De Vijfheerenlanden met Asperen, Heukelum en Spijk

[p. 47]

Voorwerpen op straten en pleinen

Literatuur

■ Busch, A.J., ‘De trekvaart tussen Gorcum en Vianen’. Onze Streekhistorie. Bijdragen over de historie van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden, dl. 3, z.j. 1973; Cittert-Eymers, J.G. van, en M.J. Hagen, Zonnewijzers in Nederland, Zutphen 1984,151,162; Kouwenhoven, 281; De Meyere, Kasteel Batestein, 38,65,66,70; Ruijter, J., ‘De grote pomp te Vianen’, In het land van Brederode, (5) nr. 2/3 (1980), 11-19; Verslagen omtrent's Rijks verzamelingen van Geschiedenis en Kunst, XV, 1892, 's-Gravenhage 1893,2; Winter, P.J. van, ‘De Hollandse tuin’, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek, 8, Bussum, 1959, 29-121;

Tot ‘straatmeubilair’ worden voorwerpen gerekend als gedenktekens, stoeppalen, hekken, pompen, fonteinen, eventueel lantaarnpalen, kortom voorwerpen die de openbare ruimte stofferen.

De variatie in het straatmeubilair is in de Vijfheerenlanden niet erg groot. Het merendeel is bovendien geconcentreerd in Vianen. In het hiervolgende overzicht worden zonnewijzers, pompen, stoeppalen- en hekken en bovendien de gevelstenen aan de gebouwen behandeld.

Zonnewijzers

Aan de Lijnbaan in Vianen staat een zandstenen beeldhouwwerk, bestaande uit vier putti op een hoog voetstuk met basement, die een kubusvormige zonnewijzer torsen.

De beeldengroep met zonnewijzer is omstreeks 1650 vervaardigd ter gelegenheid van een algemene verfraaiing van de tuin van Amaliastein, de ten westen van Vianen gelegen en omstreeks 1560 door Hendrik van Brederode voor zijn vrouw Amelia, gravin van Nieuwenaar aangelegde buitenplaats in het Viaanse bos. Het huis werd omstreeks 1830 gesloopt. Tot in het begin van de 20ste eeuw, zeker tot 1910, is de zonnewijzer ter plaatse gebleven. Daarna is hij verplaatst naar de buitenplaats Stameren te Maarn, om in 1958 door de eigenaren geschonken te worden aan de gemeente Vianen. De zonnewijzer werd vervolgens herplaatst in een plantsoen aan de Lijnbaan, ten zuiden van de stadswal.

De eigenlijke zonnewijzer is een kubus, waarbij de verticale ribben door vlakken afgeschuind zijn, zodat deze in totaal acht vlakken heeft. Op alle

■ Zonnewijzer op sokkel aan de Lijnbaan in Vianen, opname 1965

[p. 48]

vlakken staan stijlen. Zes daarvan zijn driehoekig van vorm en twee, aan de oost- en westzijde, zijn rechthoekig. De uren zijn op alle vlakken in arabische cijfers aangegeven. De noordelijke drie wijzervlakken zijn voorzien van de nachtelijke uren. Een dergelijke gecompliceerde kubusvormige zonnewijzer is tamelijk bijzonder in Nederland (Cittert, 162; De Meyere, Kasteel Batestein, 65, 66, 70).

Op de Viaanse Lekpoort onder de dakrand aan stadszijde zit een vierkante, iets oostafwijkende koperen zonnewijzer, becijferd VI tot V (17), met lijnen voor de halve uren vanaf 5.30 uur. De stijl is een driehoekszijde. De zonnewijzer is aan de voorzijde gesigneerd ‘1890’. Op de niet zichtbare achterzijde staat ‘Geschilderd Sept. 1920 Joh. Q. van Lun’.

Vanaf omstreeks 1700 heeft aan de Lekpoort een zonnewijzer gezeten. In 1890, 1920 en omstreeks 1975 werd hij opgeschilderd. Na de restauratie van de Lekpoort in de vijftiger jaren van

■ 18de-eeuwse zonnewijzer op sokkel naast de voordeur van kasteel Heukelum, z.j.

deze eeuw is hij eraf gehaald om in 1975 weer herplaatst te worden (Cittert, 162).

Naast de voordeur van de toegang tot het kasteel Heukelum zit een marmeren, iets west afwijkende zonnewijzer in Lodewijk XV-stijl. De uurbecijfering loopt van VII (7 uur) tot VII (19 uur), met een tijdsindeling in halve uren. De stijl heeft een driehoekszijde (Cittert, 151).

Pompen

Iedere stad of dorp had pompen voor algemeen gebruik, die op pleinen of andere openbare ruimten stonden en die gevoed werden uit gemetselde waterputten. Met de komst van de waterleiding en in de jaren daarna zijn vrijwel alle pompen geruimd, om in een enkel geval later weer herplaatst te worden (Asperen en Schoonrewoerd). Pompen zijn nog (of weer) in Asperen,

■ Grote pomp achter het stadhuis te Vianen, opname 1987

Heukelum, Schoonrewoerd, Lexmond en Vianen aanwezig.

Voor Asperen betekende de komst van de waterleiding in 1932 het einde voor het merendeel van de pompen. Op de hoek van de Voorstraat en de voormalige Stadhuisstraat staat een bakstenen pomp, die in 1980 is gereconstrueerd naar een foto. Aanvankelijk stond hij wat meer naar achteren (Kouwenhoven, 281). Het is een vierkante bakstenen pomp op gecementeerde plint met een iets ingezwenkt tentdak, waaronder geschulpte rand. Aan de voorzijde een eenvoudige watertromp en terzijde een zwengel.

In Vianen staat op de hoek van de Valkenstraat en de Badhuisstraat, schuin achter het stadhuis, een grote pomp uit Bentheimer zandsteen van 5 meter hoog en 2 meter breed, met wapens en jaartallen.

De pomp dateert, getuige de aangebrachte jaartallen, uit 1662 en werd in dat jaar opgesteld midden in de Voorstraat, ter hoogte van het huidige nr. 56. De op de pomp aangebrachte wapens verwijzen naar de betrokkenheid bij de tot standkoming van Louise Christine van Solms-Braunfels, douairière van Brederode, haar zoon Wolfert van Brederode en de stad Vianen zelf. De daadwerkelijke opdrachtgever, alsmede de reden van het slaan van de pomp zijn niet bekend.

Om verkeerstechnische redenen werd de pomp in september 1891 afgebroken en overgebracht naar de tuin van het Rijksmuseum te Amsterdam, waar zij, ondanks het feit dat er al vanaf 1923 plannen voor herplaatsing in de Voorstraat bestonden, tot 1978 heeft gestaan. In dat jaar is besloten de pomp in bruikleen aan de gemeente Vianen af te staan, die haar, na restauratie in 1979, heeft herplaatst achter het stadhuis.

De wapens en de pomp waren oorspronkelijk geverfd, getuige een verfbestek uit 1739 (Verslagen etc. 2; Ruijter, 11-19).

De uit Bentheimer zandsteenblokken en platen samengestelde pomp bestaat uit een voetstuk van drie lagen rechthoekig gehakte blokken op vierkante grondslag. Het middenstuk is aan de vier zijden voorzien van wapens in een omlijsting van Toscaanse pilasters met geprofileerde basementen en kapiteeltjes en een hoofdgestel en wordt afgedekt door een iets bollende natuurstenen plaat met vier dol-

[p. 49]

fijnen of bruinvissen op de hoeken en een vaas met vruchten op de top. Op twee van de vier zijden is het wapen van de stad Vianen afgebeeld, met in het fries ‘MDCLXII’ (1662), op de derde kant staat het wapen van Brederode, een klimmende leeuw, waarboven ‘ciƆ dclxii’ (1662) en op de vierde kant is het Brederode/Van Solms-Braunfels wapen aangebracht, met eveneens ciƆ dclxii in het fries.

De pomp heeft twee zwengels en twee trompen.

Op het Hofplein in Vianen staat een natuurstenen pomp, versierd met festoenen en reliëfs aan voor- en achterzijde en afgedekt door een overstekend, geprofileerd driehoekig fronton.

Volgens het jaartal op de pomp is deze opgericht in 1648. Dit zou door Johan Wolfert van Brederode zijn geschied, die in die tijd zijn kasteel Batestein liet verfraaien. De pomp is een der weinig overgebleven onderdelen, die naar het verdwenen kasteel verwijzen. In 1948 werd de pomp ernstig beschadigd en ontzet, doordat zij omver gereden werd door een vrachtauto. In 1952 werd zij verplaatst en vernieuwd, met gebruikmaking van oude onderdelen. Het beeldhouwwerk aan de vrouwenfiguur en de beide dolfijnen is geheel vernieuwd, evenals het snijwerk in hout aan de achterkant (De Meyere,



Kasteel Batestein, 38).

De uit Bentheimerzandsteen opgetrokken pomp is aan de voorzijde voorzien van een gebeeldhouwde vrouwenfiguur in laag-relief in een ondiepe nis, en aan de achterkant van een uit hout gesneden vrouwenfiguur, van achteren gezien, geflankeerd door hangende bladfestoenen. Het houten beeld is tijdelijk geamoveerd. Aan de voorzijde een kunstig gevormde waterspuwer boven een fraai gebeeldhouwd bloemfestoen. Aan voor- en achterzijde een in het zand bijtende dolfijn. De linker- en rechterzijkant hebben een kleine steunbeer en dragen het jaartal ‘anno’ en ‘1648’.

Op het plein voor de kerk te Schoonrewoerd staat een eenvoudige bakstenen pomp met ingezwenkt tentdak en een spuwer. De pomp is gebouwd in 1908 en in 1975 gerestaureerd. In 1982 werd zij opnieuw geslagen.

Tegen de School met de Bijbel in de Torenstraat in Heukelum staat een eenvoudige bakstenen pomp met koperen spuwer en een lessenaarsdak op het uitkragende bovengedeelte. De pomp zal tegelijk met de school in 1912 zijn aangelegd.

Stoepstenen en stoephekken

In de Vijfheerenlanden komen in en buiten de steden maar weinig stoepstenen en -hekken meer voor. Het merendeel bevindt zich in Vianen. In een stad als Leerdam zijn vrijwel alle stoephekken, met uitzondering van het hek rond het hofje van Aerden, verdwenen bij de reconstructie van de straten. Asperen heeft aan de Voorstraat hier en daar nog een restant (nr. 66,58,54,52 hardstenen stoeppaal met hekje).

Fraaie renaissance stoeppalen komen voor aan het Hoogeind 17, Leerdam en voor het pand Voorstraat 88 te Vianen. Eveneens in Vianen, bij Voorstraat 42 staat een 17de-eeuwse stoeppaal.

Stoephekken zijn eigenlijk alleen in min of meer goed bewaarde staat in Vianen te vinden: rechte hekjes als erfscheiding met stijlen met spitse en ronde punten of waaiervormige hekjes, met smeedijzeren versieringen. Zij dateren meestal uit de 19de eeuw.

■ Diverse stoeppalen in de Vijfheerenlanden. Reconstructie is gestippeld.
Schaal 1:20. Tekening T. Brouwer, 1988

[p. 50]

Bij de boerderij Hoogeind 17 te Leerdam staan voor de stoep naar de hoger gelegen voordeur twee stoepstenen, die met renaissance motieven zijn versierd. De stenen hebben halverwege een zware tussenlijst met ring en een van naar boven omkrullende voluten voorziene top. Typerende renaissance versieringen als in- en uitzwenkende lijnen en een diamantkop zijn op het onderste gedeelte zichtbaar. Op de linkersteen staat een vrouwelijk en op de rechtersteen een manlijk wapenschild.

Links voor het huis Voorstraat 88 in Vianen staat een renaissance stoeppaal met een ronde top, waarin een diamantkop, spiraalvormige Ionische kapitelen, rolwerk en een gewelfde middennaald.

Een rechthoekige stoepsteen, die eindigt in een rol, staat met twee stijlen in de gevel van Voorstraat 42 in Vianen verankerd. Onder de rol staat een wapen uitgehouwen.

Aan beide kanten van het huis Langendijk 30 in Vianen staat een 19de-eeuws, smeedijzeren waaiervormig hek met gesmede figuren waaronder een Franse lelie, harten en elkaar kruisende bogen.

Aan weerszijden van de panden Voorstraat 9 en 81 in Vianen staat een, vermoedelijk 19de-eeuws smeedijzeren hek met in- en uitgezwenkte krullen, waarvan de bovenste met een zaagtand is afgezet.

19de-eeuwse smeedijzeren, waaiervormige hekken met hartmotieven staan te weerszijden van het huis Voorstraat 28 in Vianen.

De waaiervormig smeedijzeren hekken te weerszijden van het huis Voorstraat 86 in Vianen, waarin spijlen met gedraaide knopjes, dateren waarschijnlijk uit de 19de eeuw.

Twee smeedijzeren kwartronde hekken uit 1847 te weerszijden van het huis Voorstraat 113 te Vianen bevatten de tekst: ‘'Willem van Eck’ en ‘Te Vianen A.1847 // ICE // Willem’.

Hekken

De hoofdingang van de Algemene Begraafplaats Sparrendaal in Vianen wordt door een monumentaal hekwerk afgesloten. Het vroeg 18de-eeuwse smeedijzeren hek is oorspronkelijk afkomstig uit Lexmond. Het hek is van twee merken voorzien, 1) een gekroonde IVM, 2) huismerk (?)

■ Vianen, Algemene Begraafplaats
- Hek voor de begraafplaats
Schaal 1:100. Tekening T. Brouwer, 1987

■ Vianen, Algemene Begraafplaats
- merken op toegangshek
Schaal 1:2. Tekening T. Brouwer, 1987

met haak naar rechts. In 1972 is het hek gerestaureerd.

Een mooi gesmeed 18de-eeuws hek in Lodewijk XV-vormen bevindt zich bij de toegang naar het terrein van de voormalige buitentuinen van het slot Batestein, aan de Brederodestraat 1 in Vianen.

■ Vianen, Brederodestraat 1
- Hek van Blauwpoortterrein
Schaal 1:100. Tekening T. Brouwer, 1988

Gevelstenen

Gevelstenen komen maar in zeer beperkte mate voor aan gebouwen en wel in Heukelum, Spijk, Leerdam, Vianen, Lakerveld, en Hei- en Boeicop. In vijf gevallen betreft het een wapensteen. De verscheidenheid in voorstellingen op de gevelstenen is door het geringe aantal beperkt. Een leeuw in de Hollandse tuin komt twee maal voor, een keer is er een zwaan afgebeeld, eenmaal de personificatie van de Hoop en eenmaal een man die een toren beklimt. Het zijn alle oude (16de- en 17de eeuwse-) stenen, met uitzondering van de Hoop, die uit 1815 dateert. Jaartalstenen en eerste steenleggingen zijn hier niet behandeld. Een ‘Hollandse tuin’ is een cirkelvormige omheining van uit tenen gevlochten horden, gesloten met een hek. Een zinnebeeldige figuur als een maagd of een leeuw bevindt zich binnen in. Het thema van de Hollandse tuin zou ontleend zijn aan het beleg dat Willem VI, graaf van Holland in 1405 geslagen had voor Hagestein, dat hij, door het met een omheining zónder hek te omringen, tot overgave wist te dwingen (Winter, 29-121).

De boerderij Hei- en Boeicopseweg 80-82 te Hei- en Boeicop heeft in de 17de-eeuwse voorgevel, onder het verdiepingsvenster een ongeschilderde wapensteen.

Links naast de voordeur van Gasthuisstraat 1 in Heukelum zit een grijs geschilderde steen met een gedeeld wapen, waaromheen arabesken.

Daaronder staat de tekst ‘god boven al’. De steen zal uit het eind van de 16de eeuw kunnen dateren.

Op de verdieping van het vroeg

[p. 51]

■ 16de-eeuwse gevelsteen aan Gasthuisstraat 1 te Heukelum, opname 1988

17de-eeuwse pand Voorstraat 1 in Heukelum bevindt zich een steen met een naar links gewende witte zwaan met een geel bandje om de hals tegen een beige achtergrond. De steen is 17de eeuws, maar zit niet op de oorspronkelijke plaats, getuige sporen in het metselwerk.

Lakerveld 189 heeft een gepolychromeerde steen met een lichtgekleurd wapen tegen donkere achtergrond in de voorgevel schuin onder het verdiepingsvenster.

In de voorgevel van Loosdorp 44 in Leerdam zit op de verdieping van de boerderij uit 1897 een gekleurde rechthoekige steen, waarop een in gele tinten geschilderde vrouwefiguur, zittend op een donker anker afgebeeld staat. Op een haar omringende blauwe banderolle staat met gele letters: ‘de hoop der rechtverdige is blydschap’. In de bovenhoeken het jaartal ‘1815’ en in de linkeronderhoek ‘Spr. 10:28’. De vrouw op het anker verbeeldt de Hoop.

Markt 5 in Leerdam heeft boven de ramen van de eerste verdieping van de voorgevel een gepolychromeerde gevelsteen met een leeuw in een gevlochten omheining, met een hekje. De leeuw heeft een zwaard en een bundel pijlen in de klauwen. Onder deze voorstelling staat: ‘thvis ghenaemt den // hollandtsen tyun’. De steen dateert uit het midden van de 17de eeuw. In de voorgevel van de boerderij aan de Zuider Lingedijk 89 te Spijk is zowel een wapensteen als een spreuk, de enige in de Vijfheerenlanden, te vinden. Op een band tussen de vensters staat: ‘godt wil dit huys // van qvaet bevry // en* en 3yn inwoonders gebendnd yen’. Hierboven zit een steen waarop het wapen van Leiden, twee gekruisde sleutels, staat afgebeeld omgeven door een decoratief patroon.

Aan de Zuider Lingedijk 141, eveneens te Spijk bevindt zich in de witgepleisterde voorgevel, rechts naast de voordeur een rechtop staande, felgekleurde steen waarop op de voorgrond een ronde toren van rode en gele steen met blauwe kantelen staat afgebeeld, die door een man op een ladder beklommen wordt en waar een hondje tegenop springt. Daarnaast staat geschreven ‘robbert3’ en ‘toorn’. De steen dateert mogelijk uit de 17de eeuw en verwijst naar een gebeurtenis in de Arkelse oorlogen, toen Willem van Arkel de stad Gorinchem via de Robbertstoren bij nacht wist in te nemen.

Tussen de vensters op de verdieping van het 17de-eeuwse huis Kortendijk 5 te Vianen zit een ongeschilderde wapensteen, eveneens uit de 17de eeuw. Boven de voordeur van Voorstraat 20 in Vianen is een gepolychromeerde steen aangebracht met een afbeelding van een naar links gewende geel gekleurde leeuw met bruine manen, met een zilverkleurig zwaard en een pijlenbundel

■ Gekleurde gevelsteen uit 1614 aan Voorstraat 20 te Vianen, opname 1974

in de klauwen binnen een bruine, gevlochten omheining, zonder hekje. De steen is gedateerd ‘1614’.

Tuinvazen

Geen straatmeubilair in de strikte zin des woords, maar nu wel als zodanig te beschouwen zijn de beide vazen die voor de kerk in Hei- en Boeicop staan opgesteld en afkomstig heten te zijn van het in 1834 gesloopte huis van de

■ Een der midden 18de-eeuwse vazen voor de hervormde kerk te Hei- en Boeicop, opname 1971

ambachtsheer, dat schuin tegenover de kerk heeft gestaan.

Het zijn twee natuurstenen vazen met versieringsmotieven in een overgangsstijl tussen Lodewijk XIV en XV op een hoog vierhoekig ingezwenkt basement met gekrulde, een weinig asymmetrische bladmotieven als decoratie. De vrijwel identieke vazen met knorrenrand en bladmotief hebben een deksel met knop.

[p. 52]

Poortjes

Poortjes als toegang tot of doorgang naar een binnenterrein, behorend bij een voornaam huis waren tot het begin van deze eeuw een bekend verschijnsel in de Leerdamse Kerkstraat. Er resteert er nog een, maar dat is wel een der markantste monumenten van de stad: het natuurstenen renaissance poortje aan de Kerkstraat 44-48. In Vianen is een fraai 17de-eeuws exemplaar uit baksteen overgebleven aan de Achterstraat.

Aan de Kerkstraat 44-48 in Leerdam bevindt zich een bijzonder fraai poortje in renaissance-vormen, dat zal dateren uit de jaren tussen 1560 en 1575.

Het is opgenomen in de gevelwand van het langgerekte pand 44-48 en is de met een tongewelf overwelfde doorgang van de Kerkstraat naar het achter het huis liggende terrein. Hoewel over het algemeen wordt aangenomen, dat het poortje behoort heeft tot het zogenaamde Drosten- of Drossaardhuis, berust dit op een verkeerde interpretatie: het links van dit pand gelegen drostenhuis is in de 19de eeuw afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw.

Het is niet bekend wanneer en voor wie de poort en het bijbehorende huis gebouwd is. Op stilistische gronden is een datering in het derde kwart van de 16de eeuw zeker aannemelijk. Volgens mededeling van het Centraal Bureau voor Genealogie werd het wapen, dat in het opzetstuk staat verbeeld, gevoerd door Leendert Jansz. van der Lucht, in 1618 Raad van den Briel. Een zekere Gerrit Jobsz. van der Lucht komt op 14 februari 1603 in Rotterdam voor. In hoeverre het geslacht Van der Lucht iets met de stad Leerdam te maken heet gehad, kon nog niet achterhaald worden. Het poortje is opgetrokken uit Bentheimer steen en kalksteen. De wapensteen en de gebeeldhouwde zwikvullingen zijn van kalksteen. Het hele poortje is van een dikke verflaag voorzien.

Het bestaat uit twee delen: een met een rechte, verkropte lijst afgesloten benedenstuk, waarop een aedicula met zijstukken en wapen is geplaatst. De opbouw van het benedenstuk is als volgt: in het midden zit een rondboog doorgang. De boog is geleed door banden met leeuwemaskers, waarvan de

■ Renaissancepoortje aan de Kerkstraat 44-48 te Leerdam, opname 1951

tussenliggende velden aan de onderkant van rozen zijn voorzien. De doorgang wordt geflankeerd door op hoge voetstukken staande pilasters. Op de voetstukken zijn maskers op rolwerkcartouches aangebracht. Aan de linkerkant is het voetstuk gedeeltelijk aan het oog onttrokken door de ophoging van het troitoir. De pilasters zijn verlevendigd met cannelures en banden waarop steeds twee leeuwekoppen staan. De lijst die de pilasters afsluit, is versierd met een eierlijst, waaronder kleine roosjes nog zichtbaar zijn, alle voor de renaissance gangbare decoraties. In de boogzwikken zijn victoriën, gevleugelde vrouwefiguren met een lauwerkrans, afgebeeld. In het fries staat de tekst: ‘vriheyt . en . is . om . gheen . ghelt . te . coop.’ De aedicula is opgebouwd uit pilasters met hermen aan weerszijden, die via een Ionisch kapiteel het hoofdgestel en fronton dragen. Het bovendeel van de hermen bestaat uit een mannebuste (links) en een vrouwebuste (rechts). Het onderstuk wordt gevormd door een taps toelopende pilaster met masker en een diamantkop. Het relief stelt het bovengenoemde wapen Van der Lucht voor, bestaande uit een door een wildeman en een wildevrouw gehouden wapen met geschakeerde

[p. 53]

■ 17de-eeuwse bakstenen poort aan de Achterstraat 5 te Vianen, opname 1988

dubbele dwarsbalk, vergezeld van drie rozen, waarachter een gehelmde figuur met bokkepoten. In de gebeeldhouwde vleugelstukken, die met een krul en een leeuwemasker eindigen, bevinden zich hoornblazende saters, die een leeuw berijden. In het fries van de verkropte kroonlijst staat de tekst: ‘wie . god . wil.’. Een afbeelding van God de vader met de wereldbol, die zich uit de wolken naar voren buigt in het fronton, waarop voetstukken staan, die waarschijnlijk ooit beelden gedragen hebben.

Het voormalig koetshuis aan de Achterstraat 5 in Vianen is uitgerust met een 17de-eeuwse bakstenen poort, bestaande uit een licht getoogde doorgang, met natuurstenen aanzetstukken, geflankeerd door bakstenen pilasters op voetstukken, die bekroond worden door eveneens bakstenen kegels.

Gedenksteen aan de Buitenlandspoort te Vianen

In april 1658 werd door Louise Christine van Solms-Braunfels, douairière van Brederode, in haar hoedanigheid van voogdes over haar minderjarige zoon Wolfert van Brederode een overeenkomst gesloten met de bestuurders van de stad Gorinchem, betreffende de verbetering van de Viaanse vaart, de trekvaartverbinding vanaf Gorinchem, die in Vianen met de Oude Zederik eindigde bij de Kerremelkshaven buiten de Landspoort. Ter herinnering aan deze werken is in de keermuur van de Oude Zederik aan de Buitenlandpoort een gedenksteen aangebracht, opgebouwd uit drie gedeelten, met een wapen, een kroon boven het wapen en een uitgehouwen, maar slecht leesbare, tekst daaronder. De steen is in 1976 gerestaureerd en weer van polychromie voorzien, waarbij de achtergrond en de sierketting in blauw is weergegeven, de wapens met de heraldieke kleuren op een gouden ondergrond en de kroon in goud. De tekst is ongekleurd (Busch, 10,12).

De gepolychromeerde steen vertoont rechts het wapen van Brederode met klimmende leeuw met barensteel en links het getiendeelde Van Solms-Braunfels wapen, waarboven een kroon en omgeven door een schakelketting met aan de uiteinden gouden kwasten.

Daaronder staat de tekst uitgehouwen: ‘louise christine geboren gravinne // van solms braunfels gravinne // douagiere van holland brederode // etc. regentes in harer soons wolphard minderiaricheyt // heeft dese vaert doen // maecken int jaer 1658’.