Voetzoekers

[p. 14]

III
‘Obscurisme’

Na de intreerede waarmede Paul Valéry zijn plaats in de Académie française innam, is er een debat ontstaan over wat Souday noemt ‘l'obscurisme’ in de litteratuur. Het is bijna niet te gelooven, en toch is het waar, dat Paul Souday tot de verdedigers van het ‘obscurisme’ behoort. Toen eenige jaren geleden Marcel Azaïs - zoo jong gestorven helaas - een enquête onder schrijvers en geletterde lezers hield over de vraag: wie is ‘l'homme le plus stupide’ van dezen tijd, kwam Souday met een verpletterende meerderheid van stemmen uit de bus te voorschijn!

En voor wie den moed heeft om zoo nu en dan het proza van dien heer te lezen in ‘Le Temps’ of in ‘La Nouvelle Revue’ is het dadelijk duidelijk, dat er geen licht uit straalt.

Maar de heer Souday verdedigt niettemin de Hooge Litteratuur en haar recht op het obscurisme. Hij verdedigt die tegen Vandérem, die een vrijwel gelijkwaardig partner is, en tegen Clément Vautel, een imbeciel van de verschrikkelijkste soort, n.l. van de leuke. Vautel weigert

[p. 15]

op gezag mooi te vinden wat hij niet begrijpt. Dat is zijn goed recht. Het is alleen maar vervelend dat hij niets begrijpt. Stendhal, Baudelaire, Proust, Valéry... allemaal zwendel en zwammen, zegt die Vautel, allemaal zinneloos gewauwel, wànt - dat ‘want’ is goed! - want: ik begrijp het niet.

Nu wil het ongeluk, dat iedereen in zich heeft un Vautel qui sommeille. En iedere rechtgeaarde burger is - al durft hij het niet altijd hardop te zeggen - in zijn binnenste overtuigd, dat alles wat hij niet begrijpt (dit is dus vrijwel alles) onzin is. De bekentenis, dat er dingen zijn waaraan wij geen deel kunnen hebben, valt blijkbaar den meesten van ons zóó zwaar, dat zij het verkiezen die dingen te ontkennen of te denigreeren. Vooral de schrijvers hebben onder dit algemeene verschijnsel te lijden.

Dit misverstand verklaart dadelijk de scheeve positie van den dichter in het wereldsche verband. De lezer zoekt nooit de schuld van het niet-begrijpen bij zich zelf. Maar hij verklaart het geschrevene voor nonsens en den schrijver voor een dwaas. Als het nu niet anders kan, is de heer X. nog wel te bewegen tot de erkenning, dat de theorieën van Einstein of de geschriften

[p. 16]

van Henri Poincaré boven zijn duivenmelkerspet gaan; maar dat hij een stuk proza in de Nederlandsche taal - zijn eigen taal potverhierengunter - niet zou begrijpen... dat nooit! zei Van Speyck. De heer X. heeft helaas geen historische kennis, anders zou men hem erop kunnen wijzen, dat de sonnetten van Jacques Perk, die thans door H.B. Scholieren van de derde klasse courant gelezen en geparafraseerd worden, indertijd door de meesters der opinie voor onbegrijpelijke zotteklap werden uitgemaakt. Gorter, wiens poëzie klassiek geworden is, werd indertijd voor een soort litteraire oplichter aangezien. Toen Brunetière Hervieu in de Academie ontving zeide hij: ‘vous êtes un auteur difficile’ en nu vinden wij Hervieu een vrijwel kindsch eenvoudig schrijver.

Zoo kan men doorgaan: alles wat nieuw is wordt in den aanvang voor onbegrijpelijk uitgekreten. Zoo ging het Hugo, zoo ging het Baudelaire, zoo ging het Moréas, zoo gaat het Valéry.

En over een tiental jaren zeggen de kinderen op hun vaders verjaardag een versje van Marsman op, zooals zij er vroeger een van Van Alphen reciteerden. Alles is een quaestie van standpunt en tijd. Maar laten wij wèl onderscheiden:

‘Il y a deux sortes d'obscurité: celle que pro-

[p. 17]

duit l'inaptitude d'un mauvais écrivain à l'esprit nébuleux et à la syntaxe incertaine; puis, au contraire, celle qui tient à la nature même du sujet et à la hauteur ou à la finesse de la pensée, celle des mathématiciens, des musiciens savants, des profonds philosophes, et des grands poètes. La première est ridicule et méprisable; la seconde commande le respect et l'effort, qui sera largement récompensé.’