Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VI 1577-1579

[p. 591]

¹† Lettre DCCCLXXVI.
⁺Le Prince d'Orange au Magistrat de Gand. Même sujet (MS. G.).

*_** Au Magistrat de Gand, qui croyoit se distinguer entre tous par son zèle pour la Réforme, le Prince, en condamnant les violences du 10 mars, fait particulièrement remarquer le tort que l'Eglise Réformée en pourra ressentir.

Edele, eerentfeste, notable, voirsienige, discrete, besundere goede vrienden. Wy hebben... met onsen grooten leetwesen verstaen die nieu we voorgevallene alteratien in uwe stadt; want, hoe wel wy ulieden moeten groot acht² gheven dat ghylieden claget over de lancduerige gewelden ende moetwillicheden der Walsche soldaten, sonder dat het ghene besloten⁽¹⁾ ende beraemt was, ter executie werde gebracht, nochtans is ons grootelycx leedt dat, in stede van dat selve te remedieren, schynt, uuijt desperatie der gemeynte, een saecke voorgenomen te zyn welcke hetzelve noch vele meer sal verergheren, jae schier alle hope van remedie benemen, dewyle wy daer uuijt anders nyet en cunnen verwachten dan eene toeneminghe van alle dissidentien³ ende mitsdien eene groote jammerlycke confusie ende verwerringe van alle saecken, eene beclage-

1 Apparemment signée par le Prince.

+ 1579. Mars.

2 Lisez recht (?).

(1) besloten. ‘Er was in 't Casteel van Comene een Accoordt gesloten en bij de Heeren van Montigny en van Heze onderteeteekent,... en wierdt nogtans niet volbragt, doordien de Walen altydt standtvastig bleven by bun gevoelen dat den Religionsvrede strydig zynde aen de Unie en de Pacificatie van Ghendt,... behoorde vernietigt te worden:’ Gh. Gesch. II. p. 106.

3 ou diffidentien: de même p. 593, l. 8.

[p. 592]

⁺lycke bloetstortinge, disunie, ende tweedracht onder de ingesetenen des lants, ende, soo het Godt nyet en verhoedt, eenen gheelen onderganck der waerer Evangelisscher religie, met eene generale verwoestinge ende desolatie onses armen vaderlants, daeruuijt ontwyffelyck onsen gemeynen vyanden ende verdruckers des lants eene moetwillighe victorie ende triumpheringe te verwachten staet, dewyle hun niet lievers noch gewenscheders ter werelt hadde connen wedervaren, insonderheyt in desen tyt, daer de zaeken met vele moyte ende groote lancduerighe swaricheden ten laetsten daertoe gebracht waeren dat de heere van Montigny te vreden was met eenen goeden hoop van zyn crychsvolck alhier te komen, om den gemeynen vyandt wederstandt te helpen doene ende hem in de Generaliteyt te voeghen... ende daerenboven dat La Motte soude zyn verclaert geweest voor rebel⁽¹⁾ ende viandt des vaderlandts, hetwelcke tot noch toe, door het versoecken der vier leden van Vlaenderen, is uutgestelt geweest, om den voirseyden Walsche soldaten met den provincien die haer schynen aen te hanghen, gheen meerder ende sorgelycker alteratie te veroorsaecken; dat oock soo verre alhier verhandelt was dat wy, niettegenstaende het groot gebreck van ghelde, mits dat binnen ses maenden herwaerts gheene contributie van den provincien tot nut ende orboir der Generaliteyt ingecomen en is, oock niettegenstaende het quaet vergenoegen ende voldoeninge die men den ruyteren gegeven heeft, daerdoor zy heel onwillich geworden waeren, mitsgaders allen het pooghen ende toedoen des vyants, die voor eene seer heerlicke victorie

+ 1579. Mars.

(1) rebel. Par un Placard du 9 mars: Bor, II. p. 46.

[p. 593]

⁺rekende dat hy onse ruyters⁽¹⁾ nadde doen scheyden ende uuyt den lande vertrecken, soo hadden wy nochtans die van Antwerpen daertoe gebracht dat zy haer selven noch benoodicht ende ghepynt hadden so vele gelts op te brenghen, daermede wy een dryduysent ruyters in den dienst des lants hadden moghen behouden, ende stonden de saecken voorts alsoo geschaepen dat het te verhopen was in corten tyt eene uutworstelinge der dissidentien ende der onderlinge misvertrouwen, met eenighe wederoprechtinge van alle saeken tot een goede unie waerschynelyck te mogen verhopen.

Hetwelcke altsamen door dese nyeuwicheyt nu aldaer geploghen¹, sal aldus ommegestooten werden dat die van de gereformeerde religie alle geloove ende credit gantselyck verloren hebbende, de Walen tot gheen vertrecken en sullen willen verstaen, Lamotte met zynen aenhanck hem grootelicx stercken, de wanckelbaere provincien haer vyandelyck verclaren, ende vele onder de andere die ons welgheneycht ende toegedaen waeren, eene walghe ende aftreck² van ons kryghen, het gebreck des ghelts grootelicx vermeerdert, ende mitsdien oock de ruyteren wederom gescheyden werden, ende in corten den gemeynen vyant ten minsten een twintichduysent mannen hiervan gesterckt zal werden, tot eene generale verwoestinghe, verdervinghe, ende onderdruckinge onses armen vaderlants, maer insonderheyt tot achterdeel ende, soo het God niet en verhoedt, tot uutredinghe³ der gereformeerde religie...⁽²⁾. Opdat, beneven de periculen ende inconve-

+ 1579. Mars.

(1) ruyters: les soldats de Casimir; p. 571.

1 gepleegd.

2 afkeer.

3 uitroeijing.

(2) ... Suivent les mêmes exhortations que dans la Lettre 875.

[p. 594]

⁺nienten... ghylieden u niet mede schuldich en maeckt des meyneedts ende bontbrekinge ende daerdoor byde Godes toorne ende der menschen onwille over ulieden brenget; ende hier en tusschen wilt met alle middelen pooghen ende arbeyden om uwe gemeynten in goede ruste ende vrede ende insonderheyt in de generale Unie te onderhouden... Gescreven tot Antwerpen, den xi^en Martii.

Die Prince van Oraengien, etc.

U.L.

¹zeer goede vrint om u te dinen,

Guillaume de Nassau.

Den Edelen, eerentfesten, eersaemen, discreten, onsen lieven besunderen, Schepenen van beyde de bancken, dekens, Edelen, ende Notable der Stede van Gbendt.

Le même jour l'Archiduc écrit aux Quatre Membres de Flandre: ‘Nous avons, avecq ung indicible regret, entendu l'esmotion advenue naguerres en la ville de Gand, pour la grande conséquence que apparamment en suyvra, que Dieu déstourne, pour à quoy aussy de nostre part obvyer, escripvons en diligence, tant au Seigneur de Montigny que Estatz d'Arthois, de Haynnault, de Lille, Douay et Orchies, Tournay et Tournesiz, qu'ilz se contiennent en toute modestie, sans innover chose qui puist² rompre ou divertir le traicté conceu avecq le dict Seigneur De Montigny.’ Il ordonne de rechercher et punir ‘les esmouvateurs, affin, que par vostre connivence, port³, ou dissimulation, tous ces pays et vous mesmes, ne tombez en labyrinte inexécrable⁴, à la grande confusion de la commune Patrie’ (†MS. G.r.r.l. 157 8/9. f. 238).

+ 1579. Mars.

1 zeer - dinen. Apparemment autographe.

2 puisse.

3 support (?).

4 Lisez inextricable.