Verzameld werk. Deel 3. Zwanen pesten

[p. 42]

Over de kritiek

‘Houd mij ten goede, geachte makker, dat ik u ronduit zeg, hoe uw kritieken, welke ik hier en daar in druk las, mij tegen de borst stuiten. Gij zijt ijverig, nauwkeurig en geleerd; gij hebt een goede smaak en uw volzinnen lopen sierlijk; maar gij zijt partijdig. Foei: gij bezit vooroordeelen.’

‘Gelukkig. Vele!’

‘Het staat u niet fraai daar prat op te gaan. De ware kriticus moet streven naar onpartijdigheid, om op deze wijze de waarheid te zoeken en te doen kennen.’

‘Gij zijt kinderlijk.’

‘Hoe? Is het zoeken naar de waarheid niet de hoogste opgave voor ieder mens en zeker voor ieder die vóórgaan wil: voor ieder schrijver?’

‘Nu gij mij dit zo op de man af vraagt, zal ik even duidelijk antwoorden: neen.’

‘Gij verbaast, gij ergert mij.’

‘Ik kan u moeilijk zeggen, hoezeer mij dat deugd doet.’ ‘Maar waarom schrijft gij dan?’

‘Gij zijt onbescheiden, maar ik zal u te woord staan. Ik schrijf in de eerste plaats voor mijn puur pleizier. Omdat het mij een innig en geniepig genoegen doet nauwkeurig en zonder haast de ene volzin na de andere te vinden en te vormen, met dezelfde toewijding en aandacht, waarmede gij uw stadstuintje verfraait, vertroetelt. - Ik schrijf bovendien uit noodweer, ter zelfverdediging. Onzijdigheid is een bewijs van karakterzwakte of ouderdom. Ieder gezond, verliefd en onafhankelijk schrijver is twistziek.’

‘Ik begrijp niet waar gij heen wilt’.

‘Voor mij bestaat er geen duurder goed dan een volstrekte vrijheid van denken en uitspraak. En deze is alleen te vinden in een beginselvaste, tot het uiterste doorgevoerde twijfel. Maar wij moeten ook bestaan. En er is een maatschappij waar wij niet aan ontkomen kunnen. Om te kunnen leven en in die maatschappij te kunnen leven, aanvaarden wij een leerstuk. Dit leerstuk is onze

[p. 43]

vesting. En geheel ons zijn, onze mogelijkheid om te duren, hangt af van de verdediging van die vesting. Ieder die door zijn overtuigingen of door zijn uitingen een gevaar voor mijne versterkingen oplevert, is mijn persoonlijke vijand. Ik heb de plicht, de bittere, vermoeiende plicht, hem, met alle middelen waar ik over beschik, te bestrijden.’

‘Maar wanneer uw vernuft u zegt dat die overtuigingen eerlijk en oprecht zijn en die uitingen fraai worden uitgedrukt.’

‘Dan put ik daaruit de kracht om mijn vijand nog feller te bestoken.’

‘En uw vrienden zijn natuurlijk allen die uwe stelling versterken, nietwaar?’

‘Juist.’

‘Maar als uw vernuft u nu zegt dat zij erbarmelijk slecht schrijven....’

‘Dan is het mijn plicht hen met des te meer hartstocht en kracht te verdedigen en bij te staan.’

‘Maar in uw binnenkamer....’

‘Wat ik in mijn binnenkamer doe en denk, gij houdt het mij ten goede, gaat u niet aan, gaat niemand aan. Juist om in mijn binnenkamer vrij, gans en al vrij te zijn, sluit ik mijn voordeur met zeven sloten.’

‘Dan zult gij veel onrecht doen.’

‘Wie vreest tegenover anderen onrechtvaardig te zijn, doet zichzelf het grootste onrecht aan: hij pleegt zelfmoord.’

‘Gij zijt liefdeloos.’

‘Integendeel. Wanneer ik er in slaag mij zelf te beschermen en te beveiligen, kan mijn hart zachtmoedig oordelen over de Vreemden, die voor mij niet meer gevaarlijk zijn.’

‘Op die manier zal het u niet mogelijk zijn lijn in uw oordeel te brengen.’

‘Natuurlijk niet. De wil consequent te zijn is even gevaarlijk als de vrees onrecht te doen en deze beide gevoelens vormen het sieraad der wankelmoedigen. Ik zal u een voorbeeld geven uit de praktijk des levens. In

[p. 44]

het proces tegen Mademoiselle Berton, die Marius Plateau vermoordde, werd als getuige à décharge gehoord de heer Rappoport. Met warmte pleitte hij vóór de moordenaresse. Mr. Campinchi, de advocaat der civiele partij, vroeg: wat is uw oordeel over de vrijspraak van Conradi, die zoals gij weet een der leden van de Sovjet-missie in Zwitserland neerschoot. Rappoport antwoordde, volkomen terecht, maar ook volkomen inconsequent: dat is een der grofste schandalen van deze aan schandalen rijke tijd. Voor hem is het doden van een medestander een lage misdaad, het doden van een tegenstander lofwaardig bedrijf.’

‘Sofist.’

‘Zeg: realist en gij zijt op het rechte spoor.’

‘Ik maak mij boos.’

‘Ik niet.’

‘Gij zijt een gevaar voor de samenleving.’

‘Ik ben een steunpilaar der maatschappij, want wie zichzelf beperkt en in die beperking handhaaft, is een bruikbaar werktuig voor hen die een strenge en sierlijke hiërarchie willen opbouwen.’

‘Ik ga heen, ik kàn u niet langer aanhoren.’

‘Ga in vrede. Ik zal op uw gezondheid een glas vegen in het koffijhuis op gindse, aanlokkelijke en welgelegen hoek.’