De iure belli ac pacis [Het recht van oorlog en vrede]

[p. 205]

Caput III
De acquisitione originaria rerum, ubi de mari et fluminibus

I.	Originariam acquisitionem fieri per divisionem aut occupationem.
II.	Reiiciuntur hic alii modi, ut concessio iuris incorporalis;
III.	Item specificatio.
IV.	Occupatio duplex, ad imperium, ad dominium: quae distinctio explicatur.
V	Occupationem mobilium lege posse anteverti.
VI.	Quo iure nitatur dominium infantium et amentium.
VII.	Flumina occupari posse.
VIII.	An et mare.
IX.	Olim in partibus Romani imperii id non licuisse:
X.	Naturae tamen ius non obstare in parte maris quae terris quasi clausa sit.
XI.	Quomodo talis occupatio fiat et quamdiu duret.
XII.	Talem occupationem ius non dare impediendi transitus innoxii.
XIII.	Imperium in partem maris occupari posse, et quomodo.
XIV.	Vectigal navigantibus mari ex certis causis imponi posse.
XV.	De pactionibus quae populum aliquem ultra certos terminos vetant navigare.
XVI.	Fluminis cursus mutatus an territorium immutet cum distinctione explicatur.
XVII.	Quid sentiendum si alveus plane mutatus sit?
XVIII.	Flumen interdum totum accedere territorio.
XIX.	Res derelictas occupanti cedere, nisi populus dominium quoddam generale occupaverit.

Singulari iure aliquid nostrum fit acquisitione originaria aut derivativa. Originaria acquisitio olim cum genus humanum coire posset, fieri potuit etiam per divisionem, ut diximus, nunc per occupationem tantum.

ii. Dicat forte aliquis etiam concessione servitutis, constitutione pignoris aliquid originarii acquiri: sed recte expendenti apparebit id ius novum non esse nisi modo. nam virtute ipsa inerat in dominio domini.

iii. Paulus Iurisconsultus¹ acquirendi causis et hanc annumerat, quae maxime videtur naturalis, si quid ipsi ut in rerum natura esset fecimus. Sed cum naturaliter nihil fiat

1 L. Possideri §. Genera. D. de aƆq. poss. [l. 3 § 21 D. xli, 2].

[p. 206]

nisi ex materia prius existente, ea si nostra fuerit, continuabitur dominium specie introducta: si nullius, ad occupationis genus haec acquisitio pertinebit: sin aliena, iam naturaliter nobis solis eam non acquiri infra apparebit.

iv. [1] De occupatione ergo quae post prima illa tempora solus est naturalis et originarius modus¹ videndum est nobis. In his autem quae proprie nullius sunt duo sunt occupabilia, imperium et dominium quatenus ab imperio distinguitur. Seneca ita haec duo expressit. Ad reges potestas omnium pertinet, ad singulos proprietas². <Dion Prusaeensis³ hoc modo: ἡ χώρα τῆς πόλεως· ἀλλ· οὐδὲν ἧττον τῶν ϰεϰτημένων ἕϰαστος ϰύριός ἐστι τῶν ἑαυτοῦ: Regio civitatis est: at non eo minus in ea suum quisque possidet>⁴. Imperium duas solet habere materias sibi subiacentes, primariam personas, quae materia sola interdum sufficit, ut in exercitu virorum, mulierum puerorum quaerente novas sedes; et secundariam locum, qui territorium dicitur. [2] Quanquam autem plerumque uno actu quaeri solent imperium et dominium, sunt tamen distincta⁵: ideoque dominium non in cives tantum, sed et in extraneos transit, manente penes quem fuit imperio. Siculus libro de conditionibus agrorum⁶: Auctores assignationis, divisionisque, non sufficientibus agris coloniarum, quos ex vicinis territoriis sumsissent, assignaverunt quidem futuris civibus coloniarum: Sed iurisdictio in agris qui assignati sunt penes eos remansit, ex quorum territorio sumti sunt. <Demosthenes oratione de Haloneso⁷

1 [naturalis et originarius acquirendi modus, ed. 1625; naturalis an et originarius modus, edd. 1631, 1642, 1646; naturalis et originarius modus, ed. 1632].

2 Ad reges potestas omnium pertinet, ad singulos proprietas] Locus est libro vii de Beneficiis c. iv. sequitur c. v: Omnia rex imperio possidet, singuli dominio. et c. vi: Caesar omnia habet: fiscus eius privata tantum ac sua. Symmachus x, epist. 54: Omnia regitis, sed suum cuique servatis..Philo libro περὶ ϕυτουργίας [§ 13]: οἱ βασιλεῖς ϰαὶ τῶν ϰατὰ τὴν χώραν ἁπάντων ὄντες ϰτημάτων δεσπόται, ϰαὶ ὅσων ἐπιϰρατεῖ ν οἱ ἰδιῶται δοϰοῦσι, μόνα ταῦτα ἔχειν νομίζονται ἅπερ ἐπιτρόποις ϰαὶ ἐπιμεληταις ἐγχειρίσαιεν, ἀϕ᾽ ὧν ϰαὶ τὰς ἐτησίους προσόδους ἐϰλέγουσιν. Reges cum sint domini omnium quae in ipsorum sunt ditione, etiam eorum quae a privatis possidentur, tamen videntur ea tantum habere quae procuratoribus et rationalibus suis dispensanda committunt, a quibus annuos recipiunt proventus. Plinius Panegyrico [50, 2]: tandem imperium principis, quam patrimonium maius est. [add. edd. 1642, 1646].

3 Orat. xxxi [p. 324] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Dion - possidet, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 Sunt tamen distincta] itaque et apud Apollodorum [iii, 9, 1; 14, 6] videas tum Arcadiae tum Atticae terras divisas, uno retinente πᾶν τὸ ϰράτος omne imperium [add. edd. 1642, 1646].

6 [Siculus Flaccus, de Cond. agr. in fine].

7 [Demosth., de Haloneso 42].

[p. 207]

agros qui eorum sunt quorum est territorium vocat ἐγϰτήματα, qui in alieno ϰτήματα>¹.

v. In loco autem cuius imperium iam occupatum est ius occupandi res mobiles anteverti posse lege civili supra diximus: Est enim hoc ius ex iure naturae permittente non praecipiente, ut liceat semper. Neque enim id requirit humana societas. Quod si quis dicat videri ius gentium esse, ud id liceat, respondebo etiamsi in aliqua parte orbis id communiter ita receptum sit, aut fuerit, non tamen habere vim pacti inter gentes, sed esse ius civile plurium gentium distributim, quod a singulis tolli potest. Et alia² multa sunt quae iuris gentium vocant Iurisconsulti, ubi de rerum divisione et acquirendo dominio agitur.

vi. Notandum et hoc, si solum ius naturale spectamus, dominium non dari, nisi in eo qui ratione utitur. Sed ius gentium ob utilitatem communem introduxit, ut et infantes et furiosi dominia accipere et retinere possent, personam illorum interim quasi sustinente humano genere. Sed nimirum humana iura multa constituere possunt praeter naturam, contra naturam nihil. Ideo dominium hoc quod favore infantium et his similium, consensu gentium humanius viventium introductum est, stat intra actum primum nec ad actum secundum, ut loquuntur scholae, potest pertingere: id est ad habendi, non ad per se utendi ius pertinet. Nam alienatio et si qua huic sunt similia in ipsa sui natura includunt actum utentis ratione voluntatis, quae in talibus existere non potest. Quo non male referas illud Pauli Apostoli³, pupillum quanquam rerum paternarum dominum, dum eius est aetatis, nihil differre a servis, exercitio dominii scilicet. De mari coepimus supra⁴ aliquid dicere quod nunc absolvendum est.

vii. Flumina occupari potuerunt, quanquam nec supra nec infra includuntur territorio, sed cum aqua superiori et cum inferiori, aut cum mari cohaerent. Sufficit enim quod maior pars, id est latera clausa sunt ripis, et quod comparatione terrarum exiguum quid est flumen.

1 [Demosthenes - ϰτήματα, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [talia, ed. 1625; alia, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 Gal.iv, 1.

4 [pag. 198-199].

[p. 208]

viii. Ad hoc exemplum videtur et mare occupari potuisse ab eo qui terras ad latus utrumque possideat, etiamsi aut supra pateat ut sinus, aut supra et infra, ut fretum, dummodo non ita magna sit pars maris, ut non cum terris comparata portio earum videri possit. Et quod uni populo aut Regi licet, idem licere videtur et duobus aut tribus, si pariter mare intersitum occupare voluerint. nam sic flumina quae duos populos interluunt, ab utroque occupata sunt, ac deinde divisa.

ix. [1] Fatendum est in partibus cognitis Romano imperio a primis temporibus ad Iustinianum usque iuris gentium fuisse ne mare a populis occuparetur, etiam quod ius piscandi attinet. Nec audiendi sunt qui existimant cum in iure Romano¹ mare omnium commune dicitur, commune civium Romanorum intelligi. Nam primum voces ita sunt universales, ut hanc restrictionem non ferant. Nam quod Latine mare omnium commune dicitur, explicat Theophilus, ϰοινὸν πάντων ἀνϑρώπων. Ulpianus² mare omnibus natura patere dixit, et ita omnium esse sicut aër. Celsus³ maris communem esse usum omnibus hominibus. Praeterea manifeste distinguunt Iurisconsulti publica populi, in quibus et flumina, ab his communibus. Ita in institutionibus⁴ legimus: Quaedam naturali iure communia sunt omnium⁵, quaedam publica: Naturali iure communia sunt omnium haec, aër, aqua profluens, et mare et per hoc littora maris. Flumina autem omnia et portus publica sunt. et apud Theophilum: ϕυσιϰῷ μὲν οὖν διϰαίϕ ϰοινὰ πάντων ἀνϑρώπων ἐστὶ ταῦτα, ὁ ἀὴρ, τὸ ὕδωρ, τὸ ἀένναον, ϑάλασσα. Mox: ποταμὸὶ δὲ πάντες ϰαὶ λιμένες πουβλιϰοί εἰσι, τουτέστι τοῦ δήμου τοῦ Ῥωμαιϰοῦ. [2] Sed et de littoribus⁶ dixit Neratius⁷, non ita esse publica, ut quae in patrimonio sunt populi, sed ut ea quae primum a natura prodita sunt, et in nullius adhuc dominium pervenerunt, id est ne populi quidem ullius: cum quo responso pugnare videtur quod

1 L. Quaedam. D. de rer. divis. [l. 2 D. i, 8]. Instit. de rer. divis. §. 1 [§ 1 Inst. ii, 1].

2 L. Vendit. Comm. praed. [l. 13 D. viii, 4].

3 L. Littore. D. nequid in loco publico [l. 3 D. xliii, 8].

4 De rer. divis. § 1 [§ 1 Inst. ii, 1].

5 Communia sunt omnium] Michael Attaliates [Synopsis tit. 2]: τινὰ δὲ πάντων εἰσὶν, οἶον ὁ ἀὴρ, τὸ ῥέον ὕδωρ, ἡ ϑάλασσα, ὁ αἰγιαλὸς τῆς ϑαλάσσης. Quaedam sunt omnium, ut aer, ut aqua profluens, ut mare et littus maris [add. edd. 1642, 1646].

6 De littoribus] In Basilicorum Eclogis lib. i, tit. i, c. 13. οἱ αἰγιαλοὶ ἐν τῇ πάντων ἐξουσίᾳ εἰσὶ. littora in omnium sunt potestate. vide et libro liii, tit. vi [add. edd. 1642, 1646].

7 L. Quod in littore. D. de acq. dom. [l. 14 D. xli, 1].

[p. 209]

Celsus¹ scripsit: Littora in quae populus Romanus imperium habet, populi Romani esse arbitror: maris autem usum communem omnibus hominibus. Sed conciliari videntur ita haec posse, si dicamus Neratium de littore loqui, quatenus usus eius navigantibus, aut praetervehentibus est necessarius: Celsum vero quatenus ad utilitatem assumitur, puta ad aedificium permanens: quod a Praetore impetrari solere Pomponius² nos docet, ut et ius aedificandi in mari, id est in parte littori proxima, et quae littori quasi accensetur.

x. [1] Haec quanquam vera sunt, tamen ex instituto³ non ex naturali ratione provenit, quod mare eo quo diximus sensu occupatum non est, aut occupari iure non potuit. Nam et flumen publicum est, ut scimus, et tamen ius piscandi in diverticulo fluminis⁴ occupari a privato potest. sed et de mari dictum a Paulo⁵ est, si maris proprium ius ad aliquem pertineat, uti possidetis interdictum ei competere, quoniam ad privatam iam causam pertinet non ad publicam haec res, utpote cum de iure fruendi agatur quod ex privata causa contingit, non ex publica: ubi haud dubie de exigua agit maris portione, quae in fundum privatum admittitur⁶: quod a Lucullo⁷ et aliis factum legimus.

1 d.l. littore. D. Ne quid in loco publico [supra p. 208 n. 3].

2 L. Quamvis. D. de acq. dom. [l. 50 D. xli, 1].

3 Ex instituto] quo ipso instituto usi et Angli contra Danos. vide optimum Camdenum in regno Elisabethae anno ciɔ iɔc [add. 1642, 1646].

4 L. Si quisquam. D. de divers. temp. praescr. [l. 7 D. xliv, 3].

5 L. Sane. D. de iniuriis [l. 14 D. xlvii, 10].

6 De exigua agit maris portione quae in fundum privatum admittitur] Sallustius [Bell. Catil. xiii, 1]: a privatis compluribus subversos montes, maria constructa. Horatius Lyricorum libro ii, carmine xviii [Od. ii, 18, 20]:

marisque Baiis obstrepentis urges

Summovere littora:

et libro iii, carmine i [33]:

Contracta pisces aequora sentiunt
Iactis in altum molibus.

Velleius Paterculus [ii, 33]: Iniectas moles mari et receptum suffossis montibus mare. Seneca in excerptis controversiarum libr. v, controv. v: Maria submoventur proiectis molibus. Plinius de terra lib. ii, c. xxxiii [Nat. Hist. ii, 63]: Ut freta admittamus, eroditur aquis. stagna stupenda admisso mari dixit Lampridius Severo [26]. Cassiodorus ix, c. vi: Quantis ibi molibus marini termini decenter invasi sunt, quantis in visceribus aequoris terra promota est? Tibullus [ii, 3, 45 sq.]:

Claudit et indomitum moles mare, lentus ut intra

Negligat hibernas piscis abesse minas.

De talibus piscinis maritimis agit Plinius libro xxxi. cap. vi [Nat. Hist.]. Columella rei rusticae libro viii, c. xvi, et xvii. ubi hoc inter alia, lautitias locupletum maria ipsa Neptunumque clausisse. Similia habet Ambrosius Hexaemero v, c. x. et de Nabuthe cap. iii. et Martialis aliquot locis [e.g. x, 30, 19 sqq.] [add. edd. 1642, 1646].

7 A Lucullo] Varro [de Re rust. iii, 17, 9] de eo: Ad Neapolim L. Lucullus, posteaquam perfodisset montem et maritima flumina immisisset in piscinas, quae reciprocae fluerent, ipse Neptuno non cederet eo piscatu. Plutarchus eius vita [518 C]: ϰαὶ τροχοὺς ϑαλάσσης ϰαὶ διαδρομὰς ἴχϑυοϕόρους τοῖς οἰϰητηρίοις περιελίσσοντος ϰαὶ διαίτας ἐναλίους ϰτίζοντος. cum ipse maris alveos et plenos piscibus euripos villis suis circumdaret, inque ipso mari coenacula fabricaret. Plinius libro ix, cap liv [Nat. Hist.]: Lucullus exciso monte iuxta Neapolim, maiore impendio quam villam aedificaverat, euripum et maria admisit. qua dc causa Magnus Pompeius Xerxem togatum eum appellabat [add. edd. 1642, 1646].

[p. 210]

<Valerius Maximus¹ de C. Sergio Orata: Peculiaria sibi maria excogitavit, aestuariis intercipiendo fluctus>². Sed idem postea contra veterum Iurisconsultorum³ responsa ad πρόϑυρα⁴, id est vestibula in Bosphoro Thracico produxit Leo Imperator, ut ea quoque septis quibusdam quas ἐποχὰς vocabant includi, et privatim vindicari possent. [2] Quod si privatorum fundis aliquid maris potestaccedere, quatenus inclusum nempe est, et ita exiguum ut fundi portio censeri possit, nec quo minus id fiat repugnat ius naturae; quidni et portio maris inclusa littoribus eius fiat populi eorumve populorum cuius quorumve sunt littora, dum ea pars maris ad territorium comparati non maior sit quam diverticulum maris comparatum ad magnitudinem fundi privati? Nec obstare quod mare non undique includatur exemplo fluminis intelligi potest, et exemplo maris ad villam admissi. [3] Sed multa quae natura permittit, ius gentium ex communi quodam consensu potuit prohibere. Quare quibus in locis tale ius gentium viguit, neque communi consensu sublatum est, maris portio quamvis exigua et maxima sui parte inclusa littoribus in ius proprium populi alicuius non concedet.

xi. Verum notandum etiam si quibus in locis ius illud gentium de mari receptum non esset, aut sublatum, tamen ex eo solo quod terras populus occuparit mare occupatum colligi non posse: nec animi actum sufficere, sed actu externo esse opus, unde occupatio possit intelligi. Deinde vero si deseratur⁵ possessio ex occupatione nata, iam mare redire ad veterem naturam, id est ad usum communem: quod de inaedificato littore respondit Papinianus⁶, et de piscatione in fluminis diverticulo.

xii. Illud certum est etiam qui mare occupaverit navigatio-

1 L. ix. 1 [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [Valerius - fluctus, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 L. Iniuriarum, circa finem. D. de iniuriis [l. 13 § 7 D. xlvii, 10].

4 πρόϑυρα] vide Leonis novellas lvii, cii, ciii, civ. Attaliaten pragmaticorum tit. xcv. 'Harmenopulum lib. ii, tit. i. § περὶ προϑύρων [§ 54] Vide et summum virum lacobum Cuiacium Observat. xiv. I [add. edd. 1642, 1646].

5 [omittatur, edd. 1625, 1631, deseratur, edd. 1632, 1642, 1646].

6 L. Praescriptio D. de usur. [l. 45 D. xli. 3].

[p. 211]

nem impedire non posse inermem et innoxiam, quando nec per terram talis transitus prohiberi potest, qui et minus esse solet necessarius et magis noxius.

xiii. [1] Ut autem solum imperium in maris partem¹ sine

1 Imperium in maris partem] Philo [de Plantat. Noe § 16] de regibus: ϰαὶ τὰ ἄπειρα πλήϑει ϰαὶ μεγἐϑει πελάγη προσεϰτήσαντο. etiam maria numero infinita, immensa magnitudine, ad terras adiecere. Lycophron [Alexandr. 1229]:

γῆς ϰαὶ ϑαλάσσης σϰῆπτρα ϰαὶ μοναρχίαν.
Terrae marisque sceptra, regnorumque opes.

Virgilius [Georg. i, 31]:

Teque sibi generum Tethys emat omnibus undis.

Iulius Firmicus [Mathes. vi, 1]: maris ac terrae dominia possidentes. Nonnus [Dionys. xlii, 474]:

βερόη ϰράτος ἔσχε ϑαλάσσης
Beroe pelagus ditione tenebat.

Termini regnorum Suetiae in medio freti Oresund. Iohannes Magnus in Archiepiscopis Upsalensibus cap. xv. De Tyro Curtius [iv. 4, 19]: Mare non vicinum modo, sed quocunque classes eius adierunt ditionis suae fecit. Unde proverbium Tyria maria apud Festum [i.v. Tyria]. Isocrates [Panathen. 18] de Lacedaemoniis et Atheniensibus: συνέβη ἑϰατέραν ϰυρίαν γενέσϑαι τῆς ϰατὰ ϑάλατταν ἣν ὁπότεροι ἂν ϰατάσχωσιν, ὑπηϰόους ἔχουσι τὰς πλείστας τῶν πόλεων. Sic evenit, ut civitas utraque terram adipisceretur eam, quae mari ab ipsis possesso adiaceret, plurimasque urbes haberet sibi obsequentes. Demosthenes de Lacedaemoniis in Philippica ii [imo iii, 47]: ϑαλάσσης ἦρχον ϰαὶ γῆς ἁπάσης. Et mare omne et terras tenebant. Scriptor vitae Timothei [Corn. Nepos, Vitae xiii, 2]: quo facto Lacedaemonii de diuturna contentione destiterunt, et sua sponte Atheniensibus imperii maritimi principatum concesserunt. Scriptor orationis de Haloneso quae est inter Demosthenica [§ 14] de Philippo loquens Macedone: οὐδὲν ἄλλο ἢ τοῦτο ἀξιῶν ὑϕ᾽ ἡμῶν εἰς τὴν ϑάλασσαν ϰατασταϑῆναι ϰαὶ ὁμολογῆσαι ὑμᾶς ὡς οὐϰ ἄνευ Φιλίππου οὐδε τὴν ἐν τῇ ϑαλάσσῃ ϕυλαϰὴν δυνατοί ἐστε ϕυλάττειν. Nihil ille quaerit aliud, quam a nobis in possessione constitui maris, et a nobis confessionem exprimere, nos absque ipso nec maris custodiam posse retinere. Iulianus Imperator [Orat. iii p. 107 C] de Alexandro, molitum eum esse bellum hoc animo: ὅπως γῆς τε ἁπάσης ϰαὶ ϑαλάττης ϰύριος γένοιτο. ut terrae marisque totius dominus fieret. Huius successor Antiochus Epiphanes apud Gorioniden: Nonne terra et mare mea sunt? De alio eiusdem successore Ptolemaeo Theocritus [Idyll. xvi. 76]:

πολλᾶς δὲ ϰρατέει γαίας, πολλᾶς δὲ ϑαλάσσας.
Lateque imperitat terris, lateque profundo.

Item [ib. 91 sq.]:

ϑάλασσα δὲ πᾶσα ϰαὶ αἶα

ϰαὶ ποταμοὶ ϰελάδοντες ἀνάσσονται Πτολεμαίῳ.

omnis tellusque fretumque

Altisonique amnes sub rege iacent Ptolemaeo.

Tempus est ad Romanos veniamus. Scipioni maiori sic Annibal in Livio [xxx, 30, 26]: Carthaginenses inclusi Africae littoribus, vos, quando Diis ita placuit, externa etiam terra marique videamus regere imperia. De minore Scipione Claudianus [de Cons. Stilich. iii praef. 7 sq.]:

patriis primo cum manibus ultor

Subderet Hispanum legibus Oceanum.

Itaque Mare internum passim suum vocant Romani, Sallustius, Florus, Mela, alii. Sed plus adiicit Dionysius Halicarnassensis [1, 3]: πάσης ϰρατεῖ ϑαλάσσης οὐ μόνον τῆς ἐντὸς Ἡραϰλείων στηλῶν, ἀλλὰ ϰαὶ τῆς ὠϰεανίτιδος ὁση πλεῖσϑαι μὴ ἀδυνατός ἐστι: Populus Romanus omni mari imperat, non modo ei quod intra columnas est Herculis, sed et Oceani, in quantum navigatur. De iisdem Dion Cassius [imo Themistius, Or. xix, 227 b]: πάσης σχεδόν βασιλεύοντες γ ῆς ϰαὶ ϑαλάσσης. omni ferme imperant terrae marique. Appianus in praefatione describens Romani Imperii magnitudinem, sub eo ponit mare Euxinum, Propontidem, Hellespontum, Aegaeum, Pamphylium et Aegyptium mare. Pompeio datum imperium in omne id mare quod intra Herculeas est columnas. ita Plutarchus et Appianus. Philo in Flaccum [§ 12]: ἀϕ᾽ οὗ τὴν ἡγεμονίαν ὁ Σεβαστὸς οἶϰος ἀνήψατο γῆς ϰαὶ ϑαλάσσης. ex quo Caesarum domus terrae marisque imperium adepta est. de Augusto Ovidius [Metamorph. xv, 831]:

pontus quoque serviet illi.

Inscriptio in eius honorem: Orbe terrae et mari pacato Augustus Ianum Quirinum terra marique pace parta ter clausit, teste Suetonio [August. 22], qui de eodem [ibid. 49]: Classem Miseni et alteram Ravennae ad tutelam Superi et Inferi maris collocavit. Ad Tiberium Valerius Maximus [praefat.]: penes te hominum Deorumque consensus Maris et terrae regimen esse voluit. de eodem Philo [de legat. ad Caium § 21]: γῆς ϰαὶ ϑαλάσσης ἀναψάμενον, ϰατὰ ϰράτος. qui imperio terram ac mare complectebatur. Idem de Caio Tiberii successore [ibid. § 2]: γάιον μετὰ τὴν Τιβερίου τελευτὴν παρειληϕότα τὴν ἡγεμονίαν πάσης γῆς ϰαὶ ϑ αλάττης. Caium qui post mortem Tiberii imperium omne terrae marisque suscepit. Vespasianum Iosephus [Bell. Iud. iii, 8, 9] vocat, δεσπότην ϰαὶ γῆς ϰαὶ ϑαλάσσης, terrae marisque dominum: idem ius Antonino multis in locis Aristides tribuit. Procopius [de Aedificiis i, 2] Imperatoris statuas effictas narrat orbem tenentes, ὄτι γῆ τε αὐτῷ ϰαὶ ϑάλασσα δεδούλωται, quod ei subiecta esset terra et mare. Nicetas Patricius Adriatici littoris servator in literis Ludovici ii. Constantinus monomachus in historia dicitur γῆς ϰαὶ ϑαλάσσης ϰύριος ϰαὶ δεσπότης, terrae marisque Imperator ac dominus. Et inter themata, id est provincias Romani Imperii, ponitur mare Aegaeum [Constant. Porphyr. i th. 17]. Francos mari ad Massiliam et circum imperasse narrat Procopius Gotthicorum iii [33]. De iure Venetae reipublicae vide Parutam libro vii [p. 526]. et specialem historiam de Uscochis. Addi his possunt Iurisconsulti recentiores ad c. ubi periculum de Electis in vi [c. 3, 1, 6 in vi^o]. Bartolus, Angelus, Felinus in c. ad liberandum in principio: de Iudiciis [c. 17 Decretal. v, 6]. Baldus ad titulum Digestorum de rerum divisionibus [D. i, 8] col 2. Afflictus in tit. quae sint regalia [Feud. ii, 56]. Cacheranus decisione Pedemontana 155, num. 4. ubi ex Baldo dicit totum mundum hoc iure uti [add. edd. 1642, 1646]. Albericus Gentilis Advocationis Hispanicae i. 8. [Albericus - i. 8., add. ed. 1646].

[p. 212]

alia proprietate occupetur, facilius potuit procedere: neque arbitror ius illud gentium¹ de quo diximus obstare. Argivi olim cum Atheniensibus expostularunt, quod suo mari Spartanos Argivorum hostes transire sivissent quasi violato federe quo cautum erat ne alter populus hostes alterius sineret ire <διὰ τῆς ἑαυτῶν²>³, per sui imperii loca. <Et in induciis annalibus belli Peloponnesiaci permittitur Megarensibus navigare mari quod ad ipsorum sociorumque terram pertineat, τῇ ϑαλάσσῃ ὅσα ἂν ϰατὰ τὴν ἑαυτῶν ϰαὶ ϰατὰ τὴ ν ξυμμαχίαν⁴. Sic ϑάλασσαν τὴν τῶν Ῥωμαίων πᾶσαν, mare omne quod Romani est imperii, dixit Dion Cassius libro xlii⁵>⁶. Themistius de Romano Imperatore; τὴν γῆν ϰαὶ ϑάλασσαν ὑπήϰοον ἔχων habens sibi subditam terram et mare⁷. <Oppianus⁸ ad Imperatorem:

σοῖς μὲν γὰρ ὑπὸ σϰήπτροισι ϑάλασσα εἰλεῖται
tuis etenim sub legibus aequor Volvitur.

Et Dion Prusaeensis in altera ad Tharsenses⁹ multa ei civitati ab Augusto ait concessa, inter alia ἐξουσίαν τοῦ ποταμοῦ, τῆς ϑαλάττης τῆς ϰατ᾽ αὐτὴν, ius in amnem Cydnum et proximam maris partem. Et apud Virgilium¹⁰ legimus:

1 Bossius [in textu ed. 1625. Bessius, corr. in Erratis ed. 1625] tit. de aquis. n. 36. allegans Bal. Cepoll. [Cepall. in text. ed. 1625; Cepoll. in Erratis ed. 1625, ed. 1632; Cepoll., edd. 1631, 1642, 1646] et alios. Vide l. Unicam, c. de Classicis lib. xi [lib. vi, ed. 1632] [l. un. C. xi, 13].

2 Thucydid. lib. vii [imo v, 56].

3 [διὰ τῆς ἐαυτῶν, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Thucid. lib. iv [118]. [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [Dio Cass. xlii, 5].

6 [Et libro xlii, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 [Themistius - mare, add. in Addendis ed. 1625, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Oppian., Halieut. iii, 4].

9 [Dio Chrysost., Orat. xxxiv p. 415].

10 [Virg., Aen. i, 236].

[p. 213]

 

Qui mare, qui terras omni ditione tenerent.

Apud Gellium¹: Fluminum quae in mare, qua imperium Romanum est fluunt. Notat Strabo² Massilienses multa cepisse spolia cum praeliis navalibus vicissent τοὺς ἀμϕισβητοῦντας τῆς ϑαλάσσης ἀδίϰως eos qui iniuste de mari controversiam moverent. Idem³ Sinopen ait imperitasse mari intra Cyaneas>⁴. [2] Videtur autem imperium in maris portionem eadem ratione acquiri qua imperia alia, id est, ut supra diximus, ratione personarum et ratione territorii. Ratione personarum, ut si classis, qui maritimus est exercitus, aliquo in loco maris se habeat: ratione territorii, quatenus ex terra cogi possunt qui in proxima maris parte versantur, nec minus quam si in ipsa terra reperirentur.

xiv. Quare nec contra ius naturae aut gentium faciet qui recepto in se onere tuendae navigationis <iuvandaeque per ignes nocturnos et brevium signa>⁵, vectigal aequum⁶ imposuerit navigantibus, quale fuit Romanum vectigal Erythraeum⁷ ob sumtus exercitus maritimi adversus piraticas excursiones: et quod in ponto Byzantini exigebant⁸ διαγώγιον, et quod iam olim Athenienses occupata Chrysopoli exegerant in ponto eodem, memorante utrumque Polybio⁹: et quod in¹⁰ Hellesponto <olim Athenienses eosdem exegisse ostendit Demosthenes in Leptinen¹¹¹²>¹³, suo autem

1 [Gell. x, 7].

2 Lib. iv [l. 5] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

3 Lib. xii [3, 11][add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Oppianus - Cyaneas. add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 [iuvandaeque - signa, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 Vectigal aequum] Rhodii olim portorium de insulis exegere, etiam de Pharo apud Alexandriam, teste Ammiano libro xxii [16, 10]. de Venetis qui in Gallia Caesar [Bell. Gall. iii, 8]: In magno impetu maris atque aperto, paucis portibus interiectis quos tenent ipsi, omnes fere qui eodem mari uti consueverunt, habent vectigales. Florus [ii, 6] de Romanis: Pudebat nobilem populum ablato mari, raptis insulis, dare tributa quae iubere consueverat. Plinius vi, c. xxii [Nat. Hist.], Annii Plocami meminit qui maris rubri vectigal a fisco redemerat. idem capite sequenti de mari agens quo in Indiam navigatur: Omnibus annis navigatur sagittariorum cohortibus impositis. Etenim piratae maxime infestant. disputationes egregias de modo vectigalis vide in Elisabetha Camdeni anno ciɔ iɔ lxxxii et ciɔiɔcii [add. edd. 1642, 1646].

7 Plin. lib. xix. 4. Strabo lib. xvii [1, 13].

8 Quod in ponto Byzantini exigebant] Meminit Byzantini vectigalis Herodianus Severo [iii, 1] Procopius tum in vulgata tum in arcana historia [25] etiam veteris vectigalis in Hellesponto meminit, novi autem ad fauces maris Euxini et in freto Byzantino. Byzantini exactionem fuisse ad aedem Blachernianam, Hellespontiacum Abydi docet Theophanes. Abydi illud δεϰατευτήριον, id est vectigalarium decimae, vocat Agathias libro v [12]. minuit id Irene. Immanuel Comnenus Imperator monasteriis aliquibus concessit ϑαλάσσια δίϰαια obventiones e mari. Docet Balsamo in Concilii Chalcedonensls canonem iv, et Synodi vii canonem xii [add. edd. 1642, 1646].

9 [Polyb. iv, 44].

10 [in, edd. 1625, 1631, 1632; ex, edd. 1642, 1646].

11 Demosthenes in Leptinen] [59]. Idem ibidem accepta Byzantio dominos maris factos ait Athenienses. Ulpianus Scholiastes solutam ibi ait decimam [add. edd. 1642, 1646].

12 [Leptinon, ed. 1631].

13 [olim - Leptinen, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

[p. 214]

tempore Romanos¹ Imperatores in arcana historia memorat Procopius².

xv. [1] Inveniuntur exempla federum quibus populus alter alteri populo se obstringit, ne ultra certum terminum naviget. <Sic inter reges accolas rubri maris et Aegyptios³ convenerat olim, ne Aegyptii in id mare venirent ulla navi longa, oneraria non plus una>⁴. Sic inter Athenienses et Persas Cimonis aetate⁵ placuerat, ne qua navis Medica armata intra Cyaneas⁶ <et Chelidonia>⁷ navigaret⁸: <intra Cyaneas⁹ et Phaselidem¹⁰ post praelium ad Salaminem: in annalibus induciis¹¹ belli Peloponnesiaci, ne Lacedaemonii navigarent longis navibus, sed aliis navigiis, quae ferrent ponderis non amplius quingentis talentis:>¹² et primo federe quod statim ab exactis regibus Romani cum Carthaginiensibus¹³ fecerant¹⁴, convenerat¹⁵, ne Romani Romanorumve socii, ultra Pulchrum promontorium navigarent, extra quam si tempestatis aut hostium vi compulsi essent: qui vi compulsi advenissent, nihil sumerent praeter necessaria, et intra diem quintum abscederent. Et in secundo federe¹⁶, ne Romani ultra Pulchrum promontorium,

1 [suo tempore exegisse Romanos, ed. 1625; suo autem tempore Romanos, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

2 [Vide not. 8 pag. 213].

3 Philostr. de vita Apoll. l. iii, c. xi [c. 35] add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Sic - una, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 Cimonis aetate] Haec est illa είρήνη περιβόητος nobilissima pax Plutarcho, qua et hoc convenerat, ut Persae a mari tantum spatii absisterent quantum ferret equi cursus, id est xl stadia. meminit et Isocrates Panathenaico [20] [add. edd. 1642, 1646].

6 [extra Cyaneas, edd. 1625, 1631, 1632; intra Cyaneas, edd. 1642, 1646].

7 [et Chelidonia, add. edd. 1631, 1642, 1646] [et Chalidonia, ed. 1632].

8 Plut. Cimo [487 A]. Diod. l. xi [61]. Aristi. Panath. [p. 294] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 [extra Cyaneas, edd. 1631, 1632; intra Cyaneas, edd, 1642, 1646].

10 [Phasidem, edd. 1631, 1632; Phaselidem, edd. 1642, 1646].

11 Thuc. l. iv [118] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

12 [intra - talentis, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

13 Romani cum Carthaginensibus] Servius ad illud iv Aeneidos [628]:

Littora Littoribus contraria,

Quia in federe cautum fuit, ut neque Romani ad littora Carthaginensium accederent, neque Carthaginenses ad littora Romanorum. Simile fedus Romanorum cum Tarentinis, μὴ πλεῖν Ῥωμαίους πρόσω Λαϰινίας ἄϰρας· ne Romani ultra promontorium Lacinium navigarent. Est hoc in excerptis ad legationes ex Appiano [leg. Rom. p. 69]. mersos a Poenis externos qui in Sardiniam vel ultra columnas navigarent tradit Strabo libro xvii [1, 19] [add. edd. 1642, 1646].

14 Polyb. [iii, 22, 4 sqq.].

15 [convenerat, ed. 1625; convenerant, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

16 In secundo federe] Erat et hoc in eo, ne Romani in Africam aut Sardiniam appellerent nisi commeatus accipiendi aut naves reficiendi causa. Post bellum Punicum tertium castigatus Senatus Carthaginensis, quod contra fedus exercitum et navalem materiam haberet. Testis Livius [Epit.] lib. xlviii, et lix [imo xlix]. Simile est quod Sultanus Aegypti, pacto cum Graecis facto impetravit ut ei semel anno duas naves trans Bosphorum mittere liceret. Est id apud Gregoram libro iv [c. 7]. Antiochi olim pax et hoc continebat ne is armatas naves haberet plures xii. Appianus Syriaco [38]. Naves armatae Adriaticum sinum ingredi per Venetos vetantur ex pactis. Vide Thuanum libro lxxx [cap. 10] in anno ciɔ iɔ lxxxiv [add. edd. 1642, 1646].

[p. 215]

Massiam et Tarseium praedas agerent mercatumve irent. In pace cum Illyriis, ne Illyrii ultra Lessum pluribus quam duobus lembis iisque inermibus navigarent¹. In pace cum Antiocho, ne citra Calycadnium et Sarpedonem promontoria navigaret extra naves quae stipendium, legatos, aut obsides portarent². [2] Sed haec non docent occupationem maris aut iuris navigandi. Possunt enim ut singuli, ita et populi pactis, non tantum de iure quod proprie sibi competit, sed et de eo quod cum omnibus hominibus commune habent in gratiam eius cuius id interest decedere: quod cum fit dicendum est quod dixit Ulpianus³ in ea facti specie qua fundus erat venditus hac lege, ne contra venditorem piscatio thynnaria exerceretur, mari servitutem imponi non potuisse, sed bonam fidem contractus exposcere, ut lex venditionis servetur. Itaque personas possidentium, et in ius eorum succedentium obligari.

xvi. [1] Frequens est inter vicinos populos contentio, quoties flumen cursum mutavit, an simul et imperii terminus mutetur, et an quae flumen adiecit eis cedant quibus adiecta sunt: quae controversiae ex natura et modo acquisitionis definiendae sunt. Docent nos mensores⁴ tria esse agrorum genera: divisum et assignatum, quem limitatum vocat Florentinus Iurisconsultus⁵, quia manufactos limites <pro finibus>⁶ habet; <assignatum per universitatem sive>⁷ mensura comprehensum⁸, puta per centurias ac iugera; et arcifinium, qui inde dictus, docente Varrone⁹, quod fines habeat arcendis¹⁰ hostibus idoneos, id est naturales, ut sunt flumina et montes¹¹. Hos occupatorios dicit¹² Aggenus Urbicus¹³, quia plerunque tales sunt agri, qui aut eo quod vacui sunt, aut etiam bello occupantur. In duobus primis agrorum generibus etiamsi flumen cursum mutet, nihil de

1 App. Illyr. [7].

2 Livius l. xxxviii [38, 9].

3 L. Venditor. D. Com. praed. [l. 13 D. viii, 4].

4 Iul. Frontin. [de Agr. qual., init.].

5 L. in agris limitatis. D. de acq. rer. dom. [l. 16 D. xli, 1].

6 [pro finibus, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 [assignatum - sive, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 Mensura comprehensum] Exemplum vide apud Servium ad Eclogam ix [7 et 28] [add. edd. 1642, 1646].

9 [Apud Frontinum, l. supra n. 4 laudato].

10 [dictus videtur quod fines haberet arcendis, ed. 1625; dictus, docente Varrone, quod fines habeat arcendis, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

11 Montes] Tacitus de Germania [c. 1]: a Sarmatis Dacisque mutuo metu aut montibus separatur. Plinius libro xxxvi [c. 1 Nat. Hist.]: Evehimus ea quae separandis gentibus pro terminis constituta erant. de Alpibus loquens [add. edd. 1642, 1646].

12 [videtur dicere, ed. 1625; dicit, edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

13 [Aggenus Urbicus in Comm. ad Frontinum, init.].

[p. 216]

territorio mutatur: et si quid alluvio adiecit id occupantium imperio accedet. [2] In arcifiniis flumen mutato paulatim cursu¹, mutat et territorrii fines, et quicquid flumen parti alteri adiecit, sub eius imperio est cui adiectum est: quia scilicet eo animo populus uterque imperium occupasse primitus creditur, ut flumen sui medietate eos dirimeret², tanquam naturalis terminus. <Tacitus³ dixit: Certum iam alveo Rhenum, quique terminus esse sufficiat⁴. Diodorus Siculus⁵ ubi controversiam narrat quae inter Egestanos et Selinuntios fuit, ποταμοῦ ait τὴν χώραν ὁρίζοντος amne fines discriminante. Et Xenophon⁶ talem amnem simpliciter τὸν ὁρίζσντα id est finitorem vocat. [3] Narrant veteres Acheloum amnem, incerto cursu, modo sectum in partes, modo circumactum obliquo agmine (unde tauri et serpentis formam induisse dicitur) diu de agro adiacente belli causam Aetolis et Acarnanibus praebuisse, donec eum Hercules aggeribus domuit eoque beneficio Oenei Aetolorum regis filiam in matrimonium impetravit⁷>⁸.

xvii. [1] Sed hoc ita demum locum habebit si non alveum mutaverit amnis. Nam flumen etiam qua imperia disterminat, non consideratur nude qua aqua est, sed qua aqua alveo tali fluens ripisque talibus inclusa. Quare particularum adiectio, decessio, aut talis immutatio quae toti speciem veterem relinquat, rem sinit eandem videri⁹. At si totius species simul mutetur, res erit alia. atque ideo sicut interit flumen quod in loco superiore molibus obstructum est, novumque nascitur facta manu fossa in quam aqua immittitur: ita si deserto alveo veteri¹⁰ alia irruperit flumen, non idem erit quod fuit ante, sed novum vetere extincto: et sicut si exaruisset flumen, imperii terminus maneret medietas alvei

1 Flumen mutato paulatim cursu] vide Iohannem Andreae et alios citatos a Reinkingio libro i Classe v, c. 1 [add. edd. 1642, 1646].

2 Ut flumen sui medietate eos dirimeret] Exemplum in Vedaso amne apud Marianam Libro xxix [23] [add. edd. 1642, 1646].

3 De Morib. Germ. [32] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 Quique terminus esse sufficiat] Spartianus Adriano [12]: in plurimis locis in quibus barbari non fluminibus, sed limitibus dividuntur. Phasim amnem σύνορον id est confinem vocat Constantinus Porphyrogenneta, cap. xlv [de Admin. Imper.] [add. edd. 1642, 1646].

5 Lib. xii [82] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

6 Libro iv Exp. Cyri [iv, 8, 1] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

7 Strabo l. x [2, 19] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

8 [Tacitus - impetravit, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

9 L. Proponebatur. D. de iudiciis [l. 76 D. v, 1].

10 Si deserto alveo veteri] ut Bardanus amnis apud Amnam Comnenam libro 1 [7] [add. edd. 1642, 1646].

[p. 217]

qui proxime fuisset: quia mens ea populorum fuisse censenda est, ut flumine quidem naturaliter dirimi vellent; quod si flumen esse desiisset, ut tum teneret quisque quod tenuisset: ita mutato alveo idem observandum erit¹. [2] In dubio autem imperia quae ad flumen pertingunt arcifinia putanda sunt, quia imperiis distinguendis nihil est aptius quam id quod non facile transitur. Ut autem limitata, aut mensura comprehensa sint rarius accidit; neque tam ex acquisitione primaeva, quam ex aliena concessione.

xviii. Quanquam vero in dubio, ut diximus, imperia ad medietatem fluminis utrinque pertingunt, fieri tamen potuit et contigisse alicubi videmus, ut flumen totum parti uni accederet, quia scilicet ripae alterius imperium serius et occupato iam flumine coepisset: aut quia eum in modum res pactionibus esset definita.

xix. [1] Illud quoque observatu non indignum, originariam acquisitionem censendam etiam rerum earum quae dominum habuerunt, sed habere desierunt: puta quia derelictae sunt, aut² quia defecerunt domini. nam haec redierunt in eum statum in quo primum res fuerant. [2] Sed illud simul notandum est, interdum primas acquisitiones a populo aut populi capite ita factas, ut non tantum imperium, in quo inest ius illud eminens de quo alibi egimus, sed et privatum plenumque dominium generaliter primum populo, aut eius capiti quaereretur: atque ut deinde particulatim in privatos ita fieret distributio, ut tamen eorum dominium ab illo priore dominio penderet, si non ut ius Vasalli a iure senioris, aut ius emphyteuticarii a iure proprietarii, tamen alio quodam tenuiore modo, ut multae sunt species iuris in rem, quas inter est et ius eius qui sub conditione fideicommissum exspectat. Seneca: Non est argumentum³, ideo aliquid tuum non esse quia vendere non potes, quia consumere, quia mutare in deterius aut melius non potes. Tuum enim est etiam quod sub certa lege tuum est. <Dion

1 L. Hoc iure. §. Si aquam. D. de Aqua cotid. aestiva [l. 3 § 2 D. xliii 20].

2 [aut, edd. 1625, 1631: ut, edd. 1632, 1642, 1646].

3 Non est argumentum] Locus est de Beneficiis vii, 12. Idem libro eiusdem argumenti octavo, c. 12 [imo ibidem vii, 12]. quaedam quorundam sub certa conditione sunt [add. edd. 1642, 1646] [Lib. vii. de Benef. c. 12 in marg. ed. 1625].

[p. 218]

Prusaeensis Rhodiaca¹: μυρίους γὰρ εὑρήσετε τρόπους ϰαϑ᾽ οὓς ἑϰάστου τι ϕαμὲν εἶναι: ϰαὶ πλεῖστον διαϕέρονται· ὧν οὔτε ἀποδόσϑαι τι ἔξεστι τοῖς ἔχουσιν, οὔτε ὅπως ἂν ϑέλοι χρῆσϑαι. Plurimi sunt modi quibus quid cuiusque esse dicitur et quidem valde inter se differentes: interdum ut nec vendere, nec pro arbitrio uti liceat. Apud Strabonem² invenio: ϰύριος ἦν πλὴν τοῦ πιπράσϰειν dominus erat demto vendendi iure. Exemplum eius quod diximus in Germanis ponit Tacitus³: Agri pro numero cultorum ab universis occupantur, quos mox inter se secundum dignationem partiuntur>⁴. [3] Hoc igitur modo cum distributa dominia pendent a dominio generali, si quid domino particulari carere incipit non fit occupantis, sed ad universitatem, aut ad dominum superiorem redit⁵. Cui iuri ius simile etiam per legem civilem extra hanc causam, ut iam notare coepimus, introduci potuit.

1 [Dio Chrysost., Orat. xxxi, p. 325].

2 [Strabo xii, 3, 34].

3 De Morib. Germ. [26] [add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

4 [Dion - partiuntur, add. edd. 1631, 1632, 1642, 1646].

5 Ad universitatem aut ad dominum superiorem redit] Sic ex libro secundo Odysseae in fine [335 sq.] colligas bona eius qui sine liberis decederet ad populum pervenisse. et sic interpretatur Eustathius illud Homeri Iliados E [v, 158],

χηρωσταὶ δὲ διὰ ϰτῆσιν δατέοντο
Partiebantur opes rectores urbis.

nam χηρωστὰς magistratum fuisse dicit qui bona sine liberis decedentium administrabat. Simile aliquid usurpatum olim in regno Mexicano docent nos historiae [add. edd. 1642, 1646].