϰησάντων (male legitur ἀδιϰησάντων) ἀπογόνους. Nullum unquam bellum, quod quidem iustum censeretur, tali ex causa gestum, non a Graecis in Troianos, non a Macedonibus in Persas vel puero liqueat. non enim illi obsita vetustate crimina seris poenis, ne in nepotes quidem aut liberos, persequebantur, sed illos impetebant qui virorum bene meritorum posteris vim inferebant, regna extorquebant [add. edd. 1642, 1646].

6 [Curtius vii, 5, 35].

7 [alio loco, add. edd. 1632, 1642, 1646].

8 [Arrian., Exped. Alex. iii, 18, 19].

9 [quod, edd. 1631, 1632, quae, edd. 1642, 1646].

10 [Plutarch., Apophthegm. 176 F et de Sera num. vind. 557 B].

[p. 545]

de damnis illatis respondit plus mali Siculos ab Ulyxe¹ olim pertulisse. Et Plutarchus libro contra Herodotum² minime ait vero esse simile Corinthios ulcisci voluisse acceptam a Samiis iniuriam μετὰ τρεῖς γενεὰς post tres hominum aetates>³. Nec procedit huius et similium factorum defensio, quam apud Plutarchum legere est de sera numinis vindicta. Aliud enim est ius Dei, aliud hominum, ut mox apertius fiet. Neque si aequum est posteros honores et praemia accipere ob merita maiorum, ideo et puniri eos ob eorum peccata aequum est. Beneficii enim talis est materia, ut in quemvis conferri sine iniuria possit; poenae non item.

ix. Diximus de modis per quos communitas poenae accidit ex culpae communitate. Restat spectemus, an et culpa non communicata communicetur poena. quae res ut recte intelligatur, et ne quae re ipsa diversa sunt ob vocum similitudinem confundantur, monenda sunt quaedam.

x. [1] Primum, aliud esse damnum directe datum, aliud quod in consequentiam venit. Directe datum voco quo cuiquam aufertur ad quod ius proprium habet. Per consequentiam quo fit ut quis non habeat quod habiturus alioqui fuisset, cessante scilicet conditione sine qua ius non habebat. Exemplum est apud Ulpianum⁴: Si in meo puteum aperui quo factum est ut venae ad te perventurae praeciderentur: negat operis mei vitio damnum datum in ea re in qua iure meo usus sum. Et alibi⁵, multum ait interesse, utrum damnum quis faciat, an lucro quod adhuc faciebat uti prohibeatur. Et Paulus Iurisconsultus⁶, praeposterum esse ait, ante nos locupletes dici quam acquisierimus. [2] Sic parentum bonis confiscatis sentiunt quidem incommodum liberi, sed proprie ea poena non est, quia bona illa illorum futura non erant nisi a parentibus ad ultimum spiritum essent conservata. Quod recte ab Alpheno⁷ notatum est, cum ait patris poena amittere liberos id quod ab ipso perventurum esset ad eos: quae vero non a patre, sed a rerum natura, aut aliunde tribuerentur, ea manere incolumia. Sic

1 [Ulisse, ed. 1631,; Ulysse ed. 1632, Ulyxe, edd. 1642, 1646].

2 [Plutarch., de Herodoti malign. 860 A].

3 [Simile - aetates, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 L. Flumina, §. ult. de dam. inf. [l. 24 § 12 D. xxxix, 2].

5 L. Proculus d.t. [l. 26 ibid.].

6 L. Pretia, D. ad L. Falc. [l. 63 D. xxxv, 2].

7 L. Eum. D. de interdict. et releg. [l. 3 D. xlviii, 22].

[p. 546]

Themistoclis liberos eguisse scribit Cicero¹, nec iniquum putat, ut eandem calamitatem ferant liberi Lepidi. Idque ait antiquum esse et omnium civitatum: cui tamen mori leges posteriores Romanae² multum temperamenti adiecerunt. Sic cum ex delicto maioris partis, quae ut alibi³ diximus personam universitatis sustinet, universitas in culpa est, eoque nomine amittit ea quae diximus, libertatem civilem, muros, et alia commoda, sentiunt damnum et singuli innocentes; sed ea in re quae ad ipsos non pertinebat nisi per universitatem.

xi. [1] Praeterea notandum, interdum imponi alicui aliquid mali, aut boni aliquid auferri, occasione quidem alicuius peccati, sed non ita ut id peccatum causa sit proxima eius actionis quod ius ipsum agendi attinet. Sic qui occasione alieni debiti aliquid promisit malum patitur, ex veteri verbo, ἐγγύα, πάρα δ᾽ἄτα⁴. Sponde, noxa praesto est: at proxima causa obligationis est ipsa promissio. Nam ut qui pro emtore fideiussit, non proprie ex emto tenetur, sed ex promisso: ita et qui pro delinquente, non ex delicto, sed ex sua sponsione. Atque hinc fit quod malum illi ferendum mensuram accipit⁵, non ex delicto alterius, sed ex potestate quam ipse in promittendo habuit. [2] Cui consequens est ut ex sententia, quam veriorem credimus, occidi nemo possit ex fideiussione, quia statuimus neminem ius tale habere in vitam, ut eam sibi ipse adimere, aut adimendam obligare possit: cum veteres Romani Graecique aliter ea de re senserint: ideoque et vades capitali iudicio crediderint obligari⁶, ut in Ausonii est versu⁷, et ex notissima Damonis et Pythiae historia apparet: et obsides saepe capite plexerint, ut alibi memorabimus⁸.

1 L. ii, Ep. 11 et 19 [Epist. ad Brutum 1, 15, 11 et 12, 2].

2 L. Cum ratio. D. de bonis damn. [l. 7 D. xlviii, 20].

3 [L. ii C. v § xvii].

4 [Stobaeus 3, 79].

5 [accipit, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; accepit, ed. 1646].

6 Vades capitali iudicio crediderint obligari] Apertum id in verbis Rubenis ad patrem Iacobum Gen. xlii, 37. et apud Iosephum ii Antiquae historiae cap. 3 [ii, 6, 5]. Hos vades ἀντιψύχους animae vicarios vocat Eutropius Caligula [imo Dio Cassius lix, 8]. ἐγγυητὰς ϑανάτου mortis sponsores Diodorus Siculus in excerptis Peiresianis. Chrysostomus ad Galatas ii [imo iii, 3]: ϰαϑάπερ τινὸς ϰαταδιϰασϑέντος ἀποϑανεῖν, ἕτερος ἀνεύϑυνος ἑλόμενος ϑανεῖν ὑπὲρ ἐϰείνου ἐξαρπάζει τῆς τιμωρίας αὐτόν. Sicut homine aliquo ad mortem damnato, innocens alter pro illo se morti devovens, illum supplicio liberat. Augustinus epistola liv [imo cliii, 17] ad Macedonium: et aliquando qui causa fuit mortis potius in culpa est, quam ille qui occidit. velut si quispiam decipiat fideiussorem suum, atque ille pro isto legitimum supplicium luat [add. edd. 1642, 1646].

7 [Auson., Technop. 101].

8 Ut alibi memorabimus] Libro iii. c. iv, § 14] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 547]

Quod de vita diximus, idem et de membris intelligi debet: nam et in illa ius homini datum non est nisi corporis servandi causa. [3] Quod si exsilium, si pecuniarum damnum in promissione fuerit, et alterius delicto impleta sit conditio, damnum feret fideiussor, quae tamen in ipso, si exacte loquimur, poena non erit. Simile quid occurrit in eo iure quod quis habet sic ut ab alterius voluntate pendeat, quale est ius precarii, respectu habito ad rei dominium; et ius privatorum¹, respectu habito ad eminens dominium quod utilitatis publicae causa civitas habet. Nam si quid tale alicui auferatur occasione delicti alieni, poena in illis proprie non est, sed exsecutio iuris antecedentis, quod erat penes auferentem. Sic quia in bestias proprie delictum non cadit, ubi bestia occiditur, ut lege Mosis² ob concubitum cum homine, non ea vere poena est, sed usus dominii humani in bestiam.

xii. His distinctionibus positis dicemus neminem delicti immunem ob delictum alienum puniri posse. Cuius rei ratio vera non est ea quam adfert Paulus Iurisconsultus³, quod poenae constituantur in emendationem hominum: nam exemplum videtur statui posse etiam extra personam delinquentis, in ea tamen persona quae ipsum tangat, ut mox dicemus⁴, sed quia obligatio ad poenam ex merito oritur: meritum autem est personale, quippe ex voluntate ortum habens, qua nihil est magis nobis proprium, unde αὐτεξούσιον vocatur.

xiii. [1] Neque virtutes, neque vitia parentum, inquit Hieronymus⁵, liberis imputantur. Augustinus⁶ vero, Deus, ait, ipse foret iniustus si quenquam damnaret innoxium. <Dion Chrysostomus oratione ultima⁷ cum sanctione Atheniensium adiecta Solonis legibus devoveri posteros dixisset, de Dei lege haec subiicit: πλὴν παῖδας ϰαὶ γένος οὐϰ ἐπέξεισίν, ὡς ἐϰεῖ, τῶν ἁμαρτανόντων᾽ ἀλλ᾽ ἕϰαστος αὑτῶ γίνεται τῆς ἀτνχίας αἴτιος: verum haec non, ut illa, liberos et posteros peccantium punit: sed sibi

1 [ad rei dominum; et iura privatorum, ed. 1625; ad rei dominum; et ius privatorum, edd. 1631; ad rei dominium; et ius privatorum, edd. 1632, 1642, 1646].

2 Ut lege Mosis] de qua vide Maimoniden directore dubitantium iii, 40 [add. edd. 1642, 1646].

3 [l. 20 D. xlviii, 19].

4 [§ xiv].

5 Epist. 3. de morte Nepotiani [Ep. lx, 8].

6 Epist. 105 [Ep. cxciv].

7 [Dio Chrysost., Orat. lxxx p. 667].

[p. 548]

quisque fit infortunii causa>¹ et huc illud vulgatum pertinet, Noxa caput sequitur². Sancimus, aiunt Imperatores Christiani³, ibi esse poenam, ubi et noxa est. Deinde: Peccata igitur suos teneant auctores: nec ulterius progrediatur metus, quam reperiatur delictum. [2] Iustum est, ait Philo⁴⁵ eorum esse poenas quorum sunt peccata; reprehendens morem quarundam gentium quae tyrannorum aut proditorum insontes liberos morte puniebant. quem reprehendit et Dionysius Halicarnassensis⁶, ostenditque iniquam esse rationem quae obtenditur, quod parentibus similes futuri putantur, cum id incertum sit, nec incertus metus ad mortem cuiusquam sufficere debeat. Nescio quis Christiano Imperatori Arcadio⁷ ausus est hoc dictare, debuisse paterno perire supplicio in quibus paterni criminis exempla metuuntur: et Ammianus⁸ narrat interemtam sobolem, parvam etiam tum, ne ad parentum exempla succresceret. Nec magis iusta causa metus ultionis⁹, unde natum est Graecum proverbium:

Desipit occidens qui patrem pignora servat.

[3] at Seneca¹⁰: Nihil est iniquius quam aliquem heredem paterni odii fieri. <Attagini, qui Thebanis ad Medos deficiendi auctor fuerat, liberos nullo malo affecit Pausanias Graecorum Imperator, ϕὰς τοῦ Μηδισμοῦ παῖδας οὐϰ εἶναι μεταιτίονς¹¹: dicens illos extra culpam esse partium Medicarum>¹². Marcus Antonius in epistola ad Senatum: Quare filiis Avidii Cassii¹³ (is in eum coniuraverat) et genero et uxori veniam

1 [Dion - causa, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [L. 43 D. ix, 4].

3 L. Sancimus. C. de poenis [l. 22 C. ix, 47].

4 Lib. ii de leg. spec. [§ 30].

5 Ait Philo] Idem libro de Pietate [imo de Nobilitate § 7]: ἧς οὐϰ ἂν οἶδ᾽ εἴ τις βλαβερωτέρα γένοιτ᾽ ἂν εἰσήγησις, εἰ μήτε τοῖς ἐξ ἀγαϑῶν πονηρευομένοις ἐπαϰολουϑήσει τιμωρὸς δίϰη, οὔτε τοῖς ἐϰ πονηρῶν ἀγαϑοῖς ἔρχεται τιμὴ, τοῦ νόμου διϰάζοντος ἕϰαστον αὐτὸν ἐϕ᾽ ἑαυτοῦ μὴ συγγενῶν ἀρεταῖς ἐπαινοῦντος ἢ (addendum hic ϰαϰίαις) ϰολάζοντος. Haud scio an possit ullum peius induci institutum, quam si nec malos e bonis genitos sequetur poena, nec honos habebitur bonis qui ex malis parentibus nati sunt: Aliter lex quae de suis actionibus quemque iudicat, non ex cognatorum virtutibus laudat, aut ex eorundem vitiis punit. Iosephus [Ant. Iud. xiii, 14, 2] contrarium factum in rege Iudaeorum Alexandro vocat ὑπὲρ ἄνϑρωπον δίϰην. exactionem poenae quae humanum excedit modum. Ovidius [Metamorph. iv, 669 sq.]:

Illic immeritam maternae pendere linguae
Andromedam poenas iniustus iusserat Ammon [add. edd. 1642, 1646].

6 [Dion. Halicarn. viii, 80].

7 L. Quisquis C. ad L. Iul. Mai. [l. 5 § i C. ix, 8].

8 Libro xxviii [2, 1].

9 Victoria de iure belli, [n. 38.

10 Sen. lib. ii. de ira, c. 4 [c. 34].

11 Her. Call. [Herodot. i, 88] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

12 [Attagini - Medicarum, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

13 Quare filiis Avidii Cassii] Vide et Vulcatium vita Avidii [12]. Laudat parem Constantii humanitatem Iulianus [Orat. ii p. 100], ostenditque saepe ex malis parentibus bonos venisse liberos, sicut e saxis apes evolant, e ligno amaro nascuntur ficus, e spinis prodit pomum Punicum. Eiusdem [Orat. i in fine] haec sunt: ἀλλὰ ϰαὶ τὸν παῖδα τοῦ τετελευτηϰότος νήπιον ϰομιδῆ τῆς πατρῴας οὐδὲν εἴασας μετασχεῖν ζημίας. οὕτω σοι πρὸς ἐπιείϰειαν ἡ πρᾶξις ῥέπουσα τελείας ἀρετῆς ὑπάρχει γνώρισμα. etiam mortui filium, infantem admodum, non sivisti poena paterna implicari. ita tua agendi ratio ad lenitatem semper vergens perfectae virtutis est testimonium [add. edd. 1642, 1646].

[p. 549]

dabitis. Et quid dico veniam, cum illi nihil fecerint?

xiv. [1] Deus quidem in lege Hebraeis data¹ paternam impietatem in posteros se vindicaturum minatur: sed ipse ius dominii plenissimum habet, ut in res nostras ita et in vitam nostram, ut munus suum, quod sine ulla causa et quovis tempore auferre cuivis quando vult potest. Igitur si morte immatura ac violenta rapit liberos Acanis², Saulis³, Ieroboami⁴, Achabi⁵, in ipsos iure dominii non poenae utitur⁶, sed eodem facto gravius punit parentes. Nam sive superstites sunt, quod maxime spectavit lex divina, atque ideo lex minas istas ultra abnepotes non extendit⁷, Exod. xxv⁸, quia ad eorum conspectum pertingere potest humana aetas; certum est parentes puniri tali spectaculo: gravius enim id illis quam quod ipsi ferunt, ut a Chrysostomo⁹ recte dicitur, quicum consentit Plutarchus¹⁰, οὐ λυποῦσα μᾶλλον ἑτέρα ϰόλασις ἢ τοὺς ἐξ ἑαντῶν ϰαϰὰ πάσχοντας δι᾽ αὐτοὺς ὁρᾷν. Nullum durius supplicium quam eos qui ex se sunt ob se miseros spectare: sive non eo usque provivunt, tamen cum eo metu occidere magnum est supplicium: Duritia populi, inquit Tertullianus¹¹, ad talia remedia compulerat, ut vel posteritatibus suis prospicientes legi divinae obedirent¹². [2] Sed simul notandum est hac graviore vindicta non uti Deum nisi adversus scelera proprie in suam contumeliam perpetrata, ut falsos cultus, periurium, sacrilegia. Nec aliter Graeci existimarunt: Nam quae crimina credita sunt posteritatem obstringere, quae ἄγη ipsi vocant¹³, omnia istius sunt generis: quo de argumento facunde disserit Plutarchus libro de sera numinis vindicta. Exstat apud Aelianum¹⁴ oraculum tale Delphicum:

1 [Exod. xx, 5].

2 [Ios. vii, 24].

3 ii Samuel. xxi.

4 i Reg. xiv.

5 ii Regum viii, 9, 10 [imo 19, 20].

6 In ipsos iure dominii, non poenae utitur] Haec est sententia Rabbini Simeonis Barsema, longe verissima [add. edd. 1642, 1646].

7 Ultra abnepotes non extendit] exempla habes in Zimri et Iehu [add. edd. 1642, 1646].

8 [Exod. xx. 5].

9 Homil. 29 [c. 6]. in 9 Gen.

10 [Plut., de Sera num. vind. 561 A].

11 [Tertull., adv. Marcionem ii, 15].

12 Ut vel posteritatibus suis prospicientes divinae legi obedirent] Alexander apud Curtium libro vii [imo viii, 8, 18]: Non oportebat vos scire quid de his statuissem, quo tristiores periretis [add. edd. 1642 1646].

13 Quae ἄγη ipsi vocant] Vide Plutarchum Pericle [170 A]: et quae supra dicta hoc libro xiii, §. i [add. edd. 1642, 1646].

14 Apud Aelianum] Libro iii, 43 [Var. Hist.] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 550]

 

At scelerum fontes divinum persequitur ius,

 

Nec pote vitari: non si genus ab Iove ducant:

 

Sed capiti ipsorum quique enascuntur ab ipsis

 

Imminet; inque domo cladem subit altera clades.

Agebatur autem ibi de sacrilegio¹ <: quod et historia comprobat auri Tolosani apud Strabonem² et Gellium³>⁴. De periurio similes sententias supra⁵ adduximus. Deinde vero etsi id comminatus est Deus, non tamen semper eo iure utitur, maxime si insignis quaedam virtus⁶ in liberis eluceat, ut videre est Ezech. cap. xviii, et exemplis quibusdam a Plutarcho dicto loco probatur. [3] Et cum in novo federe apertius quam olim declarata sint supplicia quae impios post hanc vitam manent, ideo in eo federe nulla extat comminatio personas peccantium egrediens⁷; quo praecipue, quanquam minus aperte, ut mos est vatibus, spectat dicta iam Ezechielis oratio. Factum autem illud Dei hominibus imitari non licet: neque par ratio est, quia, ut iam diximus, Deus sine culpae intuitu ius habet in vitam; homines non nisi ex gravi culpa, et quidem quae personae sit propria. [4] Quare eadem illa divina lex⁸ ut parentes pro liberis, ita ob parentum facta liberos mortis poena affici vetat: quam legem pii reges⁹ etiam in perduellibus secuti leguntur: eamque legem valde laudant Iosephus¹⁰ et Philo¹¹, ut et similem Aegyptiam Isocrates¹², et Romanam Dionysius Halicarnassensis¹³. Platonis¹⁴ est πατρὸς ὀνείδη ϰαὶ τιμωρίας παίδων οὐδενὶ ξννέπεσϑαι. Quod Latine ita exprimit Callistratus Iurisconsultus¹⁵: Crimen vel poena paterna nullam maculam

1 Agit autem ibi de sacrilegio] ut et Libanius ὦν οἱ μὲν ἔδοσαν ἢδη δίϰην, οἱ δὲ οὔπω μέν· οὐϰ ἔστι δὲ ὅτε αὐτοὺς ἐξαιρήσεται· λέγω δὲ αὐτοὺς ϰαὶ παῖδας λέγω ϰαὶ τοὺς ἐξ ἐϰείνων. quorum alii iam poenas dedere, alii nondum quidem, sed nemo eos poena eximet: nec ipsos tantum dico, sed et liberos et ex iis nascituros. Similia habet idem Libanius oratione quam edidit Gothofredus [anno 1631] [add. edd. 1642, 1646].

2 [Strabo iv, 1, 13]

3 [Gell. iii, 9].

4 [: quod - Gellium, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [L. ii C. xiii, § 1].

6 Insignis quaedam virtus] et publica paterni criminis detestatio, qualem fecit Andronicus Palaeologus Imperator, apud Gregoram libro v, c. 81 [vi, i] [add. edd. 1642, 1646].

7 Ideo in eo federe nulla exstat comminatio personas peccantium egrediens] Tertullianus de Monogamia [7]: desivit uva acerba a patribus manducata dentes filiorum obstupefacere: unusquisque enim in suo delicto morietur [add. edd. 1642, 1646].

8 Deut. xxiv, 16].

9 Pii reges] ut Amasias [ii] [Reg. xiv, 6] [add. edd. 1642, 1646].

10 Ios. lib. ii [Ios. Ant. Iud. iv, 8, 39].

11 Philo de leg. sp. lib. ii [29].

12 Isoc. Busiride [10].

13 Dionysius Halicarnassensis] qui sic ait: τὸ ξϑος τοῦτο ῥωμαίοις ἐπιχώριον γέγονεν ἀϕεῖσϑαι τῆς τιμωρίας ἁπάσης τοὺς παῖδας, ὧν ἂν οἱ πατέρες ἀδιϰήσωσι. mos ille Romanis proprius a poena omni liberos eximere quorum parentes deliquerunt. habet idem lex Wisigotthica libro vi, tit. i, cap. 8 [add. edd. 1642, 1646]. Dionys. lib. viii [80] [in margine edd. 1625 sqq.].

14 [Plato, Leg. ix, 3].

15 L. Crimen. D. de poenis [l. 26 D xlviii, 19].

[p. 551]

filio infligere potest. Addita causa: Namque unusquisque ex suo admisso sorti subiicitur, nec alieni criminis successor constituitur. Ferretne, inquit Cicero¹, ulla civitas latorem istiusmodi legis, ut condemnetur filius aut nepos, si pater aut avus deliquissent? <Hinc factum ut praegnantem mulierem mortis supplicio afficere nefas habitum² sit Aegyptiorum³, Graecorum⁴ et Romanorum⁵ legibus>⁶.

xv. Quod si iniustae leges humanae, quae liberos occidunt ob parentum delicta, iniustior sane lex Persarum⁷ et Macedonum devovens et propinquorum capita⁸, quo qui in regem peccarant tristiores perirent, ut Curtius⁹ loquitur: cuius legis diritate exsuperari leges omnes scripsit Ammianus Marcellinus¹⁰¹¹.

xvi. Illud tamen est notandum, siquid habeant, aut expectare possint perduellium liberi in quod ius proprium sit non ipsis, sed populo aut regi, id auferri ipsis posse iure quodam dominii, cuius tamen usus simul in poenam redundet eorum qui peccaverint. Huc refer quod Antiphanis ut proditoris posteri ἄτιμοι ἐνεγράϕησαν, narrante Plutarcho¹², id est honoribus prohibiti sunt¹³, ut Romae liberi a Sulla proscriptorum. Sic in dicta Arcadii lege¹⁴ illud tolerabile in liberos: Ad nullos honores, ad nulla sacramenta perveniant. Servitus autem quomodo et quatenus in liberos sine iniuria transeat, alibi¹⁵ a nobis est explicatum.

xvii. [1] Quod de liberis malo afficiendis ob parentum delicta diximus, idem aptari potest et ad populum vere subditum: (nam qui subditus non est, ex sua culpa, id est ex negligentia puniri potest, ut diximus) si quaeratur an is

1 Lib. iv [imo iii, 38, 90] de Nat. Deor.

2 Praegnantem mulierem mortis supplicio afficere nefas habitum] Laudat Philo libro de Humanitate [de Caritate § 18] [add. edd. 1642, 1646].

3 [Diod. Sic. 1, 77].

4 [Plutarch., de Sera num. vind. 552 D].

5 Romanorum] L. Imperator Adrianus, D. de statu hominum [l. 18 D. 1, 5]. L. Praegnantis D. de poenis [l. 3 D. xlviii, 19] [add. edd. 1642, 1646].

6 [Hinc - legibus, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 Dan. vii, 22 [imo vi, 25]. Iust. lib. x [2] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 Devovens et propinquorum capita] Philo [de Leg. spec. ii, 30] morem esse tyrannis dixit cum damnatis una tollere quinque familias eis proximas. Vide Herodianum libro iii [imo Herodotum iii, 119]. et exemplum Mediolanense occiso Galeatio apud Bezarum lib. xiv [p. 334 ed. 1579] [add. edd. 1642, 1646].

9 [Curtius viii, 8, 18].

10 Lib. xxiii [6, 81].

11 Ammianus Marcellinus] abominandas leges vocat. vide et Concilium Toletanum iv [add. edd. 1642, 1646].

12 [Plutarch., x Oratorum Vitae 833 A, ubi agitur de Antiphonte, non de Antiphane].

13 Honoribus prohibiti sunt] Simile reperies in C. in quibusdam de poenis. [c. 12 Decretal. v, 37] [add. edd. 1642, 1646].

14 [L. 22 C. ix, 47].

15 [L. ii C. v § xxix].

[p. 552]

populus malo possit affici ob regis, aut rectorum facinora. Non iam quaerimus si ipsius populi consensus accesserit¹, aut factum aliud quod per se sit poena dignum, sed agimus de eo contractu² qui ex natura oritur eius corporis cuius caput est rex, membra caeteri. Deus quidem ob Davidis peccatum populum pestilentia confecit, et quidem ut David censet innocentem, sed Deus qui in vitam ipsorum ius habebat plenissimum. [2] Interim haec poena erat non populi, sed Davidis: nam, ut ait scriptor Christianus³, πιϰροτάτη τιμωρία τῶν ἡμαρτηϰότων βασιλέων ἡ τιμωρία τοῦ λαοῦ. Acerbissimum est delinquentibus regibus supplicium, id quod populis infligitur. Perinde enim hoc est, ait idem scriptor, ac si quis qui manu peccavit, in tergo feriatur: quomodo in simili argumento Plutarchus⁴ non aliter id ait accipiendum quam si medicus ad curandam coxam urat pollicem. Hominibus cur id non liceat iam antea diximus.

xviii. Idem dicendum de singulis qui non consenserunt malo afficiendis circa ea quae ipsorum sunt, ob delictum universitatis.

xix. Heres vero cur de caeteris debitis teneatur⁵, de poena non teneatur, sicut a Paulo Iurisconsulto⁶ scriptum est, si poena alicui irrogatur, receptum est commentitio iure, ne ad heredes transeat, vera causa haec est, quod heres personam defuncti refert, non in meritis quae sunt mere personalia, sed in bonis⁷ quibus ut cohaererent ea quae alicui debentur ex ipsa rerum inaequalitate, simul cum dominio fuit introductum. <Dion Prusaeensis Rhodiaca⁸:

1 Si ipsius populi consensus accesserit] Philo [de Abrahamo 19] de Aegyptii regis subditis Abrahami tempore: παραπήλαυσε δὲ τῆς τιμωρίας σύμπας αὐτῷ ὁ οἶϰος, μηδενὸς ἐπὶ τῇ παρανομίᾳ δυσχεράναντος, ἀλλὰ πάντων ἕνεϰα τοῦ συναινεῖν μονονοὺ συγχειρουργησάντων τὸ ἀδίϰημα. Sensit et poenam omnis cum eo familia, quod nemo indignatus esset super iniuste facto, sed omnes laudando paene et ipsi illud fecissent. Iosephus [Ant. Iud. viii, 11, 1], ubi vaticinium contra Ieroboamum prolatum narrat: μεϑέξει δὲ τῆς τιμωρίας ϰαὶ τὸ πλῆϑος ἐϰπεσὸν τῆς ἀγαϑῆς γῆς ϰαὶ διασπαρὲν εἰς τοὺς πέραν εὐϕράτον τόπους, ὅτι τοῖς τοῦ βασιλέως ἀσεβήμασι ϰατηϰολούϑησε. Particeps poenae et populus erit, excidet quippe felice terra, sparsusque per loca transeuphratensia exsulabit, quod impietati regis socium se fecerit [add. edd. 1642, 1646].

2 [contactu, edd. 1625, 1631, 1632; contractu, edd. 1642, 1646].

3 Quaest. ad orth. 138 [inter Iustini Mart. spuria].

4 [Plutarch., de Sera num. vind. 559 F].

5 De poena non teneatur] Maimonides titulo הלוג, c. vii, sectione 6. Gemara Baba Cama cap. ix, § 11 [imo x, 1] [add. edd. 1642, 1646].

6 L. Si poena. D. de poenis [l. 20 D. xlviii, 19].

7 Sed in bonis] Vide Concilium Toletanum viii, in causa Recceswinthi. vide quae supra hoc libro, c. xiv, §. 10. Nulla est persona quae ad vicem eius qui e vita emigraverit propius accedat, quam haeres, ut Cicero ait secundo de legibus [ii, 19, 48] [add. edd. 1642, 1646].

8 [Dio Chrysost., Orat. xxxi p. 329].

[p. 553]

ἅπαντα ὀϕείλουσι τὰ τῶν προγόνων οὐχ ἧττον αὐτῶν ἐϰείνων εἰς οὓς ἄν ποτε ϰαϑήϰητο γένος. οὐ γὰρ ἀϕίστασϑαι ϕήσετε τῆς διαδοχῆς: Quae debuerunt maiores ea non minus debent posteri. neque enim dicere potestis repudiatam a nobis hereditatem>¹.

xx. Et hinc sequitur, ut si ultra meritum nova quaedam causa obligationis extiterit, deberi iam possit id quod in poena erat, quanquam non proprie ut poena. Sic alibi post sententiam, alibi post litem contestatam, quibus rebus vis contractus datur, poena pecuniaria ab herede debebitur, ut et ea quae in conventionem deducta est. Iam enim nova accessit debendi causa.

1 [Dion - hereditatem, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].