Het Nederlandse lied in de Gouden Eeuw

Dubbele strofen

Een dubbele strofe bestaat uit twee strofen die zijn samengevoegd tot één nieuwe, die op een dubbel zo lange melodie past als de oorspronkelijke. Een voorbeeld uit Pers:

Stemme: Engelsche Fortuyn
Of, Al wat men hier in dese Werrelt siet.
Met acht regels kan het werden gesongen op de engelsche Gaillarde³³¹.

De strofen van het lied hebben vier regels, hetgeen overeenstemt met de Engelse fortuin en met ‘Al wat men hier in dese Werrelt siet’. De melodie van de Engelse gaillarde heeft daarentegen acht regels, zodat daar telkens twee strofen op gaan:

331 Gesangh der zeeden [1648], p. 53: ‘De verdoolde Mensch’, incipit ‘Wat stoft de Mensch op al sijn groote goed’.

[p. 215]

Engelsche Fortuyn		Engelsche Gaillarde
	[1.] Wat stoft de Mensch op al sijn groote goed,
1	Dat hy doch hier ter Werrelt laten moet:
	Wat baet hem dit als 't lichaem sal vergaen,
	Het werrelts goed kan niet voor God bestaen.
	2. Het goed vergaet en hy blijft in d'ellend',	1
2	Soo hy sich niet by tijdts nae Gode went:
	Want al de pracht en snoode hoovaerdy,
	Vervlieght als stof en 't wroegen blijft hem by.
	3. Indien ghy hebt u rijckdom t'saem geschraept,
3	Met roovery en onrecht t'saem geraept,
	Waer blijft de Ziel, als u 't geweten knaeght?
	Een worm u dan tot in de Ziele plaeght.
	4. De Ziel' is doch het leven en de rust.	2
4	Waerom ontrooft ghy haer de soete lust?
	Daer sy u doch altijdt ten besten stiert.
	Een trots gemoedt steets in de weelde swiert.
	enz.

Pers zal deze asynchronie hebben ontleend aan Camphuysen, die haar subtiel toepaste in zijn lied ‘Dood-troost’, een dialoog tussen Menselijcke weemoedicheydt en Wysheydts Rading:

ZANG:
Engelsche fortuyn Met vier regels.
Of Met acht, d'Engelsche Gaillarde³³².

Wanneer men de Engelse fortuin kiest, zingen de uitvoerenden om en om een strofe (‘traliedialoog’; zie p. 111). Neemt men echter de gaillarde, dan zingt Menselijcke weemoedicheydt steeds de eerste helft van de melodie en Wysheydts Rading de tweede helft. Er ontstaat dan een eenvoudig ladderpatroon.

Dubbele strofen vinden we we ook bij Sluiter, die daarvoor de uitdrukking ‘twee verzen voor een’ bezigt:

Stem: Psalm 8,
of: 2 veersen voor een, als Psalm 18. 32. of 45.
of: Benaude mensch³³³.

Sluiters lied heeft vierregelige strofen, evenals psalm 8. Neemt men ‘twee verzen [strofen] voor een’, dan krijgt elke strofe acht regels en daarmee de vorm van de psalmen 18, 32, 45 en Camphuysens lied ‘Benaude Mensch’³³⁴.

332 Camphuysen 1624, p. 93: ‘Nu treurt, mijn ziel, in dezen droeven standt’.

333 Sluiter 1717, p. 23: ‘Bedenking, als men niet slapen kan’. Andere dubbele strofen op pp. 39 en 91.

334 De psalmen 18, 32, 45 en ‘Benaude Mensch’ hebben dezelfde vorm maar verschillende melodieën.