De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 219]

Caput IV
De derelictione praesumta et eam secuta occupatione: et quid ab usucapione et praescriptione differat

I.	Usucapio aut praescriptio proprie dicta cur locum non habeat inter populos diversos eorumve rectores.
II.	Solere tamen et inter hos allegari longaevas possesiones:
III.	Causa inquiritur, ex coniecturis humanae voluntatis: quae petuntur non ex verbis tantum:
IV.	Sed et ex factis:
V.	Et ex non factis.
VI.	Quomodo tempus adiunctum non possessioni et silentio ad coniecturam iuris derelicti valeat.
VII.	Ordinarie ad talem coniecturam sufficere tempus memoriam excedens, et quale hoc sit.
VIII.	Solutio obiectionis, neminem praesumendum suum iactare.
IX.	Videri etiam seposita coniectura, iure gentium ex immemoriali possessione dominium transferri.
X.	An nondum natis ius auferri hoc modo possit.
XI.	Etiam summae potestatis ius aut populo aut regi acquiri longaeva possessione.
XII.	An leges civiles de usucapione et praescriptione teneant eum qui summam potestatem habet, cum distinctionibus explicatur.
XIII.	Ea iura quae separabiliter aut communicabiliter adhaerent summo imperio, usucapione aut praescriptione quaeri et amitti.
XIV.	Refellitur sententia statuens semper subditis licere se vindicare in libertatem.
XV.	Quae merae sunt facultatis nullo tempore amitti: quod explicatur.

Gravis hic difficultas oritur de usucapiendi iure. Namque id ius cum lege civili sit introductum (tempus enim ex suapte natura vim nullam effectricem habet; nihil enim fit a tempore, quamquam nihil non fit in tempore) locum habere non potest, ut censet Vasquius¹, inter duos populos liberos aut reges, populumve liberum et regem: imo ne inter regem quidem et privatum ipsi non subditum, nec inter duos diversorum regum aut populorum subditos². quod verum videtur nisi quatenus res vel actus tenetur

1 Lib ii, c. 51, n. 28.

2 Nec inter duos diversorum regum aut populorum subditos] In lege xii tabularum erat: Aeterna auctoritas cum hoste esto, id est cum peregrino [add. edd. 1642, 1646].

[p. 220]

territorii legibus. Atqui id si admittimus, sequi videtur maximum incommodum, ut controversiae de regnis regnorumque finibus nullo unquam tempore extinguantur: quod non tantum ad perturbandos multorum animos et bella serenda pertinet, sed et communi gentium sensui repugnat.

ii. Nam et in sacris literis¹ Iephthes regi Ammonitarum sibi vendicanti terras inter Arnonem et Iabocum et ab Arabum desertis ad Iordanem sitas obiicit trecentorum annorum possesionem, et ab eo quaerit cur ipse eiusque maiores tanto tempore cessaverint: Et Lacones apud Isocratem², tanquam certissimum <et apud omnes gentes confessum³>⁴ ponunt possessiones publicas non minus quam privatas multo tempore ita firmari, ut revelli nequeant: quo iure repellunt eos qui Messenam repetebant. Verba Graeca sunt: τὰς ϰτήσεις ϰαὶ τὰς ἰδίας ϰαὶ τὰς ϰοινὰς, ἢν ἐπιγένηται πολὺς χρόνος, ϰυρίας ϰαὶ πατρῴας ἅπαντες εἶναι νομίζουσι. Idem Isocrates⁵ ad Philippum: ϰάτοχον ϰαὶ βέβαιον τὴν ϰτῆσιν πεποιηϰότος τοῦ χρόνου: cum firmam stabilemque possessionem longa dies reddidisset⁶. <Hoc iure nisus posterior Philippus T. Quintio dicebat, Civitates quas ipse cepisset se liberaturum: quae sibi traditae a maioribus essent iusta ac haereditaria possessione, se non excessurum⁷>⁸. Sulpitius contra Antiochum disputans⁹ ostendit iniquum esse, ut quod populi Graeci in Asia aliquando serviissent, id ius post aliquot saecula eos asserendi in servitutem faciat. Et historici¹⁰ vetera reposcere¹¹ vaniloquentiam vocant <: μυϑιϰὰς ϰαὶ παλαιὰς ἀποδείξεις Diodorus¹². Apud Ciceronem est de Officiis secundo¹³: Quam autem habet aequitatem, ut agrum multis annis aut etiam saeculis ante possessum, qui habuit, amittat?¹⁴>¹⁵

1 [Iudic. xi, 26].

2 Archid. [9].

3 Et apud omnes gentes confessum] In hunc sensum disserit pro Gallia Dux Nivernensis apud Thuanum libro lix [cap. 4] in anno ciɔ iɔ lxxiv [add. edd. 1642, 1646].

4 [et apud - confessum, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [imo Dion. Halic., de Isocrate iud. c. 9].

6 [Idem - reddidisset, add. in Addendis ed. 1625; edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 Livius lib. xxxii [10, 4] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Hoc iure - excessurum, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 Livius lib. xxxv [16, 7 sqq.].

10 Tacitus Ann. vi [37].

11 Vetera reposcere] τὰ πρὸ Εὐϰλείδου dicunt Graeci ex historia Attica. usus inter alios Nicetas libro i de Alexio Isaacii fatre ubi de Henrico agit Imperatore Friderici filio: ϰαὶ ταῦτα δὴ τὰ πρὸ Εὐϰλείδου ἀνυποστόλως ἀναϰινῶν. ita ille velut ante Eucliden gesta movebat inverecunde [add. edd. 1642, 1646].

12 [Diod. Sic. xv, 78].

13 [Cic., de Off. ii, 22, 79].

14 Quam autem habet aequitatem ut agrum multis annis aut etiam saeculis ante possessum qui habuit amittat] Florus lib. iii, c. 13: Tamen relictas a maioribus sedes, aetate, quasi iure haereditario possidebant [add. edd. 1642, 1646].

15 [μυϑιϰὰς - amittat, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 221]

iii. Quid dicemus? Iuris effectus qui ab animo pendent non possunt tamen ad solum animi actum consequi, nisi is actus signis quibusdam indicatus sit. quia nudis animi actibus efficientiam iuris tribuere non fuerat congruum naturae humanae, quae nisi ex signis actus cognoscere non potest: qua de causa etiam interni actus meri legibus humanis non subiacent. Signa autem nulla de animi actibus certitudinem habent mathematicam, sed probabilem tantum: nam et verbis eloqui aliud possunt homines quam quod volunt et sentiunt, et factis simulare. Neque tamen patitur natura humanae societatis, ut actibus animi sufficienter indicatis, nulla sit efficacia. ideo quod sufficienter indicatum est, pro vero habetur adversus eum qui indicavit. Ac de verbis quidem expedita res.

iv. [1] Factis intelligitur derelictum quod abiicitur, nisi ea sit rei circumstantia, ut temporis causa et requirendi animo¹ abiectum censeri debeat². Sic chirographi redditione³ censetur remissum debitum⁴. Recusari hereditas, inquit Paulus⁵, non tantum verbis, sed etiam re potest et quovis indicio voluntatis. Sic si is qui rei alicuius est dominus sciens cum altero eam rem possidente, tanquam cum domino contrahat, ius suum remisisse merito habebitur: quod cur non et inter reges locum habeat, et populos liberos nihil causae est. [2] Simile est quod superior concedens inferiori, vel imperans id facere quod facere licite non potest, nisi lege solvatur, lege solvisse eum intelligitur⁶. Venit enim hoc non ex iure civili, sed ex iure naturali, quo quisque suum potest abdicare, et ex naturali praesumtione qua voluisse quis creditur quod sufficienter significavit <: quo sensu recte accipi potest quod Ulpianus⁷ dixit iuris gentium esse acceptilationem>⁸.

v. [1] Sub factis autem moraliter veniunt et non facta

1 [animo, edd. 1625, 1631; animum, edd. 1632, 1642, 1646].

2 L. Qua ratione § ult. D. de acq. rer. dom. [l. 9 § 8 xli, 1]. L. Qui levandae. D. ad l. Rhod. [l. 8 D. xiv, 2]. L. Falsus. §. si iactum D. de furtis [l. 43 § 11 D. xlvii, 2].

3 Chirographi redditione] Vide legem secundam D. de pactis [l. 2 D. ii, 14] [add. edd. 1642, 1646].

4 L. Labeo. D. de pactis [l. 2 D. ii, 14].

5 L. Recusari. D. de acq. vel. omitt. hered. [l. 95 D. xxix, 2].

6 L. Quidam. D. de rer. iud. [l. 57 D. xlii, 1]. L. Barbarius. de off. Praetoris [l. 3 D. i, 14].

7 L. an inutilis. D. acceptil. [l. 8 D. xlvi, 4] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [: quo - acceptilationem, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 222]

considerata cum debitis circumstantiis. Sic qui sciens et praesens tacet videtur consentire: <quod et lex Hebraea agnoscit Numer. xxx, 5, et 12¹>². nisi circumstantiae ostendant, quominus loquatur, metu eum vel alio casu impediri. Sic amissum censetur id cuius recuperandi spes proiicitur³, ut porcos a lupo raptos, et quae naufragio amittimus, nostra esse desinere ait Ulpianus⁴, non statim, sed ubi recipi non possunt, id est ubi non est cur credatur aliquis animum domini retinere: ubi nulla talis voluntatis indicia exstant. Nam si missi essent qui rem inquirerent, si promissum μήνυτρον, aliud esset iudicandum. Sic qui rem suam ab alio teneri scit, nec quicquam contradicit multo tempore, is nisi causa alia manifeste appareat, non videtur id alio fecisse animo quam quod rem illam in suarum rerum numero esse nollet. Et hoc est quod alicubi dixit Ulpianus⁵, aedes longo silentio videri pro derelicto a domino habitas. Parum iuste (rescripsit Pius Imperator⁶⁾ praeteritas usuras petis, quas omisisse te longi temporis intervallum indicat: quia eas a debitore tuo, ut gratior apud eum videlicet esses, petendas non putasti. [2] Cui simillimum quid in consuetudine apparet. Nam⁷ haec quoque, semotis legibus civilibus quae certo tempore ac modo eam introduci volunt, a populo subdito introduci potest ex eo quod ab imperium habente toleratur: tempus vero quo illa consuetudo effectum iuris accipit non est definitum, sed arbitrarium, quantum satis est ut concurrat ad significandum consensum⁸. [3] Sed ut ad derelictionem praesumendam valeat silentium, duo requiruntur, ut silentium sit scientis, et ut sit libere volentis. nam non agere nescientis, caret effectu⁹: et alia causa cum apparet, cessat coniectura voluntatis.

vi. Ut haec igitur duo adfuisse censeantur, valent et aliae coniecturae: sed temporis in utrumque magna vis est. Nam

1 [Num. xxx, 12, edd. 1631, 1632; Numer. xxx, 5, et 12, edd. 1642, 1646].

2 [quod - 12, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 Cuius recuperandi spes proiicitur] id שואי dicitur Hebraeis iurisconsultis [add. edd. 1642, 1646].

4 L. Pomponius, D. de acq. rerum dom. [l. 44 D. xli, 1].

5 L. Si finita. §. non autem statim. D. de damno infecto [l. 15 § 21 D. xxxix, 2].

6) L. Cum quidam. §. divus. D. de usuris [l. 17 § 1 D. xxii, 1].

7 Thom. 1, 2. q. 97, art. 3.

8 Suar. l. vii de legibus, cap. 15.

9 Non agere nescientis, caret effectu] Vide infra hoc libro cap. xxii [imo xxi] §. 11. Adde si vacat Bart. Soc. consilio clxxxvii, col. 8. Meischnerum decisione Camerali xi, n. 113, Tomo iii [add. edd. 1642, 1646].

[p. 223]

primum fieri vix potest ut multo tempore res ad aliquem pertinens non aliqua via ad eius notitiam perveniat, cum multas eius occasiones subministret tempus. Inter praesentes tamen minus temporis spatium ad hanc coniecturam sufficit quam inter absentes, etiam seposita lege civili. Sic et incussus semel metus durare quidem nonnihil creditur, sed non perpetuo, cum tempus longum multas occasiones adversus metum sibi consulendi per se vel per alios suppeditet, etiam exeundo fines eius qui metuitur, saltem ut protestatio de iure fiat, aut, quod potius est, ad iudices aut arbitros provocetur.

vii. Quia vero tempus memoriam excedens¹ quasi infinitum est moraliter², ideo eius temporis silentium ad rei derelictae coniecturam semper sufficere videbitur, nisi validissimae sint in contrarium rationes³. Bene autem notatum est a prudentioribus Iurisconsultis, non plane⁴ idem esse⁵ tempus memoriam excedens cum centenario, quanquam saepe haec non longe abeunt: quia communis humanae vitae terminus⁶ sunt anni centum⁷. quod spatium ferme solet aetates hominum, aut γενεὰς tres⁸ efficere: quas Antiocho Romani obiiciebant⁹ cum ostenderent repeti ab eo urbes quas ipse, pater, avus nunquam usurpassent.

viii. [1] Obiiciat aliquis, cum homines se suaque ament, non debere eos credi quod suum est iactare, ac proinde actus negativos, etiam cum magno temporis spatio, non sufficere ad eam quam diximus coniecturam. Sed cogitare rursum debemus, bene sperandum de hominibus, ac

1 Tempus memoriam excedens] Andreas Knich in tractatu de Iure territorii. Reinking lib. i, Classe v, c. ii. 5. Oldendorp. classe iii, art. 2 [add. edd. 1642, 1646] [Tempus memoriā excedens, ed. 1642; Tempus memoria excedens, ed. 1646].

2 L. Hoc iure §. ductus. D. de aqua quot. et aest. [l. 3 § 4 D. xliii, 20].

3 Nisi validissimae sint in contrarium rationes] Menochius 1, cons. xc [add. edd. 1642, 1646].

4 [plane, edd. 1625, 1631, 1642, 1646; plene, ed. 1632].

5 Non plane idem esse] Balbus de praescriptionibus id notavit, et in eodem argumento Covarruvias. Reinking dicto li. i, classe v, cap. ii, n. 40. de tempore memoriam excedente vide eruditissimum Fabrum in consilio pro Ducatu Montisferratensi [p. 155] [add. edd. 1642, 1646].

6 Communis humanae vitae terminus] αἰῶνος μᾶλλον ἢπερ χρόνου dixit Iustinianus in edicto quinto edito in [Alemanni] Notis ad arcanam historiam Procopii [c. 28] [add. edd. 1642, 1646].

7 Eustath. ad Iliadis α [i, 250] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 Γενεὰς tres] nam γενεὰ est τριαϰονταετία, triginta annorum aetas, ut Porphyrius notat in Homericis quaestionibus. Tres γενεὰς saeculum exponit Herodianus Severo [iii, 8, 10]. in ccc annis decem in Aegypto fuisse reges notat Philo in legatione [§ 20]. Lacedaemone annis quingentis reges quatuordecim: Plutarcho indicante in Lycurgo [58 A]. Iustinianus in Novella clix [cap. 2] vetat in iudicia deduci causam, quod iam quatuor γενεαὶ exiissent [add. edd. 1642, 1646].

9 Liv. xxxiv [58, 10].

[p. 224]

propterea non putandum eos hoc esse animo, ut rei caducae causa hominem alterum velint in perpetuo peccato versari, quod evitari saepe non poterit sine tali derelictione. [2] De imperiis vero, quanquam ea magni fieri solent, scire debemus magna esse onera¹, et quae non bene administrata hominem divinae irae reddant obnoxium: ac sicut durum esset qui se tutores dicerent damno pupilli litigare uter ad tutelam ius habeat, <aut qua similitudine ad hanc rem Plato² utitur, nautas navis periculo certare quis eorum potissimum gubernaret>³, ita non semper laudandos qui cum summa iactura, saepe et cum sanguine innocentis populi, disceptare cupiant quis eius populi rem sit curaturus. <Laudatur ab antiquis Antiochi dictum⁴ qui populo Romano gratias egit, quod nimis magna procuratione liberatus⁵ modicis terminis uteretur. Inter multa a Lucano⁶ sapienter dicta illud non postremum est:

tantone novorum

Proventu scelerum quaerunt uter imperet urbi?
Vix tanti fuerat civilia bella movere
Ut neuter>⁷.

[3] Tum vero imperia tandem aliquando in certo et extra controversiae aleam constitui humanae societatis interest; quam quae adiuvant coniecturae, favorabiles putandae sunt. Nam si durum putavit Aratus Sicyonius⁸ privatas quinquaginta annorum possessiones labefactari, quanto magis illud Augusti⁹ tenendum est, eum virum bonum ac civem esse qui praesentem reipublicae statum mutari non vult, et qui, ut apud Thucydidem¹⁰ Alcibiades loquitur, ὅπερ ἐδέξατο σχῆμα τῆς πολιτείας τοῦτο ξυνδιασώζει. quod τὴν παροῦσαν πολιτείαν διαϕυλάττειν dixit Isocrates adversus Callimachum¹¹¹²: sicut et Cicero oratione ad Quirites contra Rullum¹³, otii et

1 Cicero pro Deiot. [13, 36] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 Lib. i [imo de Rep. vi, 4] [add. in edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [aut - gubernaret, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Val. Max. l. xiv, c. 1 [imo iv, 1 Ext. § 9] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 Nimis magna procuratione liberatus] Eius animi videtur fuisse Ionathan Saulis filius [i Sam. xxiii, 17] [add. edd. 1642, 1646].

6 [Lucan. ii, 60-63].

7 [Laudatur - neuter, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 Aratus Sicyonius] sic et possessiones, ut fuerant, reliquerat Thrasybulus pace Athenis constituta [add. edd. 1642, 1646].

9 [Macrob., Sat. ii, 4, 18].

10 [Thucyd. vi, 89].

11 [Isocr., adv. Callimachum 23].

12 [quod τὴν παροῦσαν - Callimachum, add. in Addendis ed. 1625; edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

13 [Cic., de Leg. agrar. iii, 2, 4].

[p. 225]

concordiae patrono convenire ait defendere statum reipublicae qui quoque¹ tempore sit <: et Livius² optimum quemque praesenti statu gaudere>³. [4] Quod si etiam deficerent ea quae iam diximus, tamen⁴ adversus praesumtionem qua quisque sua servare velle creditur, validior est altera, quod credibile non est quenquam eius quod vult, longo tempore nullam plane edere significationem idoneam⁵.

ix. Ac forte non improbabiliter dici potest non esse hanc rem in sola praesumtione positam, sed iure gentium voluntario inductam hanc legem⁶, ut possessio memoriam excedens, non interrupta nec provocatione ad arbitrum interpellata, omnino dominium transferret. Credibile est enim in id consensisse gentes, cum ad pacem communem id vel maxime interesset. <Merito autem dixi possessionem non interruptam, id est ut Sulpitius apud Livium⁷ loquitur: uno et perpetuo tenore iuris semper usurpato, nunquam intermisso. Idem alibi⁸ dixit: perpetuam possessionem ac nullo ambigente. Nam desultoria possessio nihil efficit, quomodo Numidae excipiebant adversus Carthaginienses: per oportunitates nunc illos, nunc reges Numidarum usurpasse ius, semperque penes eum possessionem fuisse qui plus armis potuisset⁹>¹⁰.

x. [1] Sed alia hic, et quidem perdifficilis, suboritur quaestio; an nondum natis ius suum tacite tali derelictione possit decedere. Si non posse dicimus, nihil ad tranquillitatem imperiorum ac dominiorum profecit modo data definitio, cum pleraque talia sint, ut posteris debeantur. Sin posse affirmamus, mirum videbitur quomodo nocere silentium possit his qui loqui non potuerunt, quippe cum nec existerent; aut quomodo aliorum factum aliis damno esse possit.

1 [quoque, edd. 1625, 1631, 1632; quoquo, edd. 1642, 1646].

2 Lib. xxxv [34, 3] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 [et Livius - gaudere, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Ang. de Clavasio in Summa, in verbo Inventa.

5 Nullam plane edere significationem idoneam] Crantzius Saxonicorum xi, n. 10, et 13 [add. edd. 1642, 1646].

6 Iure gentium voluntario inductam hanc legem] Narrat Gregoras [Hist. Byz. xi, 1] cum Catanae maioribus data esset ab Imperatoribus Graecis Phocaea, adiectam legem, ut singuli successores scriptam ederent professionem se eam tenere administratorum titulo, μὴ λάϑῃ παραϰρουσαμένη τὴν βασιλιϰὴν δεσποτείαν τοῦ χρόνου μαϰρὰ περίοδος. ne inobservatus diuturni temporis lapsus ius Imperatoris excluderet. [add. edd. 1642, 1646].

7 Lib. xxxv [16, 8] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Liv. xxxv, 16, 10].

9 Lib. xxxiv [62, 13. Liv.] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

10 [Merito - potuisset, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 226]

[2] Ad huius nodi solutionem sciendum est, eius qui nondum natus est nullum esse ius, sicut nec ulla sunt accidentia rei non existentis. Quare si populus, a cuius voluntate ius regnandi proficiscitur, voluntatem mutet, iis qui nondum nati sunt, ut quibus ius quaesitum nondum est, nullam facit iniuriam. Sicut autem populus expresse mutare voluntatem potest, ita et tacite credi mutasse. Mutata igitur populi voluntate, neque dum existente eorum iure qui exspectari possunt¹; parentibus autem e quibus nasci possunt, qui ius suo tempore essent habituri, id ipsum ius derelinquentibus, nihil est quod obstet quominus illud ut derelictum ab alio occupari possit. [3] Agimus de naturali iure. nam iure civili ut aliae fictiones, ita et haec introduci potest, ut eorum qui nondum sunt personam lex interim sustineat², atque ita impediat, nequid adversum eos occupari possit: quod tamen leges velle non temere censendae sunt, quia privata ista utilitas publicae valde repugnat. Unde et illa Feuda, quae non ex iure proximi possessoris, sed ex vi investiturae primitivae deferuntur, longo satis tempore acquiri posse receptior sententia est: quod ad iura Maioratus et ad res fideicommisso obnoxias non infirmis rationibus subnixus producit summi iudicii Iurisconsultus Covarruvia³⁴⁵. [4] Nihil enim prohibet quominus lege civili ius tale introduci possit, quod uno actu alienari licite non possit; possit tamen ad vitandam dominiorum incertitudinem certi temporis neglectu amitti: atque ita etiam ut exstituris salva sit actio personalis adversum eos qui neglexerunt aut eorum heredes.

xi. Ex his quae diximus apparet et regi adversus regem, et populo libero adversus populum liberum, ius acquiri posse, ut expresso consensu, ita derelictione et eam secuta, aut ex ea vim novam capiente apprehensione. nam quod dicitur, quae ab initio non valent ex post facto convalescere non posse, hanc habet exceptionem, nisi causa nova ius per se

1 Neque dum existente eorum iure qui expectari possunt] Multa sunt in historiis talium derelictionum exempla. Vide unum illustre in Ludovico ix, Francorum rege, pro se liberisque abdicante ius, quod per Blancam matrem in Castellae regnum habere poterat, apud Marianam libro xiii, c. 18 [add. edd. 1642, 1646].

2 Ut eorum qui nondum sunt personam lex interim sustineat] ut lex civilis in haereditate iacente [add. edd. 1642, 1646].

3 c. possessor p. 3, § 3.

4 Spec. tit. de feu. §. Quoniam, vers 3, quaeritur. Chass. de cons. Burg. de mainsmortes, §. 6 vers. par an et jour, n. 2. Cravet. de ant. temp. p. 4, §. Materia, n. 90.

5 [Covarruvia, edd. 1625, 1631, 1632, 1642; Covarruvias, edd. 1646].

[p. 227]

parere idonea intercesserit. Similiter et alicuius populi rex verus amittere poterit regnum et populo subiici; et qui revera non rex, sed princeps erat, rex summo cum imperio fieri¹; et summum imperium quod penes populum aut penes regem in solidum erat inter eos dividi.

xii. [1] Illud etiam indagari operae pretium est; an lex de usucapione aut praescriptione condita ab eo qui habeat summum imperium, pertineat etiam ad ipsum ius imperii, et eius partes necessarias quas alibi² explicavimus. Pertinere arbitrari videntur Iurisconsulti³ non pauci, qui quaestiones de summo imperio ex iure tractant civili Romanorum. Nos aliter arbitramur⁴. nam ut quis legibus obligetur, requiritur in legis auctore, et potestas et voluntas saltem praesumta. Se per modum legis, id est per modum superioris obligare nemo potest: et hinc est quod legum auctores habent ius leges suas mutandi: Potest tamen quis obligari sua lege non directe, sed per reflexionem, qua scilicet pars est communitatis⁵ ex aequitate naturali, quae partes vult componi ad rationem integri. <quod a Saule in regni initiis observatum notat sacra historia Sam. xiv, 40>⁶. Sed hoc hic locum non habet, quia legum auctorem hic consideramus, non ut partem, sed ut eum in quo virtus insit integri. agimus enim de summo imperio qua tale. Sed nec voluntas adfuisse praesumitur: quia legum auctores non censentur se velle comprehendere, nisi ubi et materia et ratio legis sunt universales, ut in aestimandis rerum pretiis. At summum imperium non est paris rationis cum rebus aliis: imo nobilitate sua res alias multum excedit. Neque ullam vidi legem civilem de praescriptione agentem

1 Rex summo cum imperio fieri] vide Vasquium controversiarum illustrium libro i, c, xxiii, 3. Adde eundem libro ii, c. lxxxii, 8, 9, et sequentibus. vide et Panormitanum lib. i. cons. lxxxii [add. edd. 1642, 1646]. Et Peregrinum de Iure Fisci vi, c. viii. §. 10. [Et Peregrinum - §. 10, add. ed. 1646].

2 [L. i C. iii § vi].

3 Bart. in l. Hostes. D. de capt. [l. 24 D. xlix, 15] et in l. i. D. de aqua pluv. arc. [l. i D. xxxix, 3]. Ias. cons. 70, lib. iii. Aymon. de antiq. p. 4, versic. materia ista n. 62. Ant. Corsetus de exc. regis q. 104. Balb. de praescr. 2, p. 5. pr. q. 2. Castal. de Imp. quaest. 53. Covar. in c. peccatum. de reg. iuris in 6. p. 2. §. 9 in fine.

4 Nos aliter arbitramur] Et Don Garzias Mastrill. de Magistratu libro iii, c. ii, 26. Ioh. Oldendorpius consil. Marp. v, num. 47, volum. i [add. edd. 1642, 1646].

5 Qua scilicet pars est communitatis] Vide infra hoc libro, titulo xx, §. 22 [imo 24]. Seneca epistola lxxxv [§ 35]: Duas personas habet gubernator: alteram communem cum omnibus qui eandem conscenderunt navem, qua ipse quoque vector est, alteram propriam qua gubernator est. Tractant hoc Claud. Seisellus de rep. Gall. lib. i [c. 12]. Chassanaeus de Gloria mundi parte v. cons. 5. Gailius libr. ii, obs. lv, num. 7. Bodinus de republica libr. i, c. viii. Reinkinck. i, c. xii [add. edd. 1642, 1646].

6 [quod - 40, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 228]

quae summum imperium comprehenderet, aut comprehendere voluisse probabiliter censeri posset. [2] Unde sequitur, neque tempus lege definitum sufficere ad acquirendum summum imperium aut partem eius necessariam, si desint coniecturae naturales de quibus supra egimus: neque tantum temporis spatium requiri, si intra id tempus eae coniecturae quantum satis est adsint: neque legem civilem quae acquiri certo tempore res vetat, ad res summi imperii pertinere. Posset tamen in ipsa imperii delatione populus suam exprimere voluntatem; quo modo ac tempore amitti imperium non utendo posset: quae voluntas sequenda haud dubie esset, nec infringi posset a rege etiam summum imperium obtinente: quia non ad imperium ipsum, sed ad eius habendi modum pertineret: quo de discrimine alibi¹ diximus.

xiii. Ea vero quae de summi imperii natura non sunt, nec ut proprietates naturales ad eam pertinent, sed aut separari ab ea naturaliter possunt, aut saltem cum aliis communicari, omnino subiacent legibus populi cuiusque civilibus quae de usucapione et praescriptione factae sunt². Sic subditos esse videmus qui praescriptione acquisierunt, ut appellari ab iis non possit: ita tamen ut semper aliqua ab eis sit provocatio, per supplicationem scilicet, vel alium modum. nam ut ab aliquo nulla ratione possit provocari cum persona subditi repugnat, ac proinde ad summum imperium aut partem eius pertinet, nec potest aliter acquiri quam secundum ius naturale cui summa imperia subiacent.

xiv. [1] Ex his apparet quatenus recipi possit quod aiunt nonnulli³, semper licere subditis si possint in libertatem, eam scilicet quae populi est, se vindicare: quia quod vi partum est imperium vi possit dissolvi; quod autem ex voluntate sit profectum, in eo poenitere liceat, et mutare voluntatem. Nam et quae vi parta primum sunt imperia, possunt ex voluntate tacita ius firmum accipere, et voluntas, aut ex initio constituti imperii, aut ex post facto esse potest talis ut ius det quod in posterum a voluntate non pendeat. Agrippa rex apud Iosephum⁴ in oratione ad Iudaeos, qui ex praepostero repetitae libertatis studio

1 [Lib. 1 C. iii § xi].

2 Covar. c. possessor. p. 2 § 2, n. 12, 13.

3 Quod aiunt nonnulli] Ut Vasquius dicto libro ii, c. lxxxii, n. 3 [add. edd. 1642, 1646].

4 [Ioseph., Bell. Iud. ii, 16, 4].

[p. 229]

Zelotae dicti sunt, sic ait: Intempestivum est nunc libertatem concupiscere. Olim ne ea amitteretur certatum oportuit. Nam servitutis periculum facere durum est, et ne id subeatur, honesta certatio. At qui semel subactus deficit, non libertatis amans dicendus est, sed servus contumax: Atque ipse Iosephus¹ ad eosdem: Honestum quidem est pugnare pro libertate, sed id olim factum oportuit². At qui victi semel sunt et longo tempore paruerunt, si iugum excutiant, faciunt quod desperatorum hominum est, non quod libertatem amantium. Et hoc ipsum Cyrus³ olim Armenio regi dixerat, qui rebellioni suae obtendebat libertatis pridem amissae desiderium. [2] Caeterum quin et regis longa patientia talis qualem supra descripsimus, possit populo sufficere ad pariendam libertatem publicam, ex praesumta imperii derelictione, minime dubitandum arbitror.

xv. Iura vero quae non habent quotidianum exercitium, sed semel ubi commodum erit, ut luitio pignoris⁴; item iura libertatis quibus actus is qui exercetur non est directe contrarius, sed ei inest ut pars suo integro; velut si quis per centum annos societatem cum uno duntaxat vicino habuerit, cum tamen habere et cum aliis posset, non amittuntur nisi ex quo tempore intercessit prohibitio aut coactio, eique paritum est cum sufficienti consensus significatione. quod cum non iuri civili tantum, sed et rationi naturali congruat, merito locum habebit etiam inter summae fortunae homines.

1 [Ioseph., Bell. Iud. v, 9, 3].

2 Honestum pugnare pro libertate, sed id olim factum oportuit] Eadem ferme verba reperies in oratione comitis Blanderatensis ad Mediolanenses apud Radevicum i, c. 40 [add. edd. 1642, 1646].

3 Xenoph. Cyri de instit. iii [1, 10] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Ut luitio pignoris] Vide Parutam historia Veneta vii [p. 562 ed. 1605] [add. edd. 1642, 1646].