Verzameld werk. Deel 3. Zwanen pesten

[p. 17]

Iemand zei:

‘Het zou mij een lief ding waard zijn nauwkeurig te weten wie van de twee kwakzalvers, die gij in uw “Wieken van de Molen” samen laat spreken, uw denkbeelden tot uiting brengt.’

‘Vindt ge het nodig, dat een van de twee mij vertegenwoordigt.’

‘Natuurlijk! En de oprechtheid dan! En de heilige ernst!’

‘Ge verstaat me verkeerd. Mag slechts één mijn woordvoerder zijn? Acht ge het uitgesloten, dat ze beide spreken met his master's voice?’

‘Laten we nu tenminste trachten ernstig te blijven. Het is onmogelijk dat deze twee sprekers uw gevoelens verkondigen, omdat ze niets anders doen dan elkander tegenspreken.’

‘En wat bewijst dat?’

‘Het zou alleen maar bewijzen, (als het werkelijk wààr is wat ge zegt), dat gij geen man uit één stuk, geen rots om op te bouwen zijt.’

‘Daar spreekt gij een waar woord, bestevaar. Inderdaad. Ik ben geen kerel van stavast en waar niet aan gekramd is. Ik ben uit stukken en brokken bij elkaar gelapt en ik sta er zelf iederen dag opnieuw verbaasd over, hoe de boel nog houdt.’

‘Ik zou pijnlijke mededelingen liever voor mij houden.’ ‘Ze schaden mijn krediet weliswaar; maar zulks weegt toch niet op tegen het plezier, dat deze bekentenis mij schenkt. Ik kan u in vertrouwen en met de hand op het hart mededelen, dat ik mannen-uit-één-stuk, zoals ze der schooljeugd ten voorbeeld gesteld worden, hartgrondig zou verachten, indien ik niet overtuigd was van hun onbestaanbaarheid.’

‘Boeven beweren ook altijd dat er geen nette mensen zijn.’

‘En wie zegt u, dat H.H. misdadigers ongelijk hebben, wanneer zij voor deze stelling, zij het dan ook ten eigen bate, propaganda maken?’

[p. 18]

‘Ge zijt er met de jaren waarlijk niet verstandiger op geworden.’

‘Goddank.’

‘Dus volgens u zou er geen onderscheid bestaan tussen waar en onwaar en kan men met twee tongen spreken zonder zijn eer te verliezen.’

‘Zo is het! Waar en onwaar zijn helften van een bol, zoiets als het noordelijk en het zuidelijk halfrond. Een kwart slag òm, en waar is onwaar, onwaar waar.’

En wat de tongen betreft: twee lijkt mij te weinig. Ik althans heb er niet genoeg aan om stem te geven aan de talloze personaadjes, die in mij gehuisvest zijn en niet altijd in vrede met elkander leven.

‘Maar wanneer moet ik u dan geloven?’

‘Altijd en nooit.’

‘Er moeten toch dingen bestaan, welke heilig voor U blijven, omdat gij ze met hart en ziel méént.’

‘Maar, mijn beste, u kunt u niet voorstellen hoe hartig en zielig ik alles méén.’

‘Ik ben bang voor u.’

‘Alles is een vraag van ogenblik.’

‘Men kan niet leven zonder vastheid.’

‘Zeg maar liever inééns: zonder leugen.’

‘Bestaat er dan niets, waar gij waarlijk aan hècht.’

‘Aan het besef, dat alles voorbij gaat en in dezelfde gestalte nimmer wederkeert. Een woord eenmaal gesproken, wordt nimmer met dezelfde nadruk en dezelfde bedoeling herhaald. De onzekerheid is onze énige zekerheid en mijn enig houvast de overtuiging dat alles vloeit.’

‘Man zonder vorm.’

‘Man zonder drift.’

‘Laten we elkander niet uitschelden.’

‘Waarom niet? Het is de énige manier om een beetje oprecht tegen elkaar te zijn.’

‘Ik geloof achteraf toch, dat het beter is uw geschriften ongelezen te laten. Voor een ernstig man is er steun noch ernst in te vinden en, eerlijk gezegd, ik houd er niet van in het ootje genomen te worden.’

[p. 19]

‘Daar hebt gij groot gelijk in. Voor mannen die van lijn houden en recht op hun doel afstevenen (de hemel behoede mij voor hun doelen) vormt dit alles geen gezonde en nuttige leesstof.’

Maar voor wie schrijft gij dan eigenlijk wèl?

‘Voor mezelf en voor onbekeerbare twijfelaars, die in honderd gestalten verschijnen zonder zichzelf daarbij te verliezen en die tegenovergestelde leuzen aanvaarden, zonder zich te verwonden.’

‘Dit is abracadabra voor mijn eenvoudig verstand.’

‘Het leven is nu eenmaal niet eenvoudig. En eenvoudige mensen zijn inderdaad meestal heel dom.’

‘Nu begint gij persoonlijk te worden.’

‘Merkt gij dat nu pas?’

‘Ik wil geen borrel meer met u drinken, bedrieger.’

‘Dat komt dan prachtig uit, want ik ben geheelonthouder!’

Maar ik kan u, om u de smaak van het Vaderlands Vocht niet te vergallen en uw ziel de rust te geven waar zij blijkbaar naar snakt, in gemoede verzekeren, dat van de twee zwetsers welke ik ten tonele voer, mij diè het naast aan het hart ligt, welke u het meeste tegenstaat. De schuchtere jonkman, die in deze gesprekken altijd ongelijk schijnt te hebben, is het heden; de dikdoener, die het hoogste woord voert, het verleden. De omstandigheden hebben hem het zwijgen geleerd.

Maar de bedeesde knaap is er bij het stijgen der jaren niet nadrukkelijker en niet brutaler op geworden.

Ik hoop dat hij ongeneeslijk is.

En waarom leest men proza nooit om het proza?