Archives ou correspondance inédite de la maison d'Orange-Nassau (première série). Tome VI 1577-1579

¹† Lettre DCCCLXXV.
Le Prince d'Orange aux quatre Membres de Flandre. Nouveaux troubles à Gand (MS. G.).

*_** Gand étoit un foyer permanent de guerre civile. L'accord, si péniblement conclu (p. 507), fut bientôt violé. Le 10 mars nouveaux excès, pillage des Eglises, violences envers les Catholiques, désordre complet. On trouve les détails, Ghendtsche Gesch. II. p. 122, sqq. ‘Het en is niet te zeggen in 't byzonder met hoe groote razernye en boosaerdigheydt alles is geschiedt:’ p. 124. Il paroit qu'il n'y eut guère de repression de la part des Magistrats:

1 Apparemment signée par le Prince.

[p. 587]

⁺‘De voorschepen (Hembyze) was goddeloos genoeg om daermede te lagchen:’ p. 125. Van Meteren écrit: ‘Eenige principaelste te Gendt, die in de handelinghe der Gheestelycker goederen ende nieuwe regeringhe haer profyt sagen..., hebben de ghemeynte wederomme oploopigh ghemaeckt... Die van Ghendt zyn in erger beroerten ghevallen dan oyt te vooren; hetwelcke onder den Staten veroorsaeckt heeft meerder oneenicheydt:’ p. 148^c. Et Languet observe: ‘Vereor ne id sit in causâ ut nostri cum Pontificiis committantur, sicut est factum in Gallia, et mutetur status causae, et bellum non pro libertate, sed pro religione postea geratur; quod si fiat, Pontificii haud dubie se Hispanis adjungent:’ ad Sydn. 363.
Le S^r de Montigny avoit depuis longtemps des intelligences avec de la Motte: p. 482, 515. Il se préparoit, surtout depuis le départ d'Anjou (p. 520), à rentrer au service du Roi. Toutefois il hésitoit encore (Bor, II. 46 et ci-dessus, p. 523); même cette Lettre prouve qu'un instant il se rallia aux Etats-Généraux. - Les craintes du Prince se réalisèrent; les déplorables événements de Gand firent revenir Montigny à de la Motte: leur Traité fut conclu le 6 avril.

Edele, eerentfeste, eersaeme, wyze, discrete, hoochgeleerde, lieve, besundere. Wy hebben, zoo uuijt uwe brieven als uuijt het mondeling verhael des tegenwoordigen brenghers, verstaen de zwaricheyden, desordren, ende inconvenienten nu onlancx aldaer voirgevallen, welcke ons dies te meer hebben bedroeft om dat wy verhoopten de zaken, nae langen verdrietelicken aerbeyt ende moeytte, daertoe gebracht te hebben dat de Walen uuijt Vlaenderen zouden hebben vertrocken, naevolghende 't verclaren des heeren van Montigny, welcke als ghisteren aan zyne Alteze gecommen is, dat, nyettegenstaende dat men hem noch geene genoechsaeme voldoeninge ende vernoeghen gegeven hadde, zoo was hy nochtans gereet ende vol-

+ 1579. Mars.

[p. 588]

⁺veerdich met eenigen hoop der krygsluyden die wy¹ aldaer in Vlaenderen hadden, herwaerts te comen tot bystandt ende assistentie der generale zaken, ende woude, om zyner Hoocheyt alle ghehoorsaemheyt te bewyzen, ten aller eersten vertrecken, op hope dat men hem daer nae zoude voldoen in zynen heysch ende begheertte, hetwelcke nu, doer deze nyeuwicheyt, schynt ganschelick ommegestooten zal wezen, ende nyet alleen den Walsche krygslieden, maer alle provincien der Walscher spraken, metgaders noch vele andere die ons wel gheneyght ende met verbandtenisse waeren toegedaen, zal in zulcker vueghen altereren ende verbitteren dat wy nyet anders hier uuijt en zien waerschynelick te moghen ontstaen dan eene beclachelike scheuringe ende splytinge der provincien ende eene jammerlicke bloetstortinge ende inlandschen kryghe, met eene geheele verwerringe ende confusie van alle dinghen ende grondelicke verwoestinge onses armen ende bedruckten vaderlants.

Want, hoewel wy genoech bekennen dat de ingesetenen des landts ende graeffschepe van Vlaenderen groote oirzake hebben om het vertrecken der gealtereerde Walsche soldaten te voorderen ende in allen ernste te verzoecken, ja oyck heur grootelyks te beclaghen over de geduerige verdruckinge ende overdadighe moetwil derzelver, mits welcken den voirgenoemde ingesetenen genoech benomen werdden die nootzaeckelicke leeftochte ende middelen daermede zy haer met wyff ende kinderen moeten erneeren; nochtans zoo verre ist dat wy deze nyeuwe voorgevallene zwaricheden ende desorderen moghen bekennen voor een bequame remedie ende hulpmiddel der

+ 1579. Mars.

1 Peut-être faut-il lire hy et hadde. Voyez p. 592, l. 13.

[p. 589]

⁺voorgemelder schaden, dat zy ter contrarie zullen veroirzaken eene groote toeneminge derzelver, in zulcker vueghen dat, zoo verre derinne nyet en worde met goede middelen voirsien, nyet anders daer uuijt en staet te verwachten dan eene geheele ruyne ende bederff der landen, derwylen het nyet anders en is dan effen als oft een patient uuijt onverduldicheyt woude de plaesteren zyner wonden, als een verwoedt mensche, affrucken, ende, in stede van die te laeten heylen, hem zelven noch daer en boven met een mess in het herte steken, soeckende vercoelinghe zyner smertten in zyn uuijterste verderff ende onderganck: want wy uuijt dit remedie nyet anders en cunnen voor ooghen sien dan eene desperate onwederbrengelicke confusie, verwerringe, ende verwoestinge des geheelen vaderlants ende insonderheyt der graefschepe van Vlaenderen.

Om in dewelcke te remedieren, wy niets en weten in desen tegenwoordigen tyt te versinnen dan dat ghylieden metterdaet een yegelick te kennen ghaeft dat alzulcx teghen uwen wille ende danck gheschiet zy, ende dat ghy verstaet ende begheert ulieden vast ende onverbrekelick te houden aen tghene dat, met groote moeytte ende zwaricheyt, aen beyde zyde tot gemeyne rust ende vredemakinge geraemt ende besloten is geweest, ende, hetzelve ten aldereesten aen alle naestgeseten provincien ende steden met brieven te kennen gevende, verclaert dat het ghene daer teghen gebeurt is, ulieden leet zy, begheerende dat zy daeromme heur nyet en pooghen te attenteren teghen de gemeyne vrede ende unie; ende met eenen oyck hetzelve dadelick bewyst, nemende een goede informatie over tghene datter geschiet is, ende stellende in bewaerder handt de ghene die hetzelve berockt ende besteken heb-

+ 1579. Mars.

[p. 590]

⁺ben, om naemaels met hun te handelen alzoo het nae rechte, tot gemeyne ruste ende welvaren des landts, bevonden zal wordden te behoiren; dwelck doende ende voerts ulieden poogende te blyven in de unie der Generaliteyt, ende dezelve dadelick helpende teghen den gemeynen vyandt, zonder alleenlick up het particulier van Vlaenderen te willen de ooghe werpen, schynt dat men, met Godes hulpe, noch zoude middelen cunnen vinden om niet alleen de Walen uuijt Vlaenderen te cryghen, maer oyck om alle dinghen wederom op den voet der vrede ende vereeninge te moghen brenghen; daer ter contrarien, ingevalle zulcx niet en geschiet, niet alleen alle hope van de Walen te doen vertrecken zal ghanschelick benomen wordden, maer oyck de zaecken alzoo geschapen zyn dat, dezelve ongelyck vele meerder aenhangs cryghende ende het landt in eene tweespaltinge ende scheuringe gebracht wezende, den gemeynen vyanden oirzaecke van triumpheren zal wordden gegeven, ende onse arme verdruckte vaderlandt doer een grouwelick bloetbadt ten laesten uuijt groote debiliteyt ende onmacht in eene eeuwighe slavernye moeten vallen... Uuijt Antwerpen, den xi^en in Maerte 1579.

Die Prince van Oraengien, Grave van Nassau, Lieutenant-general van zyne Hoocheyt, U.L.

¹ zeer gode vrint om u te dinen,

Guillaume de Nassau.

Den Edelen, eerentfesten, eersaemen, wyzen, hoochgeleerden, discreten onsen lieven bezunderen, Gedeputeerde van den Vyer leden 's lants van Vlaenderen.

+ 1579. Mars.

1 zeer - dinen. Apparemment autographe.