De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 326]

Caput XI
De promissis

I.	Refellitur sententia statuens ex promissis ius naturaliter non oriri.
II.	Assertionem nudam non obligare.
III.	Pollicitationem naturaliter obligare, sed inde alteri ius non nasci.
IV.	Quid sit promissum unde alteri ius oritur.
V.	Requiri ad hoc in promittente usum rationis: ubi distinguitur ius naturale a legibus civilibus circa minores.
VI.	Promissio errantis an et quatenus obliget naturaliter.
VII.	Promissionem ex metu obligare, sed qui metui^1 causam dedit teneri ad liberandum promissorem.
VIII.	Id quod promittitur, ut promissio valeat, oportere in potestate sit promittentis.
IX.	An promissio ob causam vitiosam valeat naturaliter, per distinctionem explicatur.
X.	Quid sentiendum de promissione facta ad consequendam rem iam ante debitam.
XI.	Modus valide promittendi per nos ipsos.
XII.	Modus valide promittendi per alios: ubi et de legatis mandata excedentibus.
XIII.	Exercitoria et institoria obligationes quatenus ex iure naturae procedant, ubi et iuris Romani error notatur.
XIV.	Ad promissionis validitatem acceptationem requiri.
XV.	An acceptatio innotescere debeat promissori, per distinctionem explicatur.
XVI.	Revocari promissionem posse mortuo ante acceptationem cui promissum erat.
XVII.	An et internuncio mortuo, per distinctiones explicatur.
XVIII.	An revocabilis sit promissio acceptatione per alterum facta, per distinctiones explicatur.
XIX.	Onus promisso adiici quo tempore possit.
XX.	Quomodo convalescere possit invalida promissio.
XXI.	Promissiones sine causa, naturaliter non esse irritas.
XXII.	Qui factum alienum promisit ad quid naturaliter teneatur.

Perduxit nos ordo ad obligationem quae ex promisso oritur: ubi statim se nobis obiicit vir eruditionis minime vulgaris Franciscus Connanus. Is enim hanc defendit sententiam², iure naturae ac gentium ea pacta quae non habent σϋνάλλαγμα nullam inducere obligationem: honeste

1 [metui, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; metus, ed. 1646].

2 Lib. i, c. vi. Lib. v, c. 1.

[p. 327]

tamen impleri si modo talis res sit quam praestare etiam citra promissum honestum ac virtuti alicui congruens fuerat. [2] Adfert autem pro sententia sua non tantum Iurisconsultorum dicta, sed et rationes has: quod non minor sit culpa eius qui temere nulla de causa pollicenti credit, quam eius qui vanitatem adhibuit promissionis: deinde quod fortunis omnium magnum immineat periculum si promisso, quod saepe ex ostentatione magis quam ex voluntate proficiscitur, aut ex voluntate quidem, sed levi ac parum considerata, tenerentur homines: postremo quod iustum fuit aliqua honestati cuiusque relinquere, nec ad necessitatem obligationis exigere: turpe esse promissa non implere, non quod iniuste id fiat, sed quod detegatur promissionis levitas. Tullii¹ quoque utitur testimonio, qui dixerit nec promissa servanda quae sint iis quibus promiseris inutilia, nec si plus tibi noceant quam illi prosint cui promiseris. Quod si res integra non sit, vult deberi non quod promissum est, sed quod interest: caeterum pacta, quam ex se non habent vim, eam accipere, aut ex contractibus quibus insunt, aut adiiciuntur, aut ex rei traditione: unde nasci partim actiones, partim exceptiones, et vetitam repetitionem. Quae vero pacta vim obligandi secundum leges habeant, ut pacta stipulata et alia quaedam, habere eam legum beneficio, quarum ea est efficacia, ut quod per se honestum est id efficere possint etiam necessarium. [3] Verum haec sententia, ita generaliter ut ab ipso effertur accepta, consistere non potest. Primum enim sequitur inde inter reges et populos diversos, pactorum, quamdiu nihil ex iis praestitum est, vim esse nullam, praesertim iis in locis ubi nulla certa² forma federum aut sponsionum reperta est. Tum vero ratio nulla reperiri potest, cur leges, quae quasi pactum commune sunt populi, atque hoc nomine vocantur ab Aristotele³ et Demosthene⁴, obligationem pactis possint addere, voluntas autem cuiusque hoc omni modo agentis ut se obliget, idem non possit, praecipue ubi lex civilis impedimentum non affert. Adde quod voluntate sufficienter significata

1 [Cic., de Off. 1, 10, 32].

2 [certa, om. ed. 1632].

3 Rhet. i, xv.

4 [Demosth., Orat. adv. Aristogit. i, 16]. L. 2 D. de legibus [l. 2 D. i, 3].

[p. 328]

transferri rei dominium potest, ut ante¹ diximus. quid ni ergo possit transferri et ius in personam, aut ad transferendum dominium (quod ius ipso dominio minus est) aut ad aliquid agendum, quippe cum in actiones nostras par ius habeamus atque in res nostras? [4] Accedit his sapientum consensus²: nam quomodo dicitur a Iurisconsultis³, nihil esse tam naturale quam voluntatem domini volentis rem suam in alium transferre ratam haberi, eodem modo dicitur⁴ nihil esse tam congruum fidei humanae quam ea quae inter eos placuerunt servare. Sic edictum de pecunia constituta, ubi nulla in constituente debendi causa praecesserat praeter consensum, favere dicitur naturali aequitati⁵. Paulus quoque Iurisconsultus⁶ eum ait natura debere quem iure gentium dare oportet, cuius fidem secuti sumus: quo in loco primum vox, oportet, necessitatem quandam moralem significat: neque vero admittendum est quod ait Connanus, fidem secutos nos censeri ubi res integra esse desiit: agebat enim eo loco Paulus de condictione indebiti, quae cessat si ex qualicunque pacto solutum quid sit, quia iam ante re adhuc integra, naturae ac gentium iure dari oportebat, etiamsi lex civilis ad praescindendas litium occasiones auxilium suum non praestabat. M. autem Tullius in officiis⁷ tantam promissis vim tribuit, ut fundamentum iustitiae fidem appellet, <quam et iustitiae sororem dixit Horatius⁸>⁹, et Platonici saepe iustitiam vocant ἀλήϑειαν, quod fidelitatem transtulit Apuleius¹⁰: ac Simonides¹¹ iustitiam definiebat, non modo acceptum reddere, sed et verum dicere. [5] Sed ut bene res intelligatur, distinguendi sunt diligenter tres gradus loquendi de rebus futuris quae nostrae sunt potestatis, aut fore putantur.

ii. Primus gradus est assertio explicans de futuro animum qui nunc est: et ad hanc, ut vitio careat, requiritur veritas cogitationis pro tempore praesenti, non autem ut in ea

1 [C. vi § 1].

2 Sapientum consensus] Ita ut et silentium in re moram non ferente vim sponsionis habere velint Hebraei. Baba Kama cap. x, §. 4 [add. edd. 1642, 1646].

3 §. Per traditionem, Inst. de rer. divis. [§ 40 Inst. ii, 1].

4 L. 1. D. de pactis [l. 1 D. ii, 14].

5 L. 1. D. de pecun. const. [l. 1 D. xiii, 5].

6 L. Cum amplius. D. de reg. iuris [l. 84 § 1 D. l, 17].

7 De Off. l. 1 [7, 23].

8 [Horat., Od. 1, 24, 6-7].

9 [quam - Horatius, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

10 Ap. de Platone [ii, 7].

11 Plato i de repub. [5].

[p. 329]

cogitatione perseveretur. Habet enim animus humanus non tantum naturalem potentiam mutandi consilium, sed et ius. Quod si in mutatione sententiae vitium sit aliquod, ut accidit, id non est intrinsecum mutationi, sed ex materia, puta quia prior sententia erat melior.

iii. Secundus gradus est, cum voluntas se ipsam pro futuro tempore determinat, cum signo sufficiente ad indicandam perseverandi necessitatem. Et haec pollicitatio dici potest, quae seposita lege civili obligat quidem, aut absolute, aut sub conditione, sed ius proprium alteri non dat. Multis enim casibus evenit, ut obligatio sit in nobis, et nullum ius in alio; sicut in debito misericordiae et gratiae reponendae apparet, quibus simile est hoc debitum constantiae sive fidelitatis. Itaque ex tali pollicitatione res pollicitantis retineri, aut is ipse qui pollicitus est ad implendam fidem cogi iure naturae non poterit.

iv. [1] Tertius gradus est ubi ad determinationem talem accedit signum volendi ius proprium alteri conferre: quae perfecta promissio est, similem habens effectum qualem alienatio dominii. Est enim aut via ad alienationem rei, aut alienatio particulae cuiusdam nostrae libertatis. Illuc pertinent promissa dandi, huc promissa faciendi. Eius quod dicimus insigne nobis argumentum praebent divina oracula, quae nos docent Deum ipsum¹, qui nulla constituta lege obstringi potest, contra naturam suam facturum nisi promissa praestaret. Neh. ix, 8; Hebr. vi, 18, et x, 23;i Cor. i, 19; x, 13; i Thess. v, 24; ii Thess. iii, 3; ii Tim.

ii, 13. Unde sequitur ut promissa praestentur venire ex natura immutabilis iustitiae, quae Deo et omnibus his qui ratione utuntur suo modo communis est. Accedit iudicium Salomonis²: Fili mi, siquid spopondisti alteri, defixisti externo volas tuas: illaqueatus es verbis oris tui: captus es enunciationibus oris tui. Et hinc Hebraeis promissio vocatur הרסא vinculum, et voto comparatur³, Num. xxx, 4, 5, 6. <Similis origo vocis ὑποσχέσεως notata Eustathio ad

1 Deum ipsum] Ita Baldus in L. 1, D. de pactis [l. 1 D. ii, 14]. [add. edd. 1642, 1646].

2 Prov. v, 1 [imo vi, 1-2].

3 Voto comparatur] Quasi paciscuntur cum Diis homines oblatione votorum. Schol. Horatii [in Od. iii, 29, 59] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 330]

secundum Iliados¹, ἁλίσϰει γάρ πως ϰαὶ ϰατέχει τὸν ὑποσχόμενον ὁ τὴν ἐπαγγελίαν δεξάμενος: capit ac vincit² quodammodo promissorem³ is cui fit promissio. Quem sensum non male secundo Metamorphoseon expressit Ovidius⁴, ubi promissor ei cui promiserat ait: Vox mea facta tua est>⁵. [2] His cognitis non difficulter respondebimus ad Connani argumenta. Nam Iurisconsultorum dicta de pactis nudis respiciunt id quod Romanis legibus erat introductum⁶, quae deliberati animi signum certum constituerunt stipulationem. Neque negamus similes esse in aliis populis leges. Quae lex ad id praestandum nos quod alicui promisimus obligat? ait Seneca⁷ de lege humana et promisso non solenniter facto loquens⁸. [3] Possunt autem naturaliter deliberati animi alia esse signa praeter stipulationem, aut si quid ei simile ad actionem pariendam lex civilis postulat. Quod autem fit animo non deliberato, id nos quoque ad vim obligandi non credimus pertinere; quod et Theophrastus libro de legibus⁹ notaverat. imo et quod deliberato fit, sed non eo animo, ut ius proprium concedat alteri, ex eo negamus ius exigendi cuiquam naturaliter dari, quanquam non solam hinc honestatem, sed et necessitatem quandam moralem nasci agnoscimus. De eo autem quod ex Cicerone adducitur agemus infra, ubi de interpretatione pactorum sermo erit. Sed quae ad perfectae promissionis vim requirantur videamus.

v. [1] Primum requiritur usus rationis: ideo et furiosi, et amentis, et infantis nulla est promissio. Aliud censendum de minoribus. hi enim etsi non satis firmum iudicium habere credantur, ut et feminae, id tamen nec perpetuum est, nec per se sufficit ad actus vim elidendam. [2] Quando autem puer ratione uti incipiat, non potest certo definiri: sed ex quotidianis actibus, aut etiam ex eo quod communiter

1 [ad Iliad. ii, 349].

2 Capit ac vincit] Inde vincula fidei dicta. Donatus ad Eunuchum [102] [add. edd. 1642, 1646].

3 [permissorem, ed. 1632, promissorem, edd. 1631, 1642, 1646].

4 [Ovid., Metamorph. ii, 51].

5 [Similis - est, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 Id quod Romanis legibus erat introductum] Caute Paulus Sententiarum lib. ii, tit. xiv [§ 1], Si pactum nudum de praestandis usuris interpositum est, nullius est momenti. Ex nudo enim pacto inter cives Romanos actio non nascitur [add. edd. 1642, 1646].

7 v. de Benef. c. 10 [c. 21].

8 De promisso non solenniter facto loquens] Id est non sponso. Sic epistola xix distinguit: Iam non promittunt de te, sed spondent. Stipulatus et sponsio, verborum solennitas dicitur Paulo lib. v Sententiarum [v, 7, 1], et Caio titulo de obligationibus quae ex consensu fiunt [ii,: 9, 4] [add. edd. 1642, 1646].

9 [Stobaeus 44, 22].

[p. 331]

in quaque regione accidit, desumendum est. <Itaque apud Hebraeos valebat promissio quam fecisset adolescens qui annum implesset decimum tertium: puella quae duodecimum>¹. Alibi leges civiles² iusta ratione motae quasdam promissiones pupillorum ac minorum irritas pronuntiant, <non apud Romanos tantum, sed et apud Graecos ut notatum Dioni Chrysostomo oratione lxxv³:>⁴ adversus quasdam restitutionis beneficium introducunt: sed hi effectus sunt proprii legis civilis, ac proinde cum iure naturae ac gentium nihil habent commune; nisi quod quibus in locis⁵ obtinent, ibi eas servari etiam naturale est. Quare etiamsi peregrinus cum cive paciscatur, tenebitur illis legibus: bus: quia qui in loco aliquo contrahit, tanquam subditus temporarius legibus loci subiicitur. [3] Plane aliud erit si in mari pactio fiat, aut in vacua insula, aut per litteras inter absentes. Talia enim pacta iure solo naturae reguntur, ut et pacta eorum qui summam habent potestatem, qua tales sunt. Nam in his quae privatim agunt, locum habent leges etiam quae irritum actum faciunt, ubi id in favorem ipsorum fit, non in poenam.

vi. [1] De pacto errantis perplexa satis tractatio est. Nam⁶ distingui solet inter errorem circa substantiam rei, et qui non sit circa substantiam: an dolus causam dederit contractui, an non: fueritne alter quicum actum est doli particeps: sitne⁷ actus stricti iuris, an bonae fidei. Nam pro harum rerum varietate alios actus irritos pronuntiant scriptores, alios validos quidem, sed ut arbitrio eius qui laesus est rescindi possint aut reformari. Sed harum distinctionum pleraeque veniunt ex iure Romano, tum civili vetere, tum praetorio: quaedam etiam non satis verae aut accuratae sunt. [2] At viam nobis reperiendae naturali veritati pandit quod de legum vi atque efficacia omnium ferme consensu⁸

1 [Itaque - duodecimum, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [Leges quidem civiles, ed. 1625; Alibi leges civiles, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [Dio Chrysost., Orat. lxxxiv p. 638].

4 [non - lxxv:, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [quibus in locis, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; quibus locis, ed. 1646].

6 Antonin. p. 2, tit. 1, c. 17. §. 6. Dd. ad l. contractus, de reg. iuris [l. 23 D. l, 17]. Covar. de contractibus. q. 57. Medina c. de rest. q. 33.

7 [sine, ed. 1646].

8 Felin. c. i de constit. n. 40. Bal. in l. Cum quis. C. de iur. et facti ignor. [l. 10 C. i, 18]. Covar. in c. possessor. de reg. iuris. in 6. [c. 2 v, 12 in vi^o] p. 2 § 6 n. 8. Navarr. c. 12. n. 13.

[p. 332]

receptum est, ut si lex fundetur in praesumtione aliqua facti¹, quod factum revera ita se non habeat, tunc ea lex non obliget, quia veritate facti deficiente deficit totum legis fundamentum. Quando autem lex in tali praesumtione sit fundata, ex legis materia, verbis et circumstantiis colligendum. Similiter ergo dicemus, si promissio fundata sit in praesumtione quadam facti quod non ita se habeat², naturaliter nullam eius esse vim: quia omnino promissor non consensit in promissum, nisi sub quadam conditione quae reipsa non exstitit <: quo referenda est illa quaestio apud Ciceronem de Oratore primo, de eo qui filium suum mortuum falso credens alium instituerat heredem>³. [3] Quod si promissor negligens fuit in re exploranda, aut in sensu suo exprimendo, et damnum inde alter passus sit, tenebitur id resarcire promissor, non ex vi promissionis, sed ex damno per culpam dato, de quo capite infra⁴ agemus. Si vero adfuerit quidem error, sed in quo fundata non fuerit promissio, ratus erit actus, utpote non deficiente vero consensu: sed hoc quoque casu si is cui promittitur dolo errori causam dederit, quicquid ex eo errore damni promissor fecit, resarcire tenebitur, ex alio illo obligationis capite. Si pro parte fundata erit errore promissio, valebit pro reliqua parte.

vii. [1] De eo quod metu fit, non minus implicita tractatio est. nam et hic distingui solet inter metum gravem absolute vel ratione habita personae metuentis, et levem; illatum iuste et iniuste; ab eo cui promittitur, vel ab alio; item inter actus liberales, et onerosos: et pro his diversitatibus alii actus dicuntur irriti, alii ad arbitrium promittentis revocabiles, alii in integrum restituendi; non sine magna sententiarum varietate circa haec singula. [2] Ego omnino illorum accedo sententiae⁵ qui existimant, seposita lege civili quae obligationem potest tollere aut minuere, eum qui metu promisit aliquid, obligari: quia consensus hic adfuit, nec

1 Si lex fundetur in praesumptione aliqua facti] Exemplum vide in 1. mancipia, C. de Servis fugitivis [l. 5 C. vi, 1]. apud Gailium lib i, obs, ii, num. 7. apud Molinaeum ad consuet. Paris. tit. i, §. 13. Gl. 3 [add. edd. 1642, 1646].

2 Si promissio fundata sit in praesumtione quadam facti, quod non ita se habeat] Seneca de Beneficiis iv, c. xxxvi. Demens est qui fidem praestat errori [add. edd. 1642, 1646].

3 [quo - heredem, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Cap. xvii].

5 Sylv. verb. metus, q. 8 [omisit ed. 1632].

[p. 333]

conditionalis, ut modo in errante dicebamus, sed absolutus. nam ut recte ab Aristotele¹ traditum est, qui naufragii metu res suas iactat, vellet res servare sub conditione si naufragium non immineret; at absolute vult res perdere, spectata scilicet temporis ac loci circumstantia. Sed illud simul verissimum censeo², si is cui promittïtur metum intulerit non iustum, sed iniustum, quamvis levem, atque inde secuta sit promissio, eum teneri ad liberandum promissorem, si promissor velit; non quod inefficax fuerit promissio, sed ob damnum iniuria datum. quod quam habeat exceptionem ex iure gentium, infra suo loco explicabitur³. [3] Quod vero quidam actus rescinduntur ob metum ab alio incussum⁴, quam quicum actum est, ex lege est civili⁵, quae saepe etiam actus libere factos ob iudicii infirmitatem, aut irritos facit, aut revocabiles. Quae autem de legum civilium vi atque efficacia supra diximus, eadem hic volumus haberi repetita. At quae ad promissiones firmandas vis sit iurisiurandi infra videbimus.

viii. [1] Materiam promissi quod attinet, eam oportet esse, aut esse posse in iure promittentis, ut promissum sit efficax. Quare primum non valent promissa facti per se illiciti: quia ad illa nemo ius habet, nec potest habere. At promissio, ut supra diximus, vim accipit ex iure promittentis, nec ultra extenditur. <Agesilaus de promisso interpellatus respondit⁶: ναὶ δῆτα, εἰ δ᾽ ἐστὶ δίϰαιον· εἰ δὲ μὴ, ἔλεξα μὲν, ὡμολόγησα δ᾽ οὐ· Bene, si iustum est: sin minus, dixi tantum, non et promisi>⁷. [2] Quod si res nunc non sit in potestate promittentis, sed esse aliquando possit, erit in pendenti efficacia; quia tum promissio facta censeri debet sub conditione, si res in potestatem venerit. Quod si conditio, qua res in potestatem promissoris venire possit, ipsa quoque sit pote-

1 Eth. Nic. iii [1].

2 Silv. verb. restitutio. 2. dicto 7. Navarr. c. 17, n. 15, et c. 22, n. 51. §. 7. Covarr. ad reg. peccatum. p. 2, §. 3. num. 7.

3 Infra suo loco explicabitur] Hoc libro, tit. xvii, §. 19, et libro iii, c. xix, § 1 [imo § xi] [add. edd. 1642, 1646].

4 Ob metum ab alio incussum] Seneca naturam secutus libro iv controversiarum controversia xxvi: Ita rescinduntur quae per vim et necessitatem gesta sunt, si vis et necessitas a paciscente adhibita est. Nihil enim, inquit, mea, an tu cogaris, si non a me cogeris. Meam culpam oportet esse, ut mea poena sit, confer quae infra libro iii, c. xix. §. 4 [add. edd. 1642, 1646].

5 L. item si cum exceptione. § in hac actione. D. quod metus causa [l. 14 § 3 D. iv, 2].

6 [Plutarch., Apophtegm. Lac. 208 C, D].

7 [Agesilaus - promisi, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 334]

stativa, tenebitur promissor facere quicquid moraliter aequum est, ut ea impleatur. [3] Sed in hoc quoque genere lex civilis utilitatis causa multa irrita solet facere quae naturaliter obligarent, ut promissum futuri matrimonii factum ab eo eave qui coniugem nunc habeat, et non pauca quae a minoribus aut filiis familiarum fiunt.

ix. Quaeri hic solet an promissio facta ob causam naturaliter vitiosam ipsa natura valeat, ut si quid promittatur homicidii perpetrandi causa. Hic ipsam promissionem vitiosam esse satis apparet: in hoc enim adhibetur, ut alter impellatur ad malum facinus. Sed non quicquid vitiose fit effectu iuris caret, quod in prodiga donatione apparet. Hoc interest, quod donatione facta iam cessat vitiositas: nam sine vitio res relinquitur apud donatarium. At in promissis ob causam vitiosam manet vitium quamdiu non perpetratum est crimen: tamdiu enim impletio ipsa promissi, ut mali illex, labem in se habet: quae cessare incipit peracto crimine. Unde sequitur usque ad id tempus promissionis talis efficaciam esse in pendenti, ut modo dicebamus in promissa re quae iuris nostri non est. crimine vero perpetrato iam obligationis vim exseri, quae ab initio non intrinsecus defuit, sed ab accedente vitio fuit impedita¹. Et huius rei exemplum afferri potest in Iuda Iacobi filio, qui Thamari, quam meretricem putabat, promissam mercedem, tanquam debitam², persolvit³. Quod si iniustitia promissarii causam promissioni dederit, aut inaequalitas sit in contractu, haec quomodo sint resarcienda alia est quaestio, de qua mox videbimus⁴⁵.

x. Quod vero promittitur ob causam ante debitam, non eo minus debetur, si ius naturale spectemus, secundum ea quae de rei alienae acceptione⁶ supra⁷ diximus: nam et sine ulla causa promissum naturaliter deberetur. Sed hic quoque damnum per extorsionem datum, aut inaequalitas

1 Caiet. 2. 2, q. 32, art. 7.

2 Tanquam debitam] Natura scilicet, secundum cuius legem tunc vivebatur. Aliter ex iure civili iudicavit C. Aquilius teste Valerio Maximo lib. viii, c. ii, n. 2 [add. edd. 1642, 1646].

3 Geneseos xxxviii.

4 De qua mox videbimus] Cap. xii, §, 9, 10, 11 [add. edd. 1642, 1646].

5 [viderimus, edd. 1625, 1631; videbimus, edd. 1632, 1642, 1646].

6 [acceptione, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; acceptatione, ed. 1646].

7 [C. x § xi et xii].

[p. 335]

in contractu reparanda venient, secundum tradendas inferius leges.

xi. Modum promittendi quod attinet, is ut de dominii translatione diximus requirit actum externum, id est signum sufficiens voluntatis, quale interdum esse potest nutus, frequentius autem vox aut literae.

xii. Sed et per hominem alterum obligamur, si constet de voluntate nostra qua illum elegerimus, ut instrumentum nostrum¹ ad hoc speciatim, aut sub generali notione. Et in generali praepositione accidere potest, ut nos obliget qui² praepositus est agendo contra voluntatem nostram sibi soli significatam: quia hic distincti sunt actus volendi. unus quo nos obligamus ratum habituros quicquid ille in tali negotiorum genere fecerit; alter, quo illum nobis obligamus, ut non agat nisi ex praescripto, sibi non aliis cognito. Quod notandum est ad ea quae legati promittunt pro regibus ex vi instrumenti procuratorii excedendo arcana mandata³.

xiii. Atque hinc etiam intelligi potest exercitoriam et institoriam quae non tam actiones sunt, quam qualitates actionum, ipso naturali iure niti. Adiiciendum hic est male Romanis legibus introductum, ut ex facto magistri exercitores in solidum singuli tenerentur. Nam hoc nec naturali aequitati convenit, quae satis habet si pro suis singuli partibus conveniantur, nec publice utile est. absterrentur enim homines ab exercendis navibus si metuant ne ex facto magistri quasi in infinitum teneantur. Atque adeo apud Hollandos, ubi mercatura pridem maxime viguit, et nunc et olim lex illa Romana observata non est: imo contra constitutum ne exercitoria etiam universi amplius teneantur, quam ad aestimationem navis et eorum quae in navi sunt.

xiv. Ut autem promissio ius transferat, acceptatio hic non minus quam in dominii translatione⁴ requiritur⁵, ita tamen

1 Ut instrumentum nostrum] Servius ad illud Aeneidos ix [361]. Hospitio cum iungeret absens: per internuntios ait, vide quae supra ad caput vi. §. 2 [add. edd. 1642, 1646].

2 [qui, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; quae, ed. 1632].

3 Ad ea quae legati promittunt pro regibus ex vi instrumenti procuratorii excedendo arcana mandata] Vide exemplum apud Marianam xxvii, 18 [imo 19]. Aliud apud Guicciardinum Tom. 1 [add. edd. 1642, 1646].

4 L. qui absenti. D. de acq. poss. [l. 38 D. xli, 2]. Gomez tom. ii, c. 9, n. 1.

5 Acceptatio hic non minus quam in dominii translatione requiritur] Tertullianus, ut iurisperitus, libro de ieiuniis [11]: Votum cum a Deo acceptatum est, legem in posterum facit [add. edd. 1642, 1646].

[p. 336]

ut hic quoque praecedens rogatio durare intelligatur, ac vim habere acceptationis. Nec obstat quod de pollicitationibus factis civitati iure civili est proditum: quae ratio quosdam¹ induxit, ut iure naturae solum promittentis actum sufficere iudicarent: nam lex Romana non hoc dicit, ante acceptationem pollicitationis plenam esse vim, sed revocari vetat, ut acceptari semper possit²: qui effectus non est naturalis, sed mere legitimus. cui non dissimile est quod pro infantibus et amentibus ius gentium introduxit³. Nam pro his, ut possidendi res quae possessione quaeruntur, ita et acceptandi animum⁴ ius supplet.

xv. Illud etiam quaeri solet, an satis sit acceptationem fieri, an vero etiam innotescere debeat promissori antequam promissio plenum effectum consequatur. Et certum est utroque modo fieri posse promissionem: aut hoc modo, Volo ut valeat si acceptetur; aut hoc modo Volo ut valeat si acceptatum intellexero. Et in his quidem quae ad mutuam pertinent obligationem posterior sensus praesumitur: in promissis vero mere liberalibus potius est ut prior sensus credatur adfuisse, nisi aliud appareat.

xvi. Sequitur hinc ante acceptationem, quippe iure nondum translato, revocari promissum posse⁵ sine iniustitia, imo et sine inconstantia, si revera eo animo factum sit, ut ab acceptatione demum valere incipiat. Revocari etiam posse mortuo ante acceptationem eo cui promissum erat quia videtur acceptatio in arbitrium ipsius collata, non heredum. Aliud enim est velle dare huic ius ad heredes transiturum, aliud velle dare heridibus⁶: multum enim refert in quem beneficium conferatur. Et hoc est quod Neratius⁷ respondit, non videri sibi principem quod ei quem vivere existimabat concessissit, defuncto concessisse.

xvii. [1] Poterit etiam revocari mortuo eo qui lectus erat voluntatis internuncius⁸; quia in illius verbis posita fuerat

1 Molina disp. 263.

2 Ut acceptari semper possit] Vide similem legem Wisigotthorum l. v, tit. ii, c. 6 [add. edd. 1642, 1646].

3 Vide hoc libro cap. iii [ed. 1625] §. 6 [add. edd. 1631, 1632] et iv, § 10. [add. edd. 1642, 1646].

4 [animum, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; animus, ed. 1646].

5 L. Multum refert. C. si quis alteri vel sibi [l. 6 C. iv, 50]. L. si pater. D. de manumis. vindicta [l. 4 D. xl, 2].

6 Aliud est velle dare haeredibus] ideo ad vitandum ambiguum dici solebat: Illi liberisque eius. Servius ad ix Aeneidos [299]. Vide et legem Wisigotthorum v, tit. ii. c. 6 [add. edd. 1642, 1646].

7 L. Neratius D. de reg. iuris [l. 191 D. l, 17].

8 L. Mandatum D. Mandati [l. 57 D. xvii, 1]. Clarus libro iv. § donatio, q. 12.

[p. 337]

obligatio. Aliud in tabellario qui non est instrumentum obligationis, sed perlator instrumenti obligatorii. Itaque literae consensus indices per quemvis perferri poterunt. Distinguendum quoque inter ministrum qui electus est, ut promissionem significet, et inter eum qui electus est ut ipse promittat. Priore casu revocatio vim suam habebit etiam si ministro non innotuerit: altero vero irrita erit revocatio¹; quia ius promittendi ab ipsius voluntate pendebat, quae voluntas necdum cognita revocatione omni culpa vacabat. Sic etiam priore casu mortuo donatore poterit acceptari donatio², ut perfecta ab una parte³, quanquam revocabiliter: quod apertius in legatis conspicere est. altero casu non poterit, quia non facta est, sed mandata fieri. [2] In dubio autem mandantis voluntas fuisse censetur, ut impleatur mandatum, nisi magna mutatio inciderit, qualis est mors mandantis. Possunt⁴ tamen suppetere coniecturae quae aliud iudicandum suadeant, quae facile admittendae sunt ut subsistat quod pia de causa⁵ dari mandatum est. <Ac simili modo definiri potest agitata olim controversia an in haeredem mandati detur actio, qua de re aliud M. Drusum Praetorem, aliud Sextum Iulium edixisse refert scriptor ad Herennium lib. ii⁶>⁷.

xviii. [1] Solent et controversiae incidere de acceptatione pro altero facta: in quibus distinguendum est inter promissionem mihi factam de re danda alteri, et inter promissionem in ipsius nomen collatam cui res danda est. Si⁸ mihi facta est promissio, omissa inspectione an mea privatim intersit, quam introduxit ius Romanum, naturaliter videtur mihi acceptanti⁹ ius dari efficiendi, ut ad alterum ius perveniat, si et is acceptet: ita ut medio tempore a promissore promissio revocari non possit; sed ego cui facta est promissio eam possim remittere. Nam¹⁰ is sensus iuri naturae non repugnat, et verbis talis promissionis

1 L. Si mandassem. D. Mandati [l. 15 D. xvii, 1].

2 Mortuo donatore poterit acceptari donatio] Vide Librum de Tenuris Angliae, c. 7 [add. edd. 1642, 1646].

3 L. Nec ambigi. C. de don. [l. 6 C. viii, 53].

4 Covar. in var. c. 14. n. 16. L. si pater D. de manumis. vind. [l. 4 D. xl, 2].

5 [pia de causa, ed. 1625; pia causa edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 [Cic., Rhetor. ad Her. ii, 13].

7 [Ac - lib. ii, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 Covarr. c. quamvis. p. 2. §. 4. 13.

9 [acceptanti, edd. 1625, 1631; acceptandi, edd. 1632, 1642, 1646].

10 Alex. cons. 204. lib. i, et ibi Car. Mol.

[p. 338]

maxime congruit. neque nihil mea interest si per me alter beneficium acquirat. [2] Quod si promissio in nomen eius collata est cui danda res est, distinguendum est, an qui acceptat, aut speciale mandatum habeat acceptandi, aut ita generale, ut talis acceptatio ei inclusa censeri debeat: an vero non habeat. Ubi mandatum tale antecessit, distinguendum ultra non puto, sitne persona sui iuris necne, quod Romanae leges volunt, sed plane ex tali acceptatione promissionem perfici: quia consensus potest et per ministrum interponi ac significari. Velle enim censeor quod in alterius voluntate posui, si et ille velit. Deficiente autem mandato, si alius cui promissio facta non est acceptet volente promissore, tunc is erit effectus, ut promissori revocare promissionem non liceat antequam is quem spectat promissio eam ratam habuerit aut irritam: sic tamen ut medio illo tempore is qui acceptavit remittere promissum non possit, quia hic non adhibitus est ad ius aliquod accipiendum, sed ad adstringendam promissoris fidem in sustentando beneficio: ita ut promissor ipse si revocet faciat contra fidem, non contra ius proprium alicuius.

xix. Ex superioribus intelligi etiam potest, quid sentiendum sit de onere adiecto promissioni. id enim fieri poterit quamdiu promissio completa nondum est per acceptationem, nec fide interposita facta irrevocabilis. Onus autem in commodum tertii adiectum promissioni revocari poterit, quamdiu a tertio acceptatum non erit¹: quanquam non desunt tam in hac quam in aliis quaestionibus qui secus sentiant. Sed recte rem inspicienti facile elucet naturalis aequitas, ut multis probationibus non egeat.

xx. Solet et illud disputari, quomodo convalescere possit promissio cui error causam dedit, si re cognita promissor stare velit promisso. Atque idem quaeri potest de promissionibus quibus lex civilis impedimentum iniicit ex metu aut causa alia, si illa² causa postea cessaverit. Nam ad haec firmanda quidam³ solum actum internum requirunt,

1 L. perfecta. C. de donat. quae sub modo [l. 4 C. viii, 54]. Barth. in l. Qui Romae. §. Flavius. de verborum oblig. [l. 122 § 2 D. xlv, 1].

2 [illa, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; ista, ed. 1646].

3 Navarr. c. 22. nu. 51. et 80. Lib. iii.

[p. 339]

quem coniunctum cum priore actu externo sufficere putant ad pariendam obligationem. Alii¹, quibus id displicet ideo quia actus externus non potest signum esse actus interni sequentis, requirunt novam verbis factam promissionem et acceptationem. Verior est media sententia, actum quidem externum requiri, sed non utique verbis factum, cum retentio rei promissae ex parte eius cui promissa est, et relictio eius ex parte promittentis, aut simile aliquid, sufficere possint ad significandum consensum.

xxi. Hoc quoque omittendum non est, ne iura civilia cum naturali iure confundantur, neque promissiones quae causam expressam non habent naturaliter esse irritas, non magis quam rerum donationes:

xxii. Neque eum qui factum alienum promisit ad id quod interest teneri, modo facere non omiserit quod ex sua parte ad id factum obtinendum facere poterat²; nisi verba aut negotii natura obligationem inducant strictiorem. <Velut persoluta fide, inquit Livius³, quia per eum non stetisset quin praestaretur⁴>⁵.

1 Sanc. lib. ii de matrim. disp. 32. n. 8.

2 Covar. c. quamvis, p. 2, § 5.

3 Lib. ii [31, 11] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Quia per eum non stetisset quin praestaretur] Confer quae infra lib. iii, c. xxi [xx, ed. 1646] § 30 [add. edd. 1642, 1646].

5 [Velut - praestaretur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].